Позна ўжо. Iду дахаты. Неба адшугала зорамi i на зямлю пала суцемень. Падыходжу дахаты, бачу - пералазiць праз плот, пад самым маiм носам - з Агапкiнага двара Вусьцiн.
- Ты што тут робiш? (Мяне гэта нямала зьдзiвiла.)
- Нiчога. Хацеў да Агапкi - ня пушчае ў клець. Добра ты ёй мазгi закруцiў.
- Так табе й трэба. Не хадзi ў маю зону.
- Нiчога. Зайду яшчэ куды.
На гэтым мы разьвiталiся, i я пайшоў спаць.
Сон мой быў моцны, i я ня мог прачнуцца ранiцою - мацi ўзбудзiла мяне, калi сонца было ўжо досыць высока. Брыгадзiр не загадваў нам сёньня касiць. Мацi мне сказала - бацьку ён паслаў крыць страху, трэба рыхтаваць пуню пад сена, а мне наказаў iсьцi з дзявочай брыгадай сушыць сена, "вяршыць копы". "Вяршыць капу", завяршыць яе можа толькi мужчына - у яго ёсьць для гэтага адпаведны спрыт i дастаткова сiлы ў руках, каб закiнуць вiламi цi граблямi сена на самую макушку капы, надзець на яе шапку, завайстрыць, закруглiць верх гэтак, каб - на выпадак дажджу - ён абцякаў па бакох i не пранiкаў у сярэдзiну, iнакш - згнiе. Капа мусiць быць, як яечка. Па тым, як чалавек капнiць сена, стаўляе копы, вершыць iх, судзяць аб ягонай здатнасьцi, вызначаюць ягоную вартасьць. З гэтым мастацтвам я спраўляюся добра - ня ўпяршыню, i не баюся сплямiцца. Я цалкам задаволены сваiм сёньняшнiм прызначэньнем. Мацi падала сьнеданьне. Са мною абыходзiцца, як звычайна далiкатна-ўважлiва, але мне здаецца ня так свабодна, як раней: нешта ўсё-ткi ў ёй засталося ад маёй "афэры", i таго "нешта" яна ня можа перамагчы.
Я сьпяшаюся выйсьцi на вулiцу. Мяне, "вяршыцеля коп", чакала ўжо дзявочая брыгада. Я ў iх нiбы за брыгадзiра. Пабачыўшы мяне, невядома чаго - сьмяюцца, жартуюць. Яны - хто ў чым: у лёгенькiх, рознага колеру сукенках, у бязрукаўках, у прыгожа павязаных, таксама рознага колеру, хустках, з граблямi на плячох.
Рушылi ў Супырыцу, дзе мы ўчора з бацькам касiлi. У дарозе ўжо наганяе нас, таксама падкiдаць, сушыць сена, Агапка. Я ня надта рады бачыць яе тут таго глядзi, на людзях асаромiць.
Вось мы ўжо i ў Супырыцы. Ходзiм уперад i назад доўгай шарэнгаю падкiдваем, разьбiваем валы сена; сонца сьпякотнае дзень гарачы, але правеўны; граблi ходзяць у руках лёгка, прывычна, iдзем у вадзiн бок, потым у другi; пры завяртаньнi зьмяняецца i палажэньне рук на грабiльнiшчы: налягае на яго то правая, то левая рука, i так бясконца, пакуль не раськiдаем, не разаб'ём усiх пракосаў, што залеглi зялёнымi валамi-хвалямi на вялiкай - як вокам кiнуць прасторы; цяпер-жа няма ўжо палосак-шнуроў - калгас, бязьмежнае поле, шырыня, i дзеля гэтага здаецца - працы нiколi ня будзе канца, колькi нi рабi - усяго ня зробiш i, урэшце, табой апаноўвае якаясь нехаць, дармо, што ўзялiся напачатку шчыра, з энтузыязмам; пазьней энтузыязм гэты спадае; невядома адкуль у тваёй падсьведамасьцi паяўляецца сумлеў адносна калектыўнай працы. Хораша, прыгожа глядзець, як мы арудуем граблямi, спрытна, з усьмешкай i жартамi, але ўсё-ткi нам выдаецца наша праца як-бы ня цалкам сур'ёзнай, мы як-бы не працуем, а забаўляемся, як-бы на чужой, а не на сваёй палосцы. Гэта толькi так здаецца, што ў гурце праца спорная, на самай справе яна стратная. Але мы працуем заўзята. Дайшлi ўжо да калгаснай гранiцы - скончылiся пракосы-валуны. Заходзiм зноў, адкуль пачалi - павяртаць сена на другi бок; яно сохне хутка, неўзабаве можна будзе зграбаць, ссоўваць у копы.
Сонца ўжо на паўднi. Сена болей варочаць ня будзем, няхай паляжыць, падсохнець, а мы тымчасам папалуднуем, хто чым, хто што ўзяў з сабою. Сядзiмо гуртам. Каля мяне блiзка нiхто не садзiцца - ня ведаю, паважаюць, цi саромяцца. Мне, аднаму мужчыне сярод iх, нiякавата, i мае паводзiны ненатуральныя. З iмi мусiў-бы быць нехта баявейшы. Знайшлася адна, што зачапiла мяне:
- Узяў-бы ты каторую ды, адкацiўшыся трохi далей...
- Ну дык вазьмi i адкацiся, калi ўжо табе так засьвярбела, - ткнула ёй iншая.
- А табе не сьвярбiць?
- Засьвярбiць - знайду каго. Ня бойся.
Шчапiлiся самыя старэйшыя ў брыгадзе, пачалi адна адную выкрываць.
- Ты ўжо мела аднаго бугая. Хадзiў-хадзiў дый кiнуў, дык захацелася яшчэ.
- Хадзiў, ды не нахадзiў, а ты ўжо пасьпела ськiнуць i цяпер во зноў пуза падцягваеш, хаваесься.
Дзяўчаты прыцiхлi. Iм цiкава паслухаць пра грахi сваiх старэйшых кампанак. Праўда, некаторыя з iх затыкалi вушы - удавалi, што iм брыдка слухаць скаромнiну, цi мо й сапраўды iх чыстае, неспакушанае сэрца абаранялася ад нячыстасьцi.
Да мяне падыходзiць Агапка. Садзiцца.
- Во адна ўжо падсела. А што-ж? Сьмялейшая хутчэй даб'ецца.
Агапка, не зьвяртаючы ўвагi на рэплiку, пытаецца, цi яшчэ мне балiць.
- Ведаеш, ня можаш - не раздражняй. Але я не пра ета. Як думаеш - прыймуць мяне ў Менскi пэдтэхнiкум? Я не хацела-б быць настаўнiцай, але ў мяне малыя шансы паступiць яшчэ куды: ня вытрымаю ўступных экзаменаў. А ў пэдтэхнiкумах недабор, дык могуць узяць i мяне. Былi-б з табою ў вадным горадзе. А ў калгасе не хачу заставацца. Дык парадзь што-небудзь.
Я не спадзяваўся пабачыць Агапку такой разважлiвай. Пагадзiўся з ёю, што ёй лягчэй будзе паступiць у пэдтэхнiкум. Трэба хутчэй падаваць заяву.
Сонца здорава зьвярнула ўжо з паўдня. Трэба зграбаць сена, стаўляць копы.
От як-бы адкуль насунулася цямнуха ды пасыпала дожджыкам - узьнялiся-б угору граблi дый дахаты, i ўсё-б было з копамi.
Як цуда якое - на захадзе, сапраўды, паказалiся першыя, абрысы цёмнай хмары, што ўвачавiдкi павялiчвалася i, як пагроза, паволi сунулася з-за лесу на нас. Мы спахвацiлiся, кiнулiся зграбаць, дружна, пасьпешлiва. Мяне закiдваюць ахапкамi сена, падносяць да месца, якое я абiраю для капы. Капа вырастае ўвомiрг, я ледзьве пасьпяваю вяршыць, крычу, каб не рабiлi вельмi малых копаў - прагнiюць датла; зьмятаем, агаляем прастор за прасторам, а хмара - шырокая на паўнеба - усё блiжэй i блiжэй, чуцён ужо ейны дых; сьцiхла ўсё навокал, прырода стаiлася ў чаканьнi нечага няўнiкнёнага, пакорлiва аддаючыся таму, што мае вось-вось наступiць. I яно наступiла - залапатаў буйнымi кроплямi дождж, а мы ўсё яшчэ бяжым з ахапкамi сена, каб закончыць незакончаныя копы. Дождж ужо спаласаваў нашыя сьпiны i мы, мокрыя, хаваемся ў копы. Тулiмся адзiн да аднаго. Да нас у капу бяжыць i Агапка, ды ў нас няма ўжо мейсца, i яна, крутнуўшыся, шмыгнула недзе ў iншую капу.
Дождж усё ня сьцiхаў, спорны, цёплы, грыбны. Ды хмара, вытрэсеная ўжо, адыходзiць ад нас, кропячы наша нязгрэбенае сена. Шабаш. Вылазiм з копаў, радыя дажджу, што перапынiў нашую працу. Аж нечакана выблiснула як абмытае сонца, нiзкае i нейкае калматае. Але мы ўжо рушылi дахаты - што нам цяпер сонца: сёньня яно ўжо ня высушыць нашага сена.
Бацька ўжо быў у хаце - дождж прагнаў з страхi i яго. Мацi пайшла падглядаць у агародзе маладую бульбу на вячэру. Сястры яшчэ няма - яна чысьцiць з жанчынамi гумны, дождж iм не перашкаджае. А вось бачу iдзе i яна, радасная, з пiсьмом у руках - вiдаць, атрымала ад свайго Мiшкi, што працуе ў МТС, i ўсё ня прыяжджае дамоў, толькi сыпiць пiсьмамi. Пэўна, нехта ўручыў ёй пiсьмо, калi яна йшла дахаты i вось цяпер яна сьпяшаецца прачытаць яго, сеўшы ў кутку на свой ложак.
Сонца яшчэ не зайшло, хлiпае, разгарэўшыся, за пагоркам, гатовае схавацца за край зямлi.
У вакно, бачу, iдзе да нас Ягор з сваёю Эмай i Дусяй. Угледзеўшы iх, сястра, сьпяшаецца прыбраць на стале, змахнуць рушнiком на лаўках. Я здагадваюся - Ягор будзе запрашаць на вясельле. Ягоная-ж мацi гаварыла, дый сам ён, што вясельле мае адбыцца гэтай нядзелi. Хiма ня хоча, каб ейны сын ад'ехаў у свой Вiцебск, не паказаўшыся на людзях з сваёй суджанай, такой прыгожай i мiлай. Часу да нядзелi застаецца мала, i Хiма з сваiм Пiлiпам рыхтуюцца да ўрачыстасьцi, можна сказаць, дзень i ноч. Запрашаюць гасьцей сваякоў i несваякоў, знаёмых i незнаёмых, хочаць, каб вясельле было громкае, шумнае, на ўсю ваколiцу.
Ягор ужо на парозе. Убраны. Асаблiва Эма. Дуся таксама - у лёгкай, блакiтнага колеру сукенцы, зiхатлiвая, з заплеценымi коскамi. Прыйшла, каб пабачыць мяне? Прост у хату, у якой яна яшчэ нiколi ня была? Сэрца маё азвалася сполахам, радасьцяй i нейкiм спадзяваньнем. Учора на мосьце, як разьвiтвалiся, яна падала мне сваю руку, i я пачуў, як па ёй прабег ток, ад чаго ў мяне закружылася галава i перарвалася на iмгненьне сьвядомасьць. Я не магу цяпер спакойна затрымаць на ёй свайго погляду: яна глядзiць на мяне, як iконка. Ягор знаёмiць бацьку i сястру з сваёй нявестай. Мая сястра - Дар'я запрашае гасьцей садзiцца, яны дзякуюць, гавораць, што яны не надоўга. Тымчасам прыходзiць з агароду i мацi. Ягор пачынае запрашаць, саромячыся, з нейкай няпэўнасьцяй у голасе. Просiць нас усiх ушанаваць сваёй прысутнасьцяй ягонае "ачалавечаньне". Бацька й мацi падзякавалi за запросiны, але прыйсьцi не абяцалi: iм, старым, тырчэць на вясельлi не да твару. Людзi будуць сьмяяцца. Сястра палiчыла такi адказ ня надта ветлiвым, i каб Ягор з Эмай не пакрыўдзiлiся, усяляк старалася згладзiць адмову бацькоў, распачала гутарку з Эмай, пыталася, як iм жывецца ў Вiцебску, нарэшце запрасiла гасьцей прысесьцi на хвiлiнку за стол, i калi тыя "прыселi", спахвацiлася, што гасьцей няма чым частаваць. Вячэра яшчэ не гатова, а таго, што належалася-б у такiм выпадку пiтва - у хаце, сястра ведала, няма. На дапамогу ёй прыйшла мацi - прынесла некалi прыхаванага ёю паўлiтра самагонкi. Бацька запалiў над сталом лямпу, як выглядала - задаволены такому выхаду з палажэньня. Бацька чокнуўся з Ягорам, пажадаўшы яму шчасьлiвага сужэнства. Сястра i Эма толькi дакранулiся да сваiх шклянак. Мацi пачала нешта падаваць на стол, але за гутаркай госьцi стравай надта ня цiкавiлiся - гутарылi трох: Эма, сястра i Дуся. Яны, здавалася, склалi нейкую iнтымную змоўнiцкую фракцыю. Дуся моўчкi, напружана слухала сваiх старэйшых субяседнiц, выглядала - спасьцiгала, вучылася ў iх.
Бацька, перакусiўшы, адкiнуўся на ложак адпачыць, мацi ходалася ля печы, а я з Ягорам вяду, без асаблiвай ахвоты, бяседу, засяроджаны найболей на Дусi, балазе яна цяпер паглынутая размовай Эмы з Дар'яй, i хiба ня прыкмячае майго спасьцiжэньня яе. Але слухаючы iх, яна была настаўлена i на мяне: павернутая да мяне адной стараной, напружаная, яна ўкрадкам пазiрала i на мяне. Здавалася, яна ня вытрымае такога напружаньня i загаворыць са мною. Так яно i сталася: кiнуўшы свой пагляд на палiчку з кнiжкамi, што была прымацаваная побач яе на сьцяне, яна папрасiла ў мяне дазволу паглядзець тыя кнiжкi. Сярод кнiг яна натрапiла i на маю, тоненькую - "Прычасьце". Зiрнула на мяне i ейны твар засьвяцiўся радасна-ўсхваляванай усьмешкай. Запыталася:
- Што ета "прычасьце"?
Пачынаю тлумачыць сваё "прычасьце", але яна не спасьцiгае таго, што я гавару, затлумленая адчуваньнем маёй фiзычнай да яе блiзкасьцi. Палажыла маю кнiжыцу на стол. Гартае. Спрабуе ў ёй чытаць:
Заўсёды ты перада мною,
перад табой заўсёды я.
Занята сэрца ўсё табою,
красуня гордая мая.
Але сказаць табе ня сьмею
я гэтай праўды з прастаты.
Чаго стаю, чаго нямею
перад табой - ня знаеш ты.
- А я знаю - чаго. Ты любiш яе. А хто яна, красуня?
- Яна - нiхто. Яе няма. Гэта я выдумаў яе.
- Няпраўда. Яна ёсьць. Ты саромiшся яе? А дзе яна жывець - тут?
- Не, яе тут няма...
Дуся папрасiла мяне прачытаць нейкi iншы свой верш.
- Во гэты, - паказала ў кнiзе.
Сеўшы за стол, я пачаў чытаць. Нахiлiўшыся над маiм "Прычасьцем", збоку ля мяне, яна вадзiла вачыма па радкох усьлед за мною:
Цябе я ўспомнiў i душою
здрыгнуўся ў радасьцi нямой:
ускрэсла ты перада мною
ва ўсёй прыгожасьцi сваёй.
Цябе я сэрцам адчуваю,
ты ў iм - адвечнаю вясной
Табой тамлюся i сьпяваю
сягоньня я табе адной.
Я сэрцам вырас у каханьнi,
пазнаў я шчасьце i жыцьцё.
Мае глухiя уздыханьнi,
як сон, мiнулi ў нябыцьцё.
I рад, што ў шчасьцi я знываю,
што сэрца мне хвалюе жар.
I як магу, так бласлаўляю
пасланы мне каханьня дар.
- Я люблю ета. Ты дзiўны...
Аблакацiўшыся, яна трымае сваю шчаку гэтак блiзка да маёй, што я чую, як няўцям дакранаюцца да яе шчакi мае ўскудлачаныя валасы. Гэтае прыгожае адчуваньне перашкаджае мне чытаць, i я закрываю сваё "Прычасьце". Яна, пасьмялелая, прызнаецца мне, што адзiн мой вершык "Элькiна радасьць", зьмешчаны ў чытанцы для другое клясы, яны вучылi ў школе, i яна ведае яго напамяць. Яна сумелася, што я нiчога не сказаў ёй у адказ, узяла Эму за руку з выглядам, быццам, пакрыўджаная, яна хоча ўжо пайсьцi дахаты. Тут узьняўся i Ягор, войкаючы, што яны заседзелiся ў нас. Я выйшаў разам з iмi - правесьцi iх. Iду побач Дусi, яна ўсё яшчэ трымаецца за руку ў Эмы. Неспадзявана яна сваю другую руку дае мне, i гэтак мы дайшлi да самага моста. Разьвiталiся.
Сястра сустрэла мяне насьмешлiвым паглядам, што выказваў адначасна дабрыню i зразуменьне майго дзiвацтва. Павячэралi. Я лёг спаць. Ды што я кажу "спаць"? Я ня сплю. Я думаю. Я люблю думаць лежачы. Люблю думаць уначы. Удзень не магу думаць. Каб неяк запiсалася ўсё тое, пра што я думаю ўначы, выйшла-б самая цiкавая, самая багатая, а галоўнае - самая праўдзiвая кнiга з усiх, напiсаных дасюль. Уначы ты прызнаешся ва ўсiм, нiчога не хаваеш, нават сваiх самых патаемных думак, якiмi-б яна нi былi: самымi прыгожымi, цi самымi злачыннымi. Уначы ты нiкога не баiшся, пад аховай ночы ты абсалютна сам з сабою. Цябе нiхто ня можа падслухаць, апрача Бога, i ты баiсься толькi яго аднаго, баiсься перад Iм схлусiць. Удзень ты мог-бы яшчэ сказаць, што Бога няма, уначы - пабаяўся-б. Уначы ты гранiчна чэсны ў сваiм думаньнi. Уначы думаецца глыбей, думка твая ў нейкую мiльённую долю сэкунды можа, як водблiск маланкi, асьвяцiць цёмнае прадоньне, якое знаходзiцца ўжо па-за межамi тваёй сьведамасьцi, сiгануць у другое вымярэньне. Гэтак, я думаю, пазнаецца Бог. Прачнуўшыся ранiцою, Бога ўжо можа ня быць. Дзень закрэсьлiвае твае начныя думы, змушае цябе прыстасоўвацца, iнакш кажучы - хлусiць.
Я не магу ня думаць, лёгшы ў пасьцель, пра Дусю, пра Акулiну, пра Вяркеева, пра самога сябе i толькi ў апошнюю чаргу я думаю пра бацькоў. Я iх шкадую болей за ўсё на сьвеце, але iх засланяе - гэта як грэх - маё асабiстае. Ягор з Эмай выпадаюць з маёй памяцi. Выпадае таксама ўпаўнаважаны. Я ляжу ў ложку, але я не ўсьведамляю, што я ляжу ў ложку, я - то ў Менску, з вершамi ў нейкай рэдакцыi, то тут, дома - кашу, вяршу копы, сьмяюся з дзяўчатамi, стаю на мосьце, гавару з Дусяй, то на нейкiм азораным узвышшы i з яго, з узвышша, нейкiм цудам, нецялесны, узьнiмаюся ў iншыя сфэры, слухаю музыку i, задаволены, вяртаюся, ужо такiм, як я ёсьць, зноў да сябе самога.
Ды ўсё-ткi я не сказаў самага галоўнага, пра што я думаў. Я не сказаў, чаго я хацеў гэтай начы. Я не сказаў услых. Думаць можна пра сябе што хочаш, пакуль твая думка ня выказана ў слове. Але калi ты пераводзiш сваю думку ў слова, хочаш апрануць яе ў слова, надаць ёй выраз, ты ўжо ўкладваеш у яго, у слова, ня тое, пра што ты на самай справе думаў, ты ўжо хлусiш, ты баiшся сказаць праўду. Чалавек можа быць чалавекам толькi тады, калi ён не баiцца сказаць гэтай праўды. Сабе я не баяўся, сказаць, чаго я хачу, не баяўся хацець чаго я хацеў, але цi я магу сказаць вам, чаго я хацеў. Не, я не магу сказаць вам, чаго я хацеш. Вось у чым загвоздка. Вось у чым чалавечая трагедыя.
Я ведаю, калi я прачнуся ранiцою, я буду думаць iнакш, я буду iншым чалавекам, ня тым, якiм я быў уначы. Спраўджаецца чалавек толькi ўначы.
Вяркееў да нас не заходзiць. Бацька пытаецца ў мяне - чаму? У бацькi з галавы ня выходзiць гутарка са мною ўпаўнаважанага. Бацька турбуецца, i ён хацеў-бы пагаварыць з Вяркеевым - можа той што-небудзь праяснiў-бы. Вяркееў-жа блiзкi да начальства, да самога старшынi сельсавета, i ведае ад яго ўсе сакрэты.
Наколькi я магу меркаваць, пра небясьпеку, якая, на думку бацькi, навiсла нада мною, ён яшчэ не гаварыў з мацi, ведаючы ейную заходлiвую душу i клопат аба мне. Калi-б ён ужо сказаў мацi, яна не ўцярпела-б i запыталася-б у мяне. Ад думкi, што са мною можа здарыцца нешта страшное мацi не магла-б нармальна жыць. Ня спала-б. Плакала-б уцiшку. У сваiм уяўленьнi бачыла-б мяне ў самых найгоршых абставiнах, праца ёй ня йшла-б на дум i ўсё валiлася-б з рук. Бацька, шкадуючы яе, трымаў справу ў сакрэце, хоць у самога душа была неспакойная. Я ўжо мог заўважыць зьмену ў iм: ён спахмурнеў, негаваркi наогул, стаў яшчэ больш маўклiвым, схуднеў, работы, як звычайна, не пiльнаваўся i мяне не заахвочваў, казаў - няма патрэбы ў мяне хадзiць з касою кожны дзень, а я, наадварот, знаходзiў у працы, у грамадзе, суцяшэньне, быў рады, што праца паглынае мяне.
Толькi ўвечары, пасьля працы, выходжу з хаты, i ў сваiх адзiнотных блуканьнях аддаюся звабнасьцi начы, ахутаны ёю, як якiм вэлюмам - ён ласкавы i лёгкi. Iду на мост паглядзець, як там, у вiры, падаючы, топяцца зоры, не дасягнуўшы ягонай глыбiнi, даходжу да ветрака на ўзгорку, адтуль спушчаюся зноў у нiзiну, да рэчкi, удыхаю, асаблiва войстры тут, водар ночы духмянасьць росных лагоў. Лёгкаму i задаволенаму, мне не хапае толькi нейкага зьдзяйсьненьня, вялiкага й надзвычайнага.
Вяртаюся дахаты. А мо зайсьцi да Агапкi? Яна, напэўна, сьпiць у клецi. Хiба не пра яе я думаў уначы? Хiба не яе хацеў я? Вусьцiна яна ня пусьцiла. Пусьцiць мяне? Падыходжу, крадучыся, да клецi. Знадворку дзьверы ня ўзятыя на замок, значыць - яна ў клецi. Стукаюся. Аж чую - нехта бразнуў дзьвярыма. Кашлянуў. Гэта Агапкiн бацька. Пакiдаю iхны двор. Бачу - у нашай хаце сьвятло. Чаму - гэтак позна? Я думаў ужо легчы ў сенцах, дзе мая пасьцель, аж чую - у хаце бацька з Вяркеевым. "Ня вытрымаў. Распытвае сам у яго пра мяне. Ах, бацька, бацька, нашто ты зачапляеш яго? Цi-ж ён скажа табе праўду?"
Вяркееў, як я ўвайшоў у хату, хутка вылез з-за стала, прывiтаўся са мною за руку, сказаў, што, уласна, ён заходзiў да мяне i, не застаўшы, "разгаварыўся во з Лявонавiчам".
- Правядзеш мяне?
Мы выйшлi.
- Шкада мне твайго бацькi. Гэта ты яго гэтак напужаў? Ён бачыць цябе ўжо ў няшчасьцi. Страшэнна перажывае. Чаго ён так? Табой цiкавiўся ўпаўнаважаны, ну дык i што з гэтага? Мала ён кiм цiкавiцца? Я, нажаль, ня бачыўся з iм. Дазнаўся пра ягоную гутарку з табой ад старшынi, але не надаў гэтаму нiякага значэньня. Пацiкаўлюся. Запытаюся. I ты сам ня вешай носу. Лепш во зойдзем куды.
Я ня выказаў нiякага свайго дачыненьня да сказанага Вяркеевым, сказаў яму толькi, што надта стомлены, хачу спаць. Давёў яго да школы. Разьвiтаўся. Але бачу па iм, што на сваю кватэру ён ня пойдзе.
Рэшту гэтага тыдня я касiў з брыгадаю, зарабляў бацьку працаднi. Увечары нiкуды не хаджу. Увечары чытаю ў ложку, што ў сенцах, "Милый друг" Мапасана, "Чырвонае i чорнае" Стэндаля. Гэтыя кнiгi распальваюць маё выабражэньне, узбуджаюць мяне i я нiяк не магу заснуць. А ранiцою мацi нiяк ня можа мяне дабудзiцца.
Надыходзiла нядзеля - дзень Ягоравага вясельля. Ня ведаю, чаму я чакаю гэтага дня з нецярпеньнем, хоць i не рыхтуюся да яго: касьцюм, кашуля, гальштук у мяне ёсьць i што яшчэ болей. Спраўляе клопат вясельле сястры, мы-ж з ёю iдзём на яго: не хапае то таго, то другога, няма дзе i няма за што купiць патрэбнае для такой урачыстасьцi.