Жах знік адразу, як толькі яны зразумелі, што тут няма нічога звышнатуральнага. Абат сваім целам адчуў мярзотнасць блізкасці незнаёмага з гэтымі істотамі, і яго перасмыкнула ад агіды.
— Гэты чалавек святы! — з усяе моцы закрычаў ён, нібы хацеў пераканаць сам сябе. — Толькі святы можа вытрываць такое.
— Бясспрэчна, гэта святы, — сказаў Жан Маяр, — але я лічыў, што святасць нясе душам мір і спакой, а гэта сапраўдны шаленец. Вось ён зноў пачынае свае штукі.
Чужынец, адпушчаны пракажонымі, нейкі час стаяў прыгаломшаны, хістаючыся ў бакі. Але калі натоўп цесна абступіў яго, ён авалодаў сабой. Не адкладаючы на потым, нават не перавёўшы дыху, ён яшчэ больш прагна пачаў раздаваць пацалункі, укладаючы ў іх адначасова і палкасць пачуцця, і манатонную рытуальнасць цырымоніі. Ён распасціраў рукі для абдымкаў, падыходзіў да пракажонага, апантана прыціскаў яго да сябе, прыкладаўся вуснамі да брыдкай плоці, потым адпускаў яго і браўся за другога.
— Я памыляўся, калі падазраваў яго ў ашуканстве, — прамармытаў сам сабе лекар. — Ён з аднолькавай утрапёнасцю кідаецца на ўсіх пракажоных: мужчын і жанчын, дзяцей і старых, незалежна ад полу і ўзросту. Вар'ят? Святы вар'ят, ёсць і такія. З учарашняга дня гэты дзівак перацалаваў больш за пяць соцень пракажоных пыс, і яму ўсё яшчэ мала... Абат, я бачу толькі адно разумнае тлумачэнне.
— Разумнае тлумачэнне, — з насмешкай сказаў абат.
— Грэшнік, грэшнік, які каецца, якога турбуюць, не даюць спакою пакуты сумлення і які спадзяецца ўратаваць сваю душу, заслужыць колькасцю такіх учынкаў месца ў раі, на якое страціў права. Але каб абудзіць у ім такую заўзятасць, такую прагу ахвяравання, трэба было нагадаць яму пра нейкае незвычайнае злачынства.
— Хама Няверлівы, — сказаў Тама д'Арфёй, — калі ўжо ты пакінеш выпінацца з жылаў, шукаючы тлумачэнняў дабрачыннасці божай? Гэта святы.
— Такая ўжо мая прафесія, шукаць тлумачэнні, — адказаў лекар, — а сам я прывык лічыць, што зацікаўленасць — магутны штуршок да ўчынкаў. Нават да святых.
Ён зноў уважліва паглядзеў у акно і, крыху памаўчаўшы, сказаў сур'ёзным тонам:
— Шчыра кажучы, я збянтэжаны. Сапраўды, яго гераізм наводзіць на думку пра падтрымку найвышэйшай сілы... Але чаму Ўсявышні не даў свайму абранцу больш прывабнага твару? Вы звярнулі ўвагу на гэты брыдкі кручкаваты нос, бледную скуру, скуласты твар, упарта сціснутыя тонкія вусны?.. Ці не хавае гэты водар ладану і мірту, які вы ўчора пачулі, які ўсіх ап'яняе, каго ён цалуе, ці не хавае гэты водар сернага смуроду?
— Ты сам д'ябал! — прашаптаў абат. — Ты не верыш у бога і хацеў бы пераканаць...
— Вядома, я памыляюся. Сатана ўсяго толькі папоўская выдумка, якая натхніла месіра Дантэ на цудоўныя вершы. Але зірніце на яго цяпер.
Чужынец стаяў пасярэдзіне паляны, шчыльна аточаны натоўпам. Абат ізноў падышоў да акна і ўбачыў, як яго доўгая постаць, што ўзвышалася над натоўпам, схілялася ў святле паходняў, якія дзеці трымалі ў выцягнутых руках, над немаўляткам, што працягнула яму пракажоная.
Мажліва, словы Жана Маяра пасеялі трывогу ў душы абата? Мажліва, безліч пачуццяў, якія ён толькі што перажыў, стварылі спрыяльную глебу для галюцынацый? Можа, дрыготкае полымя паходняў нейкім фантастычным чынам скажала рэчаіснасць? Але старога ахапіў жах, калі ён убачыў твар. святога, які ў гэты момант, здавалася, быў наліты лютай злосцю. Паводзіны малога яшчэ больш узмацнілі гэтае ўражанне. Дзіця так крычала і білася, што маці ледзьве магла яго ўтрымаць. Тыя некалькі секунд, пакуль святы стаяў, схіліўшыся над малым са страшным выразам твару, які быў падобны да сатанінскага, абату здавалася, што ён бачыць ахвяру, аддадзеную пачварнаму людаеду.
Ён заплюшчыў вочы і перажагнаўся. Калі ён іх зноў расплюшчыў, галюцынацыя знікла. Святы выпрастаўся і перайшоў на іншае месца.
Малое толькі слаба скуголіла. Манах прыклаў руку да лба і выказаў сваё незадавальненне лекару, чые блюзнерскія размовы маглі пасеяць сумненні ў простых і чыстых душах.
— Пагаворым з ім? — спытаўся той, паціснуўшы плячыма.
Абат вагаўся. Ён адчуваў, што падзеі гэтага вечара зламалі яго і цяпер ён стаў амаль абыякавы да перспектывы змяшацца з натоўпам пракажоных.
— Пачакаем да заўтра. Ён павінен будзе пайсці адпачыць.
— Каб сярод ночы ісці далей... Хоць вы, відаць, маеце рацыю. Ён спыніцца, калі абыдзе ўвесь лепразорый, чаго пры яго тэмпах чакаць ужо нядоўга. Дзе-небудзь каля вяршыні мы яго дагонім... Абат, вас не цікавіць, як ён успрыме пракажоных праклятай зоны?
Месіра Тама д'Арфёй перасмыкнула, але ён нічога не адказаў, і сябры леглі спаць.
У халупе быў толькі адзін пакой. Як толькі патушылі свечку, лекар зноў загаварыў:
— Калі ён не пабаіцца абняць пракажоных там, угары, калі не пакажа ніякай агіды да чорнага страшыдлы, што жыве на вяршыні, тады, думаю, нават я сам схілюся перад ім і прызнаю яго святым.
Яны выправіліся ў дарогу на світанку, бо наперадзе іх чакаў нялёгкі шлях: сцежка крута падымалася ўгору. Як і прадбачыў Жан Маяр, чужынец выйшаў раней за іх. Як і напярэдадні, ён ішоў па спіралі, радыус якой паступова змяншаўся. Паказвала на навальніцу: парыла. На цяжкіх пад'ёмах у абата пачыналася задышка,і ён раз-пораз спатыкаўся.
Яны ішлі па пустэльнай мясцовасці, паміж змрочных выветраных скал, якія грувасціліся абапал сцежкі і пазначалі ўваход у верхні лепразорый.
— Вось і дзевятае кола і яго знядоленыя жыхары.
* О вы, няшчасныя! Такая ваша доля —
Пакутаваць у гэтым страшным месцы,
Дзе нават пазайздросціш і жывёле!
(Дантэ. «Боская камедыя». Пекла. Песня XXXII.)
— Я не разумею па-італійску, — змрочна сказаў абат, — але я сам сабе думаю, што ваш фларэнтыец знайшоў бы тут яшчэ некалькі жахаў для свайго пекла.
— Адзін дык акурат, — сказаў лекар, спыняючыся, каб перавесці дых, — ягонае пекла было безданню, і ў яго спускаліся. Наведнікі не рызыкавалі задыхнуцца, як мы, пры ўзыходжанні.
Стары не ўсміхнуўся, крыху пастаяўшы, ён рушыў далей, цяжка ступаючы, потым спытаўся сур'ёзным тонам:
— Ці доўга яшчэ засталося тым, хто тут?..
— Некалькі месяцаў, а можа, гадоў. Я ведаў пракажонага, цела якога было спрэс гной, у ім кішэла ўсякая нечысць. У такім стане ён жыў яшчэ доўга.
У абата вырваўся ўздых.
— Праказа забівае павольна, і ён быў гэтаму рады. Ён баяўся смерці, — дадаў Жан Маяр.
Яны падняліся яшчэ вышэй. Конус гары рабіўся ўсё вузейшы. У абата буйнымі кроплямі выступіў пот, які вельмі, як яму здавалася, смярдзеў. Яшчэ ніколі ён не адчуваў цяжару гадоў і хваробы так, як у гэты дзень.
Трэба сказаць, што стаяла страшэнная духата. Цёмныя хмары грувасціліся над далінаю. Горад і наваколле ўсё яшчэ былі схаваныя пад бледна-чырвоным покрывам. Лекар паспрабаваў пераключыць увагу свайго спадарожніка на гэтае відовішча.
— Дзіўна, абат. Гэта, бясспрэчна, пыл, і стаіць ён ужо тры дні. Дарогі павінны быць ушчэнт разбітыя няспыннай людской плынню. Якім кірмашом, якім святам можна ўсё гэта растлумачыць?
— Адкуль мне ведаць? Вайна, паніка, мажліва, — раздражнёна адказаў абат. — «Што нам да таго», — казалі вы ўчора. Ворагі каралеўства нас не чапаюць.
Вялебны Тама д'Арфёй меў сапраўды кепскі настрой. Прычыны таго былі розныя. Перш за ўсё таму, што верхні лепразорый заўсёды выклікаў у яго панурыя думкі. Хоць лекар і запэўніваў яго, што ягонае цела ўжо не зазнае істотных пашкоджанняў, абату часам бачыўся ў абліччах некаторых жыхароў праклятай зоны яго ўласны партрэт у будучыні, і гэта было для яго невыносным. Да таго ж ён вінаваціў свайго сябра за сумненні, якія той унёс у яго душу, што да святога. Ён злаваўся на яго за тое, што лекар паступова нішчыў радасць, якую ён адчуваў пасля з'яўлення незнаёмага. Уночы яго мучылі недарэчныя кашмары: анёлы ператвараліся ў дэманаў.
Жан Маяр не настойваў. Яны доўга ішлі моўчкі. Падыходзячы да вяршыні, яны заўважылі таго, хто нарабіў ім столькі клопату. Чужынец сядзеў на скале, непадалёк ад некалькіх буданоў апошняга перад вяршыняй паселішча.