Маці сагнала з падліўкі мух і сказала:
— За сталом усім месца не хопіць. Бярыце талеркі і ўладкоўвайцеся дзе папала. Ці на дварэ, ці дзе.
І тут Том спахапіўся:
— Гэ! А дзе ж прапаведнік? Толькі што быў тут. Куды ён дзеўся?
Бацька сказаў:
— Я бачыў, ён некуды пайшоў.
Пачуўся вісклівы голас бабкі:
— Прапаведнік? З табой прапаведнік? Вядзі яго сюды. Памолімся перад ядой. — Яна паказала пальцам на дзеда: — А гэты ўжо паспяшаўся есці. Схадзі прывядзі прапаведніка.
Том апусціўся на прыступку.
— Гэй! Кейсі! Джым Кейсі! — гукнуў ён і пайшоў па двары. — А, Кейсі, вось ты дзе!
Прапаведнік вылез з-пад цыстэрны, сеў на зямлі, пасля падняўся і пайшоў да дома.
Том запытаўся:
— Ты што, хаваўся?
— Ды не. Толькі навошта чужому совацца ў сямейныя справы. Я проста ляжаў і думаў.
— Пайшлі паямо, — сказаў Том. — Бабка хоча, каб ты малітву сказаў.
— Дык я ж ужо больш не прапаведнік, — запратэставаў Кейсі.
— Кінь, пойдзем. Скажы ёй малітву. Табе нічога не станецца, а ёй гэта люба. — Яны ўвайшлі ў кухню разам.
Маці спакойна сказала:
— Сардэчна запрашаем.
І бацька сказаў:
— Сардэчна запрашаем. Паснедайце з намі.
— Спярша малітву, — рашуча прамовіла бабка.
Дзед ушрубаваў свае лютыя вочкі ў Кейсі і нарэшце пазнаў яго.
— А-а, той самы прапаведнік, — сказаў ён. — Ну, ён нічога сабе. Я ўпадабаў яго, яшчэ як толькі першы раз вока на яго кінуў… — Дзед пахабна падміргнуў яму, а бабцы пачулася нейкая непрыстойнасць, і яна прыкрыкнула на яго:
— Змоўкні, стары юрлівы казёл!
Кейсі нервова правёў пальцамі па валасах.
— Павінен сказаць вам, што я ўжо больш не прапаведнік. Мне прыемна быць у вас і хацелася б чым-небудзь аддзячыць добрым гасцінным людзям, і, калі гэтага дастаткова… што ж, я скажу малітву. Але я даўно ўжо не прапаведнік.
— Гаварыце, — сказала бабка. — І не забудзьцеся ўзгадаць пра тое, што мы ў Каліфорнію едзем.
Кейсі схіліў галаву, і ўслед за ім усе астатнія. Маці апусціла галаву і склала рукі на каленях. Бабка нагнулася так нізка, што ледзь не ўткнулася носам у залітыя падліўкай праснакі. Том, які стаяў, прыхінуўшыся да сцяны з талеркай у руцэ, крышачку нагнуў галаву, а дзед выкруціў яе ўніз і ўбок, каб сваім калючым і вясёлым вокам сачыць за прапаведнікам. На твары ў прапаведніка была не набожнасць, а задуменнасць, і словы яго гучалі не як малітва, а як роздум.
— Я ўсё думаў і разважаў, — пачаў ён. — Блукаў сярод узгоркаў і думаў, амаль, сказалі б вы, як Ісус, калі ён адышоў у пустыню, каб разабрацца ва ўсіх сваіх турботах і нягодах.
— Хвала госпаду! — прабляяла бабка, і прапаведнік здзіўлена глянуў на яе.
— Ісуса так адолелі турботы і нягоды, што Ён не мог вырашыць, як яму быць далей, і Яго ўзяло сумненне: на чорта яму ўсё гэта наогул, якая карысць ламаць сабе галаву — усё думаць і думаць? Знямогся Ён дужа, знямогся і духам упаў. Яшчэ трохі, дык так і вырашыў бы: к чорту ўсё! І тады адышоў Ён у пустыню.
— Ама-ан, — прабляяла бабка. Шмат гадоў устаўляла яна свае рэплікі ў час паўз у малітвах. І шмат ужо гадоў не даводзілася ёй слухаць іх і дзіву давацца.
— Я не хачу сказаць, што я раўня Ісусу, — гаварыў далей Кейсі. — Але я стаміўся, як і Ён, і заблытаўся ў сваіх думах, як і ён, і пайшоў, як і Ён, у пустыню, не ўзяўшы з сабой нічога для прывалу. Ноччу ляжаў я на спіне і пазіраў на зоркі, раніцай сядзеў і сачыў, як узыходзіць сонца; удзень глядзеў з пагорка на ўзгорыстую зямлю; вечарам праводзіў вачмі сонца. Часам маліўся, як і раней. Толькі не мог зразумець, за што малюся, чаго. Навокал узгоркі, я сярод іх, і мы ўжо не існавалі асобна. Мы зліліся ў адно. І гэтае адзінства святое.
— Алілуя, — сказала бабка і заківалася ўзад і ўперад, стараючыся ўвесці сябе ў рэлігійны экстаз.
— І я задумаўся. Толькі разважаў ужо цяпер не так, як раней, цяпер думы мае былі глыбейшыя. Я думаў пра тое, што ва ўсіх у нас была святасць, калі мы жылі адной грамадой, і ўсё чалавецтва было святое, пакуль яно было адзінае. Але святасць пакінула нас, калі адзін нікчэмны чалавек ухапіў зубамі ладны кавалак і пабег з ім, адбіваючыся рукамі і нагамі. Вось такі чалавек і загубіў нашу святасць. А калі мы ўсе працавалі талакой, не адзін на аднаго, а гуртам, як бы ў адной вупражцы, тады было добра, у такой працы была святасць. Вось так я разважаў і раптам спахапіўся: а ці ведаю я наогул, што такое святасць? — Прапаведнік змоўк, але яго слухачы не паднялі галоў, бо, як выдрэсіраваныя сабакі, чакалі знаку: «аман». — Цяпер я не магу ўжо маліцца, як бывала. Мне прыемна быць на вашай ціхай трапезе. Я радуюся, што між вамі ёсць любоў. — Схіленыя галовы не падняліся. Прапаведнік агледзеўся навокал. — Праз мяне снеданне ваша стыне, — сказаў ён і раптам успомніў: — Аман, — сказаў ён, і ўсе разам паднялі галовы.
— Ама-ан, — сказала бабка і ўзялася за ежу, разгрызаючы прамочаныя падліўкай праснакі сваімі бяззубымі і цвёрдымі старэчымі дзяснамі. Том еў паспешліва, бацька паволі жаваў з поўным ротам. Пакуль снедалі, ніхто не вымавіў ні слова, чулася толькі, як хрумсцяць на зубах праснакі і як з хлюпатам сёрбаюць гарачую каву. Маці глядзела на прапаведніка, які таксама еў, і ў яе позірку была цікаўнасць, дапытлівасць і разуменне. Яна глядзела на яго, быццам гэта быў дух, голас якога данёсся да яе аднекуль з-пад зямлі.
Скончыўшы есці, мужчыны паставілі на стол талеркі, дапілі рэшткі кавы ў кубках і выйшлі на двор — бацька, прапаведнік, Ной, дзед і Том пакрочылі да грузавіка, абыходзячы зваленую ў кучу мэблю, драўляныя ложкі, механізм ветрака, стары плуг. Пакраталі рукамі новыя барты з сасновых дошак.
Том падняў капот і пачаў разглядаць вялікі, запэцканы маслам матор. Да яго падышоў бацька:
— Калі мы куплялі, брат твой Эл усё праверыў. Казаў, парадак.
— А што ён разумее, гэты сапляк? — сказаў Том.
— Летась ён працаваў у адной фірме. Грузавік вадзіў. У сім-тым разбіраецца. Бойкі хлопец. З галавой. Матор сам можа сабраць — яму гэта раз плюнуць.
Том запытаўся:
— А дзе ён цяпер?