Чалавек доўга глядзеў на Джоўда. Сонечнае святло глыбока пранікала ў яго карыя вочы і запаліла ў зрэнках залатыя іскрынкі. Калі ён падняў галаву, жгут мускулаў у яго на шыі яшчэ больш наструніўся.
Джоўд моўчкі стаяў у дзіравым цяні. Ён зняў кепку, выцер ёю спацелы твар і разам са скручаным пінжаком кінуў на зямлю.
Не высоўваючыся з ценю, чалавек выцягнуў ногі і зарыў пальцы ў пыл.
Джоўд сказаў:
— Фу! На дарозе пячэ, як у пекле.
Чалавек пільна паглядзеў на яго.
— Ці не Том гэта Джоўд, сынок старога Тома?
— Ага, — сказаў Джоўд. — Ён самы. Дамоў іду.
— Мяне ты, пэўна ж, не памятаеш, — сказаў чалавек, і пухлыя губы яго скрывіліся ва ўсмешцы, адкрыўшы вялікія конскія зубы. — Ды дзе табе помніць. Ты толькі тое і рабіў, што дзяўчатак за косы цягаў, замест таго каб мае казані слухаць. А ў адной дзяўчынкі ўсё наравіў коску з каранямі выдзерці, а слова святое міма вушэй прапускаў. Ты, напэўна, забыўся, а я памятаю. Давялося мне і цябе, і дзяўчо тое далучыць да ласкі боскай. Абаіх у арашальнай канаве ахрысціў. А ўжо ж адбіваліся як, вішчалі, што тыя кацяняты.
Джоўд паглядзеў на яго зверху і раптам засмяяўся:
— Дык ты ж прапаведнік! Вось ты хто — наш прапаведнік! Мо толькі якую гадзіну назад я пра цябе аднаму хлопцу расказваў.
— Былы прапаведнік, — спахмурнеў чалавек. — Прападобны Джым Кейсі — з секты «Неапальная купіна». Горла драў у славу гасподню. І грэшнікаў-пакаянцаў ледзь што — у канаву; наб'еш яе імі да краёў, так і глядзі, патопяцца. Але цяпер я ўжо не той. — Ён уздыхнуў. — Цяпер я проста Джым Кейсі. Няма ў мяне тае адданасці богу. Усё ў галаву грэшныя думкі лезуць… грэшныя, але, на мой погляд, цвярозыя.
Джоўд сказаў:
— Калі ўжо што ў галаву палезе, тады і задумаешся. Я не забыў цябе. Ты ў нас неблагія маленні наладжваў. Памятаю, неяк раз ты стойку зрабіў і так, на руках ходзячы, такую пропаведзь закаціў! І завываў як апантаны. Маці маёй ты быў больш за іншых па душы. А бабка, дык тая казала, што дух з цябе божы так і б'е ў нос. — Джоўд запусціў руку ў скрутак, намацаў бутэльку і выняў з кішэні пінжака. Чарапаха варухнула лапай, але Джоўд закруціў пінжак тужэй. Потым адкруціў каўпачок з рыльца і падаў бутэльку Джыму Кейсі. — Глынеш?
Кейсі ўзяў бутэльку і тужліва паглядзеў на яе.
— Больш я ўжо не прапаведую, толькі зрэдку. Цяпер у народзе няма ўжо таго духу боскага, што быў раней. А горш за ўсё, што і ўва мне яго ані кропелькі не засталося. Бывае, праўда, калі-нікалі ўвойдзе ў цябе дух, ну і склічаш людзей на маленне. А яшчэ, здараецца, перад ядой богу малітву скажаш, калі да стала хто запросіць. Але душу я цяпер ужо ў гэта не ўкладаю. Проста просяць людзі, і я не адмаўляюся.
Джоўд зноў выцер твар кепкай.
— Няўжо ты такі ўжо святоша, што ад віскі адмаўляешся? — сказаў ён.
Кейсі глянуў на бутэльку, быццам толькі што ўбачыў яе ў сваіх руках. Потым паднёс да рота, перакуліў і зрабіў тры вялікія глыткі.
— Ну і пітво! — пахваліў ён.
— А ты як думаў? — сказаў Джоўд. — Не самагон які — фабрычнае. Яму цэлы даляр цана.
Перш чым аддаць бутэльку, Кейсі яшчэ раз прыклаўся да рыльца.
— Так, сэр! — прамовіў ён. — Так, так, сэр!
Джоўд узяў з яго рук бутэльку і адпіў, з далікатнасці не абцёршы рыльца рукавом. Потым апусціўся на кукішкі і прыставіў бутэльку да скручанага пінжака. Падабраў з зямлі сухую галінку — каб запісваць ёю свае думкі ў пыле. Змёў лісце ўбок, разраўняў далонню чысты квадрацік і пачаў выводзіць на ім рысачкі, куты і кружочкі.
— Даўнавата цябе не бачыў, — сказаў ён.
— А мяне ніхто не бачыў, — адказаў прапаведнік. — Аднаго дня ўзяў і пайшоў ад іх, цяпер усё больш сяджу адзін і сам з сабою разважаю. Боскага духу я не страціў, толькі цяпер ён нейкі іншы. Сумненні пачалі адольваць.
Кейсі сеў крыху раўней спінай да ствала. Вавёркай юркнула ў кішэню кашчавая рука і выцягнула адтуль чорную, абкусаную з усіх бакоў плітку тытуню. Ён старанна сцёр з яе саламяную труху і іншае кішэннае смецце, адкусіў кавалачак і засунуў за шчаку. Джоўд адмоўна памахаў галінкай, калі Кейсі падаў яму плітку. Чарапаха ў скрутку зноў пачала валтузіцца. Кейсі паглядзеў на пінжак, які варушыўся, нібы жывы.
— Што гэта там у цябе — курыца? Глядзі, задыхнецца.
Джоўд тужэй скруціў пінжак.
— Чарапаха, — сказаў ён. — На дарозе падабраў. Вялізная, як трактар. Браціку нясу. Малыя любяць чарапах.
— Рана ці позна яны ўсе імі абзаводзяцца. Але чарапаху пры сабе доўга не ўтрымаеш. Торкаецца, тыцкаецца сюды-туды, пакуль не знойдзе лаза, выберацца на волю, і шукай ветру ў полі. Вось і я так. Няма таго, каб проста разгарнуць Евангелле, што ляжыць пад рукой. Не, усё круціш яго, гартаеш, шукаеш нечага — адны шматкі застаюцца. Бывае, натхнюся боскім духам, а што ўслаўляць, не ведаю. Прызначэнне маё — весці людзей, але ж няма куды.
— А ты вадзі іх кругом і навокал, — сказаў Джоўд. — Доўга не думай, штурхай іх у арашальныя канавы. А свой розум мець захочуць, скажы ім, што ў пякельным агні гарэць будуць. На чорта табе ведаць, куды іх весці? Проста вядзі, і справе канец.
Цень ад ствала вярбы падаўжэў. Джоўд з радасцю перасеў у цень і зноў расчысціў і разраўняў маленькі квадрацік пылу, каб, крэслячы на ім сваім прутком, запісваць думкі. Міма іх бегла па дарозе жоўтая калматая аўчарка. Падкурчыўшы вялы хвост, нізка звесіла галаву і высунула язык, з якога капала сліна. Яна гучна, задышліва сапла. Джоўд свіснуў, але аўчарка яшчэ ніжэй апусціла галаву і пабегла трушком да толькі ёй адной вядомай мэты.
— Вось бяжыць кудысьці, — сказаў крыху закрануты за жывое Джоўд. — Пэўна, дадому.
Прапаведніка нічым нельга было адцягнуць ад яго думак.
— Кудысьці бяжыць, — паўтарыў ён. — Правільна — кудысьці кіруе. А я вось… куды кіравацца, не ведаю. У мяне на маленнях людзі, бывала, так наскачуцца, налямантуюцца, нагарланяцца на славу боскую, што як нежывыя падаюць на дол. Некаторых, каб прывесці ў прытомнасць, даводзілася акунаць у канаву. А пасля, ведаеш, што я рабіў? Пацягну якую-небудзь дзеўку ў густую траву і лягу з ёю. І так кожны раз пасля малення. А потым каяцца пачынаю. Малюся-малюся, а карысці ніякай. Другі раз зноў усе боскім духам прасякнемся, і я зноў за сваё. Нарэшце зразумеў: дайшоў я да краю — крыўлю душой перад богам. Хоць сам таго не жадаю.
Джоўд усміхнуўся і, прасунуўшы кончык языка між доўгіх зубоў, аблізнуў губы.
— Пасля такіх набажэнстваў самы раз у кусты іх цягнуць, — зазначыў ён. — Па сабе ведаю.
Кейсі ўсхвалявана падаўся наперад.
— Вось бачыш! — усклікнуў ён. — Я нарэшце зразумеў гэта і задумаўся. — Ён мерна махаў сваёй кашчавай рукой з вузлаватымі пальцамі ў такт словам. — Вось як пачаў я разважаць: я прасякся ласкай боскай, і паства мая так прасяклася ёю — аж скача і нема крычыць. А тут кажуць, што вадзіцца з жанчынай — сатанінскае насланнё. Але ж чым больш у жанчыне богам дараванай ласкі, тым мацней яе цягне ў кусты. Дык вось я і падумаў: як жа гэта так, чорт вазьмі… ох, прабач мне… як жа сатана падбярэцца да жанчыны, калі дух святы так і бруіцца з яе? Ужо ж тут, здаецца, сатане, як ні хітруй, ні з якага боку не падступіцца. А на справе выходзіць зусім іншае. — Вочы ў Кейсі блішчалі ад хвалявання. Ён паварушыў шчокамі і губамі і плюнуў. Плявок пакаціўся па зямлі, абвалокся пылам і ператварыўся ў шэры, цвёрды з выгляду шарык. Прапаведнік выставіў наперад руку, уставіў вочы на далонь, быццам на разгорнутую кнігу. — Вось я які… — ціха прамовіў ён. — Вось які я: у мяне ў руках чалавечыя душы, я адказваю за іх і адчуваю, якая вялікая ляжыць на мне адказнасць, а сам кожны раз пасля малення кладуся з жанчынай. — Ён глянуў на Джоўда. На твары ў яго была разгубленасць. У вачах — заклік аб дапамозе.
Джоўд старанна вывеў галінкай у пыле жаночы торс — грудзі, клубы, таз.
— Прапаведнікам я ніколі не быў, — сказаў ён, — таму не зяваў, калі што ў рукі плыло. І рознымі думкамі галаву сабе не забіваў — падвернецца што дзе калі, і я сам не свой ад радасці.
— Ну ясна, ты ж не прапаведнік, — упіраўся Кейсі. — Табе дзеўка — проста дзеўка. Што табе да яе. А мне жанчына — сасуд свяшчэнны. Я ратаваў іхнія душы. І вось, узяўшы на сябе такую адказнасць, я спачатку ўсяляў у іх дух святы, а потым цягаў іх у кусты.
— Можа, і мне не пашкодзіла б зрабіцца прапаведнікам, — уголас падумаў Джоўд. Ён дастаў з кішэні тытунь і паперу, скруціў цыгарку. Запаліў яе і скрозь дым пакасіўся на субяседніка. — Даўно ўжо я без жанчыны. Давядзецца наганяць.