Кейсі гаварыў далей:
— Я давёў сябе да таго, што начамі не спаў. Ідзеш на пропаведзь і зарок сабе даеш: «Сёння, далібог, не буду». Але яшчэ не дагаварыўшы, ужо ведаю — буду.
— Ажаніцца табе трэба, — сказаў Джоўд. — У нас жыў адзін прапаведнік з жонкай. Егавісты. Наверсе ў нас спалі. На маленне народ прыходзіў да іх у гумно. А мы, дзеці, падслухоўвалі, як жонцы ад яго даставалася пасля кожнага вячэрняга малення.
— Добра, што ты мне гэта сказаў, — ажывіўся Кейсі. — А то я думаў, што я адзін быў такі… Нарэшце не вытрымаў, кінуў усё і пайшоў. З тае пары ў мяне толькі адно ў галаве. — Ён падцягнуў калені да падбародка і пачаў выкалупваць гразь між пальцаў ног. — І вось спытаўся я ў самога сябе: «Што цябе мучыць? Юрлівы сверб?» І сам адказваю: «Не, не сверб, а тое, што ўсё гэта грэх». І зноў пытаюся: «Як жа гэта так? Чалавек, поўны вялікай павагі да бога, павінен, здавалася б, як мул, упірацца, каб не ступіць на грэшны шлях, дык жа ж не — яму карціць хутчэй штаны расшпіліць». — Ён мерна паляпаў двума пальцамі па далоні, быццам акуратна кладучы на яе словы радком. — Кажу я сабе: «Можа, ва ўсім гэтым няма ніякага грэху? Можа, людзі і павінны быць такімі? Можа, дарэмна мы мардуем сябе, выганяючы д'ябла?» І згадаў я, як некаторыя сёстры сцябаюць сябе метровымі абрыўкамі правадоў. І падумаў: можа, ім гэта прыемна, можа, і мне прыемна сябе мучыць? Я ляжаў тады пад дрэвам, думаў, думаў ды заснуў. Прачынаюся, гляджу — ноч, апраметная цемра. Недзе паблізу скуголіць каёт. І раптам само сабой так голасна ў мяне вырвалася: «К чорту ўсё! Ніякага грэху на свеце няма, няма і праведнасці. Ёсць толькі тое, што людзі робяць. Адно без другога не існуе. У людзей некаторыя справы добрыя, некаторыя нядобрыя, вось і ўсё, і то з якога яшчэ боку на гэта паглядзець». — Кейсі змоўк і адарваў вочы ад далоні, на якой ён нібы раскладаў словы.
Джоўд слухаў прапаведніка з усмешкай, але позірк яго быў востры і ўважлівы.
— Ты сваю веру ўсю ператрос, — сказаў ён. — З усіх бакоў абсмактаў.
Кейсі зноў загаварыў, і ў голасе яго гучалі боль і разгубленасць.
— Я пытаюся ў сябе: «Што такое боскі дух і парыванне?» І адказваю: «Гэта любоў. Я так люблю людзей, што, бывае, сэрца крывёю абліваецца». Зноў пытаюся: «А Ісуса ты хіба не любіш?» Думаю, думаю і нарэшце кажу: «Не, я нікога з такім імем не ведаю. Гісторый розных пра яго чуў шмат, але люблю я толькі жывых людзей. Сэрца разрываецца ад любові да іх, і хочацца мне зрабіць усіх іх шчаслівымі, і таму прапаведую ім тое, што можа прывесці іх да шчасця». А потым… Ну і нагаварыў я табе чортаву прорву ўсяго. Табе, можа, дзіўна, што я такія брыдкія словы ўжываю? Ніякіх тут брыдкіх слоў, на мой погляд, няма. Так усе гавораць, усе людзі, і нічога дрэннага яны гэтымі словамі сказаць не хочуць. Ну, добра, хай. А цяпер я скажу табе яшчэ нешта, да чаго я сваім розумам дайшоў, толькі прапаведніку казаць такое — кашчунства, і таму я не маю права быць прапаведнікам, бо ўвесь час думаю пра гэта і веру ў гэта.
— Пра што ты? — спытаўся Джоўд.
Кейсі хітравата глянуў на яго.
— Калі твой слых разане, не крыўдуй, га?
— Я крыўдую, толькі калі мне нос расквасяць, — сказаў Джоўд. — Ну, што ты там такое надумаў?
— Разважаў я пра духа святога і пра Ісуса: «Чаго гэта мы ўсё горнемся да бога і да Ісуса? Можа, — думаў я, — мы проста людзей любім — мужчын і жанчын? Можа, дух святы — гэта і ёсць душа чалавечая, вось і ўсё. Можа, усе людзі разам і ўтвараюць адну вялікую душу і часцінку яе знойдзеш у кожным чалавеку?» Доўга сядзеў я так, думаў, думаў і раптам усё зразумеў, усім нутром, і так ува мне гэта і засталося.
Джоўд апусціў вочы, быццам яму было не пад сілу вытрываць шчыры позірк прапаведніка.
— З такімі думкамі ні ў якай царкве не ўтрымаешся, — сказаў ён. — За такія думкі цябе прагоняць з нашых краёў. Што людзям трэба? Паскакаць і павыць. Гэта ім самая вялікая ўцеха. Бабка наша, бывала, як пачне лямантаваць, рады ёй даць было нельга. Аднаго разу здаравеннага псаломшчыка кулаком з ног зваліла.
Кейсі задуменна пазіраў на Джоўда.
— Вось я хачу спытацца ў цябе пра нешта, — сказаў ён. — Душу мне гэта кроіць.
— Што ж, пытайся. Часам і я ў чым-небудзь разбіраюся.
— Вось што… — нерашуча пачаў прапаведнік. — Я хрысціў цябе найлепшым чынам у той дзень, калі боскае ззянне сышло на мяне. З вуснаў маіх словы Хрыстовы ліліся. Ты, пэўна, нічога не памятаеш, бо ўвесь час коску тую цягаў.
— Чаму ж не, памятаю, — адказаў Джоўд. — Гэта была Сюзі Літл. Праз год яна мне ледзь палец не адарвала.
— Дык вось… Пайшло табе на карысць тое хрышчэнне? Лепш табе зрабілася ад таго?
Джоўд, падумаўшы, адказаў:
— Н-не, я нават нічога не адчуў.
— Так… А шкоду табе гэта зрабіла? Толькі падумай.
Джоўд падняў з зямлі бутэльку і адпіў.
— Нічога я не адчуў — ні добрага, ні дрэннага. Мне тады проста весела было, больш нічога. — Ён падаў бутэльку прапаведніку.
Кейсі ўздыхнуў, прыгубіў бутэльку, потым паглядзеў, колькі ў ёй на дне засталося, і зрабіў яшчэ адзін маленькі глыток.
— Вось і добра, — сказаў ён. — А то я ўсё мучыўся — ці не нарабіў я сваім умяшаннем якой-небудзь шкоды людзям.
Джоўд глянуў на свой пінжак і ўбачыў чарапаху — яна выбралася на волю і ўжо спяшалася ў тым жа кірунку, у якім паўзла, калі ён падабраў яе. Джоўд паназіраў за ёю, тады ўстаў на ногі, падняў чарапаху з зямлі і зноў закруціў у пінжак.
— Ніякіх падарункаў дзецям не прыпас, — паясніў ён. — Хоць гэту старую чарапаху прынясу.
— Дзіўная рэч, — сказаў прапаведнік. — Якраз калі ты падышоў, я старога Тома Джоўда прыгадаў. Падумаў, ці не завітаць да яго. Я заўсёды лічыў яго бязбожнікам. Як ён там жыве, стары Том?
— Не ведаю. Чатыры гады я ўжо дома не быў.
— Хіба ён не пісаў табе?
Джоўд замяшаўся.
— Тата на пісьмы не вялікі мастак і наогул пісаць не ахвочы. Прозвішча сваё чын чынам падпіша, не горш за іншых, і нават аловак паслініць. Але пісьмаў не піша. Тата заўсёды казаў: чаго нельга выказаць голасам, таго і алоўкам не варта.
— Увесь гэты час ты па свеце бадзяўся? — запытаўся Кейсі.
Джоўд недаверліва глянуў на яго.
— А ты хіба нічога не ведаеш? Ва ўсіх газетах пра мяне пісалі.
— Нічога. А што? — Кейсі закінуў нагу на нагу і ссунуўся па ствале ніжэй. Дзень ужо зайшоў далёка за поўдзень, і сонца налівалася чырванню.
Джоўд, палагаднеўшы, сказаў:
— Казаць, дык адразу ўсё, і скончым з гэтым. Але калі б ты і цяпер яшчэ быў прапаведнікам, я асцярогся б расказваць, бо ты пачаў бы маліцца за маю душу. — Ён дапіў рэшту віскі і шпурнуў паўлітэрку ўбок, і пляскатая бутэлька мякка слізганула па пыле. — Я чатыры гады праседзеў у Макалестары.
Кейсі крута павярнуўся да яго і так насупіў бровы, што высокі яго лоб зрабіўся яшчэ вышэйшы.
— Табе неахвота пра гэта гаварыць, так? Я не буду распытвацца, што ты там такое нарабіў.
— Я і цяпер зрабіў бы тое самае, — сказаў Джоўд. — Я забіў аднаго малойчыка ў бойцы. Мы добра напіліся з ім на танцах. Ён нажом мяне пырнуў, я схапіў рыдлёўку і прыкончыў яго. Размажджэрыў яму галаву.