Дома яе чакала запіска, напісаная чамусьці ў форме тэлеграмы, без прыназоўнікаў і знакаў прыпынку: «Лена ушол класнае собрание кушать сама знаеш ничего нет Атец» (яна жыла ўдваіх з бацькам, маці пайшла ад іх, калі Элен не было яшчэ і двух гадоў). «Класнае» Элен расшыфравала як «выдатнае», «файнае», а «собрание» — як «мітынг».
За ўсе гады вучобы ў іх ні разу не было школьных сходаў, і яна проста не ведала, што гэта такое. Яна хуценька прыбрала: скінула ў сметніцу пад сталом дзве пустыя бутэлечкі з-пад адэкалону «Рускі лес», змяла рукою патрушчаныя яечныя шкарлупкі; потым, хапаючыся, набрала нумар і, дачакаўшыся самага роднага ў свеце голасу, зашапялявіла, міжволі і сама пераходзячы на тэлеграфны стыль:
— Джон, адна, страшна, жахлівыя навіны, чакаю цябе.
Элен у вачах сваіх аднагодкаў была шчаслівая. У яе быў хлопец, гэты самы Джон, ці, як ён сам сябе на падпітку часта называў, Іван, па прозвішчы Кладка. Яны вучыліся ў адным класе. «Бяздомныя» сяброўкі зайздросцілі ёй лютай зайздрасцю— так, як не так даўно яна ім. На самай справе шчасця ад гэтага ёй было вельмі нямнога. Штохвілінна яна вымушана была чакаць, што і яе кінуць, і яна будзе мучыцца так, як і ўсе, каго кідалі. Ёй здавалася, што яна не перанясе гэтага, што «бяздомнай» больш проста не зможа быць.
Сёння, пасля таго, як яе так абразілі, так нізавошта з яе наздзекаваліся, гэты чалавек — невысокі, але плячысты, галаваты хлопчык с суседняга пад’езда зрабіўся для яе ўсім жыццём, усім існаваннем, адзінай яе абаронаю.
Ёй рабілася ўсё больш і больш неспакойяа. Яна машынальна, як і заўсёды рабіла, калі заставалася адна, пайшла ў ванны пакой, абарвала з венікаў, якія бацька трымаў для лазні, некалькі сухіх бярозазых лісткоў, расцерла іх у пыл і высыпала на кавалак газеты. У гэты час рэзка і коратка дзынкнуў тэлефон. У дзяўчынкі задрыжэлі рукі і ад невядомага страху выступіў пад пахамі пот. Але яна перамагла сябе і падняла трубку непаслухмянымі ледзянымі пальцамі.
— Толькі пасмей, — пачула яна знаёмы голас...
У Джона Кладкі, які, заходзячы ў незачыненую кватэру, чуў, як званіў тэлефон, звяло сківіцы і перасохла ў роце: Элен ляжала нежывая, з трубкаю ў руцэ... Але хлопчык ён быў не слабанервовы, не ўцёк, бо, пагодзімся, мала што можна было падумаць, гледзячы на нерухомага чалавека ў пустой кватэры, такім смутным, неспакойным часам. Ён кінуўся ў ванную, набраў на ручнік вады, паклаў дзяўчынцы на лоб і паляпаў па шчацэ. Элен слаба варухнулася, прыйшла да памяці, абхапіла яго рукамі за галаву і ціха і горка заплакала.
— Іван, — вельмі ціха сказала яна, упершыню назваўшы яго так, — у мяне нешта з галавою. Я цяпер ведаю, што ўсё гэта — галюцынацыі. Цэлы дзень. Раніцаю ўсё здавалася, што мяне скруцілі нейкія чэрці і пракалолі язык... А язык тады ад чаго баліць? Можа, пчолы? Як ты думаеш?
— Пасядзі, зараз пройдзе, — Джон, каб супакоіць і яе, і сябе, уключыў на стале невялікі тэлезізар. — Сядай сюды, на канапу. Ты проста пабыла адна, галодная, мусіць, накурылася, зараз паглядзім кіно і развеемся. Я ж з табою цяпер, не бойся, — дадаў ён, сам пачынаючы нечага баяцца.
— Не, я не курыла сёння цэлы дзень, — ціха і манатонна прамовіла яна, — а галава трашчыць. Цяпер, відаць, ты кінеш мяне? Але я жыць пасля гэтага не буду...
Ён усміхнуўся — гэта было ўжо з яго оперы, такога ён шмат наслухаўся і ад іншых, якіх кідаў.
— Ніколі не пагражай, дурненькая...
На экране паказаліся пальмы, мора, пляж, ляжала, задуменна пасыпаючы сябе пясочкам, на гэтым пляжы жанчына, потым з-за пальмы выйшаў мужчына ў плаўках і, працягваючы да жанчыны рукі, усклікнуў: “Ай лав ю, Меры!» Маленькія, нібы вошы, пабеглі ў правым кутку беларускія цітры: «Я кахаю цябе, Мэры!» Жанчына ўскочыла на калені, прастагнала: «О-о-о!» і рванула на грудзях станік. У тую ж хвіліну з мора вынырнуў батыскаф і дзесяткі два голых мужчын і жанчын высыпалі на бераг. Хутка ўвесь маленькі экран запаланіў белы, жоўты і чорны клубок голых целаў; як гады ў кубле, круціліся, перапляталіся ногі і рукі, галовы стагналі, пішчалі, сыкалі, як вужакі...
Аблізваючыся, Джон абняў сваю сяброўку, але яна сядзела як акамянелая.
— Я хачу пазабаўляцца! — уладна сказаў ён, сціскаючы яе мацней.
– Іван, даруй, мне страшна, я не магу...
– А я хачу! — настойліва паўтарыў ён.
— Ну, добра, выключы толькі яго... I зачыні кватэру...
Джон вырваў з разеткі шнур, і ў той жа момант іх проста аглушыў тэлефонны званок. Элен саскочыла з кананы, апусцілася каля століка на калені і ўсміхалася. Джон працягнуў руку да тэлефона; дзяўчынка шчоўкнула зубамі і ледзь не ўкусіла яго — ён у час адхіліўся.
Ён паглядзеў ёй уважліва ў вочы, усё зразумеў, і інейкі халодны ветрык загуляў па яго спіне.
— Леначка мая, — уклаў ён у голас усю пяшчоту, а сам патрошку паўз сцяну стаў прабірацца да дзвярэй.
Яна лёгка перасекла пакой і села перад дзвярыма на карачкі:
– Р-р-р!
Ён, не зводзячы з яе вачэй, навобмацак узяў у правую руку настольную антэну. Тэлефон змоўк, і ад гэтай цішыні Джон сам адчуваў, што вось-вось звар'яцее.
Раптам, як гэта часта бывае пасля моцнага нервовага напружання, у яго ў галаве ўсё перамяшалася. Зрабілася страшна не за сябе, не за тое, каб хутчэй аглушыць гэтае хворае дзіця і вырвацца адсюль, а за гэтае дзіця, якое, магчыма, ужо ніколі не паправіцца...
У яго занылі прудзі ад шкадавання і на вачах выступілі слёзы. Яна ўважліва за ім сачыла, і калі заўважыла гэтую перамену, сама неяк прыцішэла. Ён адкінуў антэну, смела падышоў бліжэй, сеў каля яе на карачкі і стаў гладзіць па галаве. Яна зусім сцішылася, нават вочы, здалося, паразумнелі.
...Дэіўна, але гэты даўжэзны вечар адзін на адзін з вар'яткаю будзе ўспамінацца яму пасля як светлы сон, як першае сапраўднае каханне; нікому пра гэты вечар ён так ніколі і не расказаў.
Ідучы на класны сход, бацька беднай Элен сам ужо кепска помніў, што гэта такое. Нямала быў вінаваты ў гэтым і «Рускі лес», які млоснай, гарачай хваляй шугаў у яго ў грудзях і ў галаве. Ён трошкі спазніўся, бо ішоў пехам (грамадскі транспарт каштаваў у адзін канец палавіну яго зарплаты), ды яшчэ пакуль знайшоў патрэбны клас, усе ўжо сабраліся. Стаяў шум; на яго ніхто не звярнуў увагі. Ён сеў за першую парту, побач з банкавым касірам Міхліным, якога добра ведаў на абставінах, не звязаных са школьнымі.
– Што тут робіцца, .містэр Міхлін? — прашаптаў ён, закрываючы далоняю рот.
– Абы-што, — непрыязна адказаў Міхлін. — Слухайце самі, раз спазніліся.
Аленін бацька пачаў глядзець і слухаць. За сталом стаяў высокі чалавек у вышыванай касаваротцы, паголены, перад ім на стале — графін з вадою і чыгуначніцкая фуражка. Справа сядзела нейкая вясковая жанчыіна, злева — два мужчыны, адзін апрануты ў вясковае, другі — у гарадское. Усіх іх Аленін бацька бачыў упершыню.
– Гэта тое самае, шаноўныя, — счакаўшы трохі цішыні, пачаў Чыгуначнік, узбіваючыся, відаць, на нейкую сваю перарваную думку, — як у школьнай смяшынцы: колькі будзе дзве лапы плюс дзве? А чые лапы, сабачыя? Так і ў нас. Я задаю вам канкрэтнае пытанне: вы хочаце, каб вашы дзеці раслі разумнымі, добрымі, ветлівымі, не курылі, не брыдкасловілі, саступалі старэйшым месца, віталіся першымі і гэтак далей. А вы мне на гэта – чые лапы; што жывяце ў галечы, што ўсё дарагое, што дзеці кепскія, дурныя, кураць, п’юць, фізічна і духоўна не развітыя!
– Вашае пытанне, пан настаўнік ці хто вы, трохі рытарычнае, — мякка сказаў Міхлін. — Адказ на яго і так вядомы. Які бацька не жадацьме дабра і шчасця сваім дзецям? Народ усё гэта разумее, але яму трэба ж, як вы лічыце, выгаварыцца?
– Правільна! — падключыўся Аленін бацька. — Рот затыкаюць чалавеку. Паразіты, павыцягвалі ўсе сокі, — дадаў ён раптам, успомніўшы, мабыць, мітынгі, якія стараўся не прапускаць ніводнага.
— Памаўчыце,— штурхнуў яго пад бок Міхлін..
– А што, не праўда? — не сунімаўся Аленін бацька. — Вы ж самі казалі, памятаеце, я прыходзіў да вас? Унітаз рамантаваць...У вас яшчэ хлопчык, такі ж разумны, як бацька... А ў мяне Элен... можа, яшчэ параднімся?
– Можа быць, — прымусіў сябе ўсміхнуцца Міхлін. Ад суседа несла як з памыйнай ямы.
– Добра, — звяртаючыся да Чыгуначніка, загаварыла старая пані ў чорных калготках. — Што вы можаце прапанаваць для ўратавання нашых дзяцей, на якіх, паводле вашых слоў, можа скончыцца існаванне беларускай цывілізаванай нацыі?
– Мы, — Чыгуначнік зрабіў паўзу і абвёў усіх вачыма, — мы бяромся на працягу тыдня зрабіць вашых дзяцей нармальнымі. Пакуль мы выбралі толькі адзін клас — сёмы «Б».
– Кааператыў?! — злосна выдыхнуў нехта з задняй парты. — Яшчэ адзін, ужо — выпраўлення душ людскіх?! Колькі вы яшчэ будзеце нас мучыць? Калі вы ўжо насыціцеся?
– Мы працуем бясплатна, — адказаў Чыгуначнік.
– Не веру! — адрэзаў голас. — Не можа быць, каб нечага не ўварвалі сабе! Хто вы ўвогуле такія?
– Ну, хай будзем кааператары, — усміхнуўся Чыгуначнік. — Так, можа, сапраўды, будзе больш даступна.