«Мне».
«Дык што ты хочаш? Воць я ем, п'ю», хаджу на «Раніцу», у інстытут — ведай гэта, думай, што я раблю гэта для цябе».
«Мне нічога іншага і не застаецца. Ведаеш, калі ты пайшла, ноч была такая... дзікая. Схадзіў я на вакзал, купіў два пачкі цыгарэт і смаліў, смаліў, аж пакуль не збялеў. Тады лёг — і сон нейкі дурны і страшны. Звычайна пасля якіх бедаў сны шчаслівыя — ведаеш, сніцца, што ўсё добра, а калі прачынаешся, успамінаеш, аж скаланае ўсяго. А на гэты раз і ў сне не забыўся, і тут не так, як ва ўсіх...»
«Колькі я цябе ведаю, ты ўсё плачаш ды скардзішся».
«Мне ж больш няма каму».
«Ах, кінь, Вяргейчык! Колькі можна пра адно і тое ж?»
«Ну, не крыўдуй, калі ласка, хоць тут не крыўдуй. Ты ж на паперы толькі... А помніш, Таня?.. Слухай, я ніколі не ведаў, як табе больш падабаецца зваць цябе, перабіраў усе склоны...»
«Нічога, як завеш, так і добра».
«Проста мне так не падабалася, як ты звала мяне ўсё Вяргейчык, Вяргейчык. Адзін раз толькі назвала імя, памятаеш?»
«Усё памятаю».
«Хто цябе вучыць гэтым «памятаю» зусім не беларускім? Не чытай, дзеля бога, Караткевіча, не вучыся яго ўкраінізмам і неалагізмам, вучыцца мове нам трэба ў Гарэцкага, і ў Ластоўскага, і ў Калюгі, а не ў Караткевіча! А помніш, Танечка, я шчэ ўвосень любіў цытаваць: «Бывае, выльеш горыч на паперы, і ўсё лягчэй здаецца на душы?» А памятаеш, як ты раз павязвала мне гальштук, і я, смеючыся, сказаў, што ёсць такая прыкмета: калі дзяўчына павяжа хлопцу гальштук, дык яны палюбяцца? Няўжо некалі такое было, што ты была мне амаль чужою і я ніяк цябе не раўнаваў!»
«Вяргейчык, ты сапраўды так мучаешся ці прыдурваешся?»
«Навошта, для якое мэты мне цяпер прыдурвацца? Помніш, ты сама казала: «Я думала, у цябе гэта хутка пройдзе, але не ўлічыла, што ты не такі, як усе? »
«У цябе ж было лёгкае і простае выйсце».
«Таня, Таня! Чаго ты ні Сяргею, ні першаму свайму хлопцу не раіла шукаць нейкіх іншых выйсцяў! Як на добры лад, як ёсць каханне, дык якое яшчэ трэба выйсце? Я для цябе зраблю ўсё на свеце, але ж справа ў чым? Ты ад мяне нічога не патрабуеш, і гэта страшней усяго. Мне часта хочацца стаць перад табою на калені, абняць за ногі...»
«Ізноў ногі?»
«Божа, як з табою гаварыць? Хоць на паперы пабудзь тою, якую я выдумаў, каб закахацца».
«Значыць, ты кахаў толькі выдуманую? Як будзе лепш: кахаў ці любіў?»
«Гледзячы што і каго... І хто ў мяне будзе цяпер вучыцца мове?»
«Знойдзеш».
«Не, я, пэўна, ніколі не жанюся, ты для мяне так і ёсць лепшая дзяўчына, іншай я проста не змагу паўтарыць тых слоў, што казаў табе».
«У мяне ўжо баліць галава. Пайду я, Вяргейчык».
«А вось не. Гэта ўжо адзіная мая прывілея — не пускаць цябе».
«Нашто ты пачынаеш усё па-новаму? Каб ты ведаў, як мне гэта надакучыла! Усе твае пакуты ў табе самім, я не магу ім даць ніякай палёгкі, як, можа, сама таго ні хачу».
«Можаш».
«Я ўсё здзіўляюся, чаму хваляць твае вершы».
«Я цябе тысячу разоў прасіў — не чапай мае вершы. Я ж не ўспамінаю пра Сяргея».
«Вяргейчык, падзякуй Богу, што ў мяне засталіся рэшткі вераснёўскай павагі...»
«Пачакай, я баюся, што зараз скончыцца ліст і я цябе ўжо сапраўды не ўтрымаю. Я зараз дакажу, што хацеў, і ты пойдзеш, добра?»
«Ты ў сто разоў горшы за Сяргея — ён хоць не выдумляў ніякіх праблем, з ім лёгка было. Хоць нашто табе гэта казаць? Хто ты мне такі?»
«Я не Сяргей... Я цябе ніколі б не кінуў. Помніш, я ўсё казаў: будзе, як ты захочаш?»
«Усё, Вяргейчык. Табе асталося трохі больш за палавіну ліста. Я цяпер ведаю, чаго ты вар'яцееш: столькі дамагаўся свайго, думаў: «Якая ёй розніца, я ці Сяргей? Дамогся? Проста гэта?»
«Будысты вераць, што чалавек жыве шмат-шмат жыццяў. Памірае, а тады нараджаецца ў новым абліччы. Калі гэта так, і ў тым, будучым, жыцці я буду прыгожым, багатым, вясёлым, а ты — любою, я цябе знайду, добра? І мы ніколі ўжо не расстанемся».
«ІІІкода, што ты не пішаш больш свае лірычныя вершы».
«Але калі ты і ў тым жыцці мяне не пакахаеш... Буду назаляць табе, як і цяпер... Будзеш тады ведаць. А праўда, табе сумна будзе некалі без мяне? Калі ты скончыш інстытут, паедзеш куды-небудзь і ляжаш з кім-небудзь у ложак, успомніш мяне хоць на імгненне, добра? Успомніш якраз у тое імгненне, калі... Ты пайшла? Як мне заўсёды добра з табою!»
«Вывай, Вяргейчык!»
«Давай іначай: прощай! Так страшней».
«Добра: прощай!»
«Прощай!»
10.5.87
То сварыліся, то мірыліся, два дні не бачылі адно аднаго. Мірымся мы так: альбо я не вытрымліваю, іду да яе і стаю моўчкі пры дзвярах — тады яна падыхо дзіць і цалуе мяне; альбо яна робіць тое самае, і ўжо я цалую яе. На гэты раз яна прыйшла першая, быццам для таго, каб толькі даведацца, ці паеду я праз тыдзень з імі ў Кушляны, на сядзібу Багушэвіча. Яна была такая ціхмяная, пакорлівая — няўжо баіцца мяне згубіць? Калі так — дык няхай жыве!
Гаварылі, як заўсёды, пра нашы адносіны. Я панура плёў, што нам патрэбна расстацца, бо нікому з гэтага кахання няма радасці. «Калі ты вось цяпер, днямі, не здагадаешся сказаць мне нешта вельмі важнае, табе пасля можа быць вельмі кепска. Але я ведаю напэўна, што ты скажаш. «Жаніцца, — падумаў я і спытаў: — Ты маеш на ўвазе, што нам не трэба сустракацца?» — «Не, Вяргейчык, усё ідзе якраз да зваротнага...»
Значыць, жаніцьба? Усе мае здагадкі, што яна хоча замуж, пацвердзіліся. Што ж тут рабіць? Яна была з чалавекам, які, яна ведала, яе не кахае. Значыць, галоўнае, каб яна кахала. Тады ўсё вырашылася б яшчэ зімою, усё — гэта значыць была б такая, як у яе з Сяргеем, ноч.
Нягледзячы на ўсю сваю наіўнасць, пісанне лірычных вершаў, я страшны, аказваецца, педант. Я ўвесь жыву па схемах. Калі тая ці іншая з'ява падыходзіць пад маю схему — тады я чалавек, як і ўсе, з гонарам, з сумленнем, здольны раскласці гэтую з'яву на белую і чорную часткі. Варта толькі ж сутыкнуцца з нечым незразумелым, што не ўкладаецца ў мае схемы і не падыходзіць пад вычытаныя мной кніжныя сюжэты, я станаўлюся рабом — невядома, чыя тады кроў дык туе мне паводзіны. Хоць і па бацькавай, і па матчынай лініі мы не мелі ніколі ні гербаў, ні фальваркаў. Як добра было б жыць у дваццатыя гады, як гэта ні парадаксальна і як ні смешна гучыць на сямідзесятым годзе «панавання ўлады рабочага класа і бяднейшага сялянства». Матка ўжо слаба памятае, як зваўся мой прадзед, і я яе разумею — ён, як і матка, быў рабом некага.