— А што значыць «не па-сапраўднаму»?
— Мы былі недасведчанымі і вынаходзілі свае ровары. Не ведалі, што аральныя забавы залічваюцца ў сапраўдны сэкс. Дакладней, я спачатку зведаў іх як з'яву, а назвы вывучыў ужо значна пазней.
А яшчэ пазней я даведаўся, што рабіць гэта дзяўчыне — ніжэй за годнасць сапраўднага мужыка.
— І колькі табе было, калі ішоў той дождж?
— Васямнаццаць.
— А ёй?
— Прыкладна столькі ж.
— У яе таксама быў першы раз?
— Не. Прынамсі, яна мне так сказала, хоць я ў гэта не надта веру. Яна ўвесь час любіла дражніць, эпаціраваць. На злосць мне, напэўна, сказала. Але на той момант я паверыў, і мне было прыкра.
Дзэрліна вагаецца: смачная кашка, ды зрабіць цяжка. Ёйнае сэрца трымціць. Дзяўчына хоча быць шчаслівай, але раптам гэты шляхотны кавалер яе падмане?
Ён змоўк, бо зразумеў, што нагаварыў лішняга: Ірына занадта падазроная і пачне нешта там супастаўляць, вылічваць. А каму гэта трэба?
— Лёша. — перарвала маўчанне Ірына.
— Ну?
— А як так атрымалася, што ты нарадзіўся ў Полацку, а родны горад у цябе Піцер?
— Вельмі звычайна. Тата ў мяне вучыўся ў Піцеры і застаўся там працаваць на заводзе і жыць у інтэрнаце. Мама ў мяне была з Полацка, але вучылася ў мінскай кансерваторыі. Калі мяне запраектавалі, мама перайшла на апошні курс. Не хацела дзеля мяне браць акадэмічны, каб цэлы год прапусціць. Я ж нарадзіўся зімой, перад апошнім семестрам. Ёй далі нейкае вольнае наведванне, таму яна сядзела ў бабулі і дзядулі ў Полацку, мяне чакала. Ну, і часам у Мінск паказвалася, каб сёе-тое здаць. Я не прыносіў ёй ніякіх клопатаў, таму яна магла сабе такое дазволіць. Потым яна атрымала дыплом і ўжо са мной пяцімесячным прыехала да таты ў Піцер. Ім далі асобны пакой, і сталі мы там жыць-пажываць.
— А потым?
— А потым нарадзіўся мой брат і нам у інтэрнаце стала зусім цесна. А чарга на кватэру ў таты на заводзе не рухалася і ў мамы ў музычнай школе таксама. І тут мой тата для нейкага ці то станка, ці то яшчэ чаго зрабіў адмысловы паляпшайзер, і яго з гэтым паляпшайзерам разам з групай іншых інжынераў накіравалі на ўсесаюзную выставу ў Маскву. Там быў дырэктар мінскага завода, зацікавіўся, разгаварыўся. Запрасіў на працу, паабяцаў кватэру цягам года. Вось таму тата, мама і брат з'ехалі ў Мінск, а мяне пакінулі ў інтэрнаце пры дзесяцігодцы, бо я тады ўжо хадзіў у другі клас і падаваў надзеі. А Піцер нібыта лепшы за Мінск, дый невядома, ці знайшоў бы я паразуменне з іншым педагогам. Такія справы.
— Я думала, у цябе тата вайсковец ці нешта такое яшчэ. Ты яго апісваў такім правільным.
— Ён увогуле не служыў у войску. У яго ўсё жыццё было кепска з сэрцам. Я ж за ім потым гэтую хваробу і падабраў — спадчыннасць. А наконт правільнасці, дык ён хутчэй ідэйны.
— Камуніст?
— Прынцыпова беспартыйны. З дэпутацкім мінулым і з досведам барацьбы за справядлівасць. Ён у нас камуністаў не шануе, дасталося яму ад камуністаў.
— Гэта як? — нечакана ажывілася Ірына.
— Дзед у мяне быў камуністам. Але я яго не ведаю, бо дзеда расстралялі ў сорак шостым годзе. Спачатку ён адседзеў у польскай турме, потым праваяваў чатыры гады з фашыстамі за савецкую ўладу. А савецкая ўлада яго — да сценкі. А сям'ю разам з татам ды астатнімі — у Сібір. Як і ўсіх тады, зрэшты. Дзядзьку майго яшчэ і ў сувораўскую вучэльню не ўзялі праз гэта. Толькі гадоў праз пятнаццаць рэабілітавалі дзеда.
— А ў мяне бабуля таксама з Беларусі. І прозвішча ў яе Дамасевіч, — раптам заявіла Ірына.
Грынкевіч, быццам злёгку агаломшаны, паглядзеў на яе. Не тое, каб яго вельмі ўразіла такая навіна, але ж нешта дадатковае нібыта прывязвал а яго да Ірыны. Хоць ён і не асабліва верыў у нейкія там этнічныя поклічы.
— Чакай, ты ж казала, што твая мама з Сібіры, сюды прыехала паводле размеркавання.
— А бабуля, як і твая, у Сібір трапіла ў сорак сёмым годзе з Нясвіжа. Здаецца, гэта такі горад. Мне мама толькі нядаўна пра гэта расказала. Калі я малой была, мне пра гэта не расказвалі. Бабуля мела старэйшага брата, ён у вайну запісаўся ў адну арганізацыю. Не памятаю, як яна звалася. Бабцю адправілі на пасяленне разам з яе маці ды іншымі сёстрамі. А брата — у лагер. Дарэчы, яго дагэтуль не рэабілітавалі. Бабуля яшчэ жывая, але баіцца гэтым займацца. Проста баіцца. Іх тады ве-ельмі напужалі беларускім гітлерюгендам. Дый потым нібыта было сорамна за сваяка.
Ісмена таксама баялася хаваць Палініка, падумалася Грынкевічу, але ён гэтага не сказаў. Ірына яшчэ нешта казала пра гісторыю сваёй сям'і, а потым неспадзявана, як дзіця, заснула, змораная блізкім ранкам.
Грынкевіч ціха ўзняўся, заскочыў у нагавіцы і майку і пайшоў на кухню курыць. На стале шаргацеў кулерам пакінуты ўключаным яшчэ з учорашняга ранку ноўтбук — там пампавалася сёетое з музыкі і нот. Адчыніўшы фортку і запаліўшы цыгарэту, Грынкевіч амаль па інерцыі палез правяраць пошту. У скрынцы былі паведамленні: у сацыяльных сетках яму напісаў Воўчык, а таксама яго знайшла аднакурсніца па музвучэльні і цяпер прапануе сябраваць. Грынкевіч перайшоў па спасылцы, адказаў узаемнасцю аднакурсніцы і напісаў Воўчыку: «Няма праблемаў, я сам часам зрываюся». Такім чынам яны нібыта замірыліся пасля той няўдалай п'янкі ў Маскве.
Адказу ад Анны Рупель-Зайцавай усё яшчэ не было, і ён згарнуў сайт. Хацеў ужо зачыніць паштовую скрынку, дакурыць цыгарэту і пайсці назад да Ірыны, але тут заўважыў непрачытаны ліст ад бацькі. Тата любіў пісаць вялікія лісты, выкладаючы ў іх светапоглядныя штукі.
«.парадокс, сынок, у тым, што калі мы не ў сябе дома, то вельмі імкнемся ўпісацца ў чужы інтэр'ер, каб нас прынялі за сваіх. А нас усё адно ніколі не прымуць за сваіх, мы ўсё адно будзем чужымі. Дзеці нашы маюць шанец стаць там сваімі, а мы — не. Ты кажаш, што гэта неактуальна, што цяпер іншы час. Добра, я з табой амаль згодны. Але ж назаві мне хоць аднаго сучаснага іспанца ў першым пакаленні, які стаў сярод іспанцаў цалкам сваім? Ці сучаснага немца? Дый нават амерыканца! У іх заўсёды будуць пытацца пра карані, у наваспечаных суайчыннікаў. Ім цікавыя карані. Гэта тое адзінае, за што нас могуць паважаць там.»
Грынкевіч усё ж зачыніў скрынку, бо пасля ночы мілавання з прыгожай дзяўчынай яму цяжка было сцяміць, што б такое ўзважана-нейтральнае напісаць у адказ на татавы занудствы. Але пакуль дагарала цыгарэта, ён чамусьці прыгадаў адно сямейнае паданне, у сапраўднасць якога дагэтуль не мог паверыць. І няхай яно не было звязана з бацькавымі ідэямі, усё ж тая гісторыя ўсплыла ў памяці.
Дон Джавані зноў нецярпліва заклікае Дзэрліну ісці за ім у ягоны дамок. Дзяўчына пярэчыць: ёй шкада Мазэта.
Прадзед Аляксея па жаночай лініі ў 1918 годзе стаў паводле дакументаў не Стрыжэўскім, а Стшыжэўскім. Гэта было вельмі своечасова, асабліва для тых, хто не ведаў як належыць польскай мовы, але ж меў жаданне набыць кавалак зямлі і жыць хоць крыху лепей, чым жылі ягоныя продкі. Праз два гады селянін з-пад Навагрудка Ян Стшыжэўскі набыў зямлю і млын. Было яму ўжо нямала гадоў, ажаніўся ён позна, і ўсе ягоныя сыны нарадзіліся, калі бацьку было за сорак. А ў маладосці Ян Стшыжэўскі ездзіў вельмі далёка, аж за акіян. Там ён і зарабіў грошы на кавалак зямлі. Мог застацца, але чаго яго так цягнула назад?.. Савецкая ўлада ледзь не паламала ўсе ягоныя планы, але ж, на шчасце, ён нарадзіўся пад Навагрудкам, а не пад Быхавам ці Нароўляй.
Ян Стшыжэўскі меў гаспадарку, якую ён думаў перадаць свайму старэйшаму сыну Мікалаю. Гаспадарка давала грошы, і на гэтыя грошы ён выправіў вучыцца ў гімназію свайго сярэдняга сына Фларыяна, Аляксеева дзеда. Той, хто запісаўся палякам і хадзіў у касцёл, мог вучыцца ва ўніверсітэце, і Фларыян Стшыжэўскі вывучыўся на медыка. Але ў сям'і быў яшчэ адзін сын, Казімір, якому не абяцалі гаспадаркі ў спадчыну і ў адукацыю якога вырашылі не інвеставаць. Як шмат якія познія дзеці, ён быў не дужа здаровым, каб працаваць на млыне, і не дужа здатным да навукі, каб вытрымаць іспыт у гімназію.
Мікалай у 1939 годзе быў заможным млынаром, Фларыян — маладым лекарам у Навагрудку, а Казімір. Казімір быў камуністам, няхай і не самым адданым. Прынамсі, ён быў не з тых антыгонаў, што самастойна хавалі сваіх палінікаў. Яму цікавей было падбухторваць да гэтай справы іншых, таму ў польскіх турмах за свае погляды ён не сядзеў.
Ян Стшыжэўскі памёр 31 жніўня 1939 года, і гэта была для яго вялікая Божая ласка.
У канцы 1939 года для старэйшага і малодшага братоў у гэтай сям'і жыццё павярнулася, як шахматная дошка перад зменай партыі. Мікалая раскулачылі і адправілі кудысьці далёка, куды не далятаюць нават птушкі, — што ўжо казаць пра лісты ад сваякоў. Казіміра зрабілі вялікім камсамольскім начальнікам, які стаў рупліва працаваць на глебе пахавання шматлікіх палінікаў. Толькі для сярэдняга брата Фларыяна жыццё мала памянялася, бо лекар патрэбны і чырвоным, і белачырвоным. Дый карычневым таксама патрэбны.
Улетку 1941 года Казімір адразу сышоў у лясы і там зрабіўся палітруком. Фларыян хацеў падацца туды ж, бо нешта казала яму пра такую неабходнасць. Але ягоная жонка толькі што нарадзіла сына і пасля родаў ніяк не магла акрыяць. Перад самай вайной яны перабраліся з Навагрудка ў адно мястэчка, якое немцы занялі так хутка, што нават не ўсе здаровыя паспелі ўцячы ў лясы. Немцы не сталі чапаць нікога, апроч габрэяў. Палякаў яны не любілі, але ж Фларыяна савецкая ўлада паспела зноў зрабіць Стрыжэўскім, дый карыстаўся ён «тутэйшай» гаворкай. Савецкая ўлада, зрэшты, не паспела ператварыць доктара ў камуніста, таму немцы пагатоў не мелі да яго пытанняў. Лекары былі патрэбныя, каб аглядаць мясцовае насельніцтва наконт прыдатнасці да працы ў Нямеччыне.
Доктар Стрыжэўскі каму змог, таму і напісаў заключэнне пра непрыдатнасць. Немцы, зразумела, ледзь не злавілі яго на гарачым. Абышлося, але ад працы ў такіх камісіях доктара адхілілі. Фармальна ён застаўся служыць немцам, бо не меў іншага выйсця. А можа, проста ўведаў, дзе ён, ягоны сапраўдны Палінік, якога Фларыян павінен пахаваць?
Аднойчы да яго ў госці завітаў малодшы брат Казімір. Сустрэча адбылася ўпотай, сярод ночы. Казік прачытаў лекцыю пра барацьбу з карычневай чумой, пра тое, што трэба ратаваць радзіму і сыходзіць у лясы. «А за што нашага брата забралі? — рэзка, быццам хірургічным скальпелем, перасёк прамоўцу Фларыян. — Ты мне прапануеш вось такую радзіму ратаваць? Дзе цяпер Мікола? Дзе ягоная магіла?»
Потым ён пашкадаваў, што задаў свайму брату такое пытанне.
Праз год у мястэчку адкрылі школу, і жонка падалася туды выкладаць. Малодшы брат прыйшоў таксама сярод ночы і нагадаў пра лясы ды карычневую чуму ўжо ў зусім ультыматыўнай форме. «А баба твая, кажуць, вучыцелькай стала? Вучыць дзетак Гітлера любіць. — сказаў ён на развітанне. — Пашкадуеш пра ўсё, браце».
Праз пару тыдняў у адной з суседніх вёсак партызаны забілі дзвюх настаўніц, і тады Фларыян загадаў жонцы сядзець у хаце.