У канцы сорак трэцяга года доктар пайшоў зрубіць ялінку на Каляды і на ўскрайку лесу знайшоў забітага немца. Да мястэчка было якіхсьці пару кіламетраў. Выбару не заставалася ніякага. Ён вярнуўся дадому без ялінкі і загадаў жонцы збірацца разам з сынам. Так яны і апынуліся нарэшце ў лесе, прыбіўшыся да нейкага атраду. Там пра Казіміра Стрыжэўскага чулі, але сказалі, што ён тры месяцы таму падаўся на фронт разам са сваім атрадам. Небяспекі сутыкнуцца з братам не было.
А мястэчка немцы спалілі ўшчэнт праз два дні.
Партызаны прымалі дактароў ахвотна, а пагатоў хірургаў, не зважаючы нават на тое, што гэты доктар палову вайны правёў у акупацыі. Фларыянава жонка памкнулася была паўдзельнічаць у «лясной школцы», але муж загадаў ёй маўчаць пра сваё педагагічнае мінулае. Чым бліжэй было да канца вайны, тым лепей ён адчуваў будучы рэванш Антыгоны. І зусім не маральны рэванш. Фларыян не думаў больш хаваць свайго Палініка і назаўжды абраў шлях Ісмены.
Вайна для Грынкевічавага дзеда скончылася недзе пад Уроцлавам. У сорак чацвёртым годзе яго мабілізавалі на фронт, дзе ён рабіў сваю звыклую лякарска-хірургічную справу. Фларыян прыйшоў у ваенныя дактары з партызанскага атраду, таму не выклікаў падазрэнняў: лясы сталі для яго ідэалагічным каранцінам. Ён думаў, што цяпер найгоршае скончылася і засталося толькі дачакацца перамогі. Але ў красавіку 1945 года за два тыдні да афіцыйнай капітуляцыі Нямеччыны ён сутыкнуўся з уласным братам, дасведчаным палітруком.
Праз пару дзён доктара выклікалі ў СМЕРШ. Антыгона прагнула для свайго Палініка раскошнага пахавальнага вогнішча. Пра такое не магла б марыць нават Брунгільда, калі вырашыла спаліць сябе разам з Вальгалай. Але Антыгона не была змаёмая з Брунгільдай, каб абмяняцца досведам.
Хто такія простыя смяротныя для багоў і герояў? Так, галлё для іх пахавальных вогнішчаў. Грынкевічаў дзед быў гатовы згарэць і шкадаваў толькі жонку і сына, якіх ужо ніколі не ўбачыць. Хоць бы толькі за іх не ўзяліся, думалася яму.
У кабінеце яго чакаў. былы аднавясковец Стась. Ягоная маці, удава з пяццю дзецьмі, калісьці працавала ў іх на млыне. Працавала яна добра, таму млынар Ян Стшыжэўскі часта даваў ёй паўмяхі мукі проста так, а жонка млынара на святы перадавала дзецям пернікаў ці цукерак. «Ты ведаеш, хто на цябе ліст напісаў? Твой родны брат. І раз ужо ён у нас герой партызанскай вайны, двойчы паранены на фронце, бальшавік.» Доктар чакаў, што зараз Стась пакліча варту, якая забярэ яго, новага ворага народа. А былы аднавясковец усё пералічваў подзвігі малодшага брата, героя, адданага партыі. Гэта было невыносна. «А ты памятаеш, як ты ў трыццаць пятым годзе маю сястру ўратаваў? Ты быў студэнтам-медыкам, усё казаў, што цябе вучаць не роды прымаць, але ж мы прасілі зрабіць што-небудзь. Ну, яна і засталася жывая, і пляменнік мой таксама. Ты яшчэ яго хрысціў тады, памятаеш? І чытаць ты мяне навучыў. І канфірмаваліся мы з табой разам, у адзін дзень. І нічога я не магу для цябе зрабіць, дружа. Жонка твая ў фашыстоўскай школе працавала, а ты яе не адгаворваў. А сам ты падпісваў паперы, каб нашых людзей губіць у Нямеччыне на прымусовай працы. Кепска, братка. Вялікую паперу ён на цябе напісаў. А ён герой, і аднаго ягонага сведчання хопіць, каб цябе на месцы расстраляць. »
Варты Стась не выклікаў. Увогуле ён нічога болей не сказаў, гэты афіцэр СМЕРШа, які калісьці быў бедным вясковым хлопцам. Проста загадаў ісці і чакаць далейшых распараджэнняў. Іх не было ні дзень, ні два. Фларыян за гэты час колькі разоў бачыў свайго малодшага брата, які ўсміхаўся яму ў твар і рабіў выгляд, што нічога не адбываецца. А навошта пужаць здабычу? Раптам гэты доктар застрэліцца ці атруціцца? Паводле сюжэта гэтай трагедыі ён мусіў ісці па этапах і піць келіх да дна.
На трэці дзень Казіміра знайшлі з прабітай галавой недзе ў полі. Вайна толькі што скончылася, таму пастанавілі, што гэта былі нейкія бандыты. Тады і следства па гэтай справе не мела ніякага сэнсу.
Фларыян Стрыжэўскі неўзабаве дэмабілізаваўся, прыехаў у Полацк, куды яго якраз накіравалі на працу, забраў з сабой жонку і сына, а потым у яго нарадзілася дачка і яшчэ адзін сын. І там ён пражыў аж да скону. Праўда, у першы год пасля вайны ў яго трэсліся рукі і апераваць ён не мог. А потым жыццё неяк наладзілася і шмат чаго забылася. Пакуль унукі не разварушылі старое. Дзед памёр у дзевяноста чацвёртым годзе — тады яшчэ можна было варушыць. Пазней адзін з унукаў, як некалі і ягоны прадзед, паехаў зарабляць грошы за акіян і мала каму ў іхнай радзіне стала цікавая гісторыя той Ісмены. Гісторыя, у праўдзівасць якой у сям'і мала хто верыў, але якую ўсе ведалі на памяць, як верш са школьнай хрэстаматыі.
Дон Джавані зноў спакушае сялянскую дзяўчыну: ён зменіць ейны лёс, прынясе ёй шчасце. Дзэрліна ўжо не мае сілаў супраціўляцца.
Была амаль дзявятая раніцы, калі Ірына раптам падскочыла на ложку, растаўкла Грынкевіча і загаварыла пра тое, што ў гэты час яна мусіць ужо быць у кансерваторыі. Грынкевіч прапанаваў ёй прыдумаць адгаворку. Ірына тэлефанавала свайму педагогу і казала нешта пра адчуванне жудаснай ацёчнасці ў насаглотцы, пра першы дзень менструацыі і пра мігрэнь. Цяжка было сабе ўявіць, што ўся гэтая трасца магла адразу наваліцца на адну-адзіную студэнтку-вакалістку.
— Ну, вось мы і адыгралі гадзінку-другую, — сказаў ён, ловячы дзяўчыну за лытку. — Хадзі сюды.
І яна зноў узвышалася над ім, як каралева на троне. І ён зноў прымусіў яе скарыцца. Яна перастала стрымліваць сябе — ейныя рухі былі як танец захмялелай вакханкі. Ён прыспешыў фінал, і яна, шчаслівая і стомленая, накрыла ягоны твар сваімі валасамі, дакрануўшыся да якіх, можна было памерці.
Потым Ірына плёскалася ў лазенцы, потым у яго на вачох заплятала валасы ў той самы «каласок», з якім прыйшла сюды. Ён стаяў з кубкам кавы ў руцэ і глядзеў на ейныя зборы. Думкі, якія прыйшлі да яго сёння пад ранак, у тыя хвіліны афармляліся ў жыццёва важнае рашэнне.
Джавані робіцца настойлівым і нецярплівым, пакуль Дзэрліна нарэшце не кажа: хадзем.
— Як ты ставішся да старадаўняй музыкі? Маю на ўвазе перыяд недзе ад Пергалезі да Моцарта ўключна?
Ірына папраўляла перад люстэркам кофтачку. Замест адказу яна толькі паціснула плячыма.
— Праз год я адсюль усё адно з'еду, — працягваў Грынкевіч, дапіваючы сваю каву. — Ты ж ведаеш, я рыхтую сабе базу ў Маскве.
Ірына нарэшце адказала:
— Мяне цікавіць гэтая музыка. Але дзе я буду набіраць іншы рэпертуар? Калі я слушна цябе зразумела.
Грынкевіч прамаўчаў, быццам спрабуючы выканаць у галаве нейкае арыфметычнае дзеянне.
— Табе нішто не замінае слухацца там у розных тэатрах. І калі паралельна ў цябе нешта атрымаецца, я буду толькі шчаслівы. Вядома ж, столькі грошай я не маю.
— Затое ў цябе ёсць чароўная палачка, якая заўсёды з табой, — смеючыся прамовіла Ірына і прытулілася да яго. — Паглядзім на вашыя паводзіны, маэстра. У вас яшчэ цэлы год выпрабавальнага тэрміну.
Джавані і Дзэрліна спяваюць пра тое, што іх цяпер чакае чыстае каханне.
Праз колькі хвілінаў яна ўжо бегла ўніз па сходах. А Грынкевіч думаў, як хутка і нечакана жыццё само скіравала яго ў патрэбнае рэчышча. А яшчэ дзень таму ён цьмяна ўяўляў, хто яна для яго і куды іх завядзе гэты адчайны раман. Няма нічога больш натуральнага, калі прыгожая спявачка робіцца сяброўкай дырыгента. Хай сабе ў яе не мядова-цёплы тэмбр голасу і хай сабе яна ніколі не назаве яго — Herr Kapellmeister.
Цяпер ён нават меў чым абнадзеіць маці, калі яна задасць яму сваё адвечнае пытанне пра ўнукаў.
Яны разам рука ў руцэ ідуць у дамок дона Джавані.
Сцэна X
Тыя самыя і донна Эльвіра, якая раз'юшана накідваецца на дона Джавані.
Рэчытатыў «Fermati, scellerato!».
Грынкевіч не меў рацыі, калі меркаваў, што Маша будзе разумнай дзяўчынкай і нарэшце возьмецца адбудоўваць уласнае жыццё. Цудоўнае і правільнае жыццё ў Маскве, у якім потым знойдзецца месца каму хочаш, толькі не гэтаму маладому дырыгенту з цьмянымі перспектывамі і няпростым характарам. І дарма ён спадзяваўся, што цяпер Маша ўсё зразумела. Проста апошнія колькі тыдняў ён быў у эйфарыі: уласны спектакль, Ірына.
Але ён недаацаніў сваю вартасць у вачох Машы: ён жа меў пакой у камунальнай маскоўскай кватэры, якая неўзабаве падпадзе пад рассяленне. Гэта значыць, што можа з'явіцца асобная кватэра, хай сабе і не ў цэнтры горада, але яе потым можна прадаць, дадаць тых грошай, якія засталіся ад продажу бабулінага дома ў Краснадары, пажаніцца, узяць іпатэку, завесці дысконтную картку ў будаўнічым гіпермаркеце, займець вясельны альбом, стварыць акаўнт на мамскім форуме. Маша сапраўды планавала жыццё як мінімум на пяць гадоў наперад і вельмі цяжка адмаўлялася ад сваіх планаў.
Калі на наступны дзень зранку Грынкевіч прыйшоў на працу, то ўбачыў у фае каля вахты Машу ўласнай персонай. Яна піла шакалад з аўтамата і міла шчабятала з начальніцай бюро перапустак Антанінай Іванаўнай, для сваіх — цёцяй Тоняй. Два ахоўнікі не звярталі на яе ніякай увагі, а значыцца, госця мінула круцёлку вахты на нейкіх легітымных падставах. Ну а што? Цёця Тоня чамусьці вельмі апекавалася ўсімі жанчынамі Грынкевіча, нават калі ён не афішаваў адносіны з імі, проста нейкім нюхам іх адчувала. Вось і з Ірынай апошнімі днямі яна абыходзіцца вельмі міла. Казалі, што Антаніна Іванаўна «адмытая цыганка», але на цыганскіх картах варажыць умее.
Зрэшты, пра адносіны з Машай увесь тэатр тады ведаў і без цёці Тоніных картаў.
Донна Эльвіра крычыць дону Джавані, каб ён спыніўся. Яшчэ ёсць час, каб уратаваць гэтую няшчасную і нявінную авечку Дзэрліну ад гнюсных пасягальніцтваў вядомага свавольніка.
«Ябі вашу маць, хто яе сюды пусціў?!» — хацелася зараўсці Грынкевічу, як дзіку, абвешанаму зграяй псоў. Як быццам нешта можна выправіць і адхіліць: нават калі скінуць з сябе псоў, нават калі пабегчы і ад шоку набраць нечуваную хуткасць, каб кулі паляўнічых цябе не дасталі, — усё адно ж памрэш ад нанесеных ран. У роднай пушчы ля родных балот, з'едзены мухамі і чарвякамі, але не абсмалены на вогнішчы.
Горш за ўсё было тое, што сёння была спеўка з удзелам Ірыны. І Грынкевіч якраз хацеў асцярожна пагутарыць, каб тая вучыла Дзэрліну, ведаючы, што такое паніжэнне можа ўдарыць па самалюбстве. Яна б паслухалася, але нечаканае з'яўленне гэтай вар'яткі прымусіць Ірыну думаць пра што заўгодна, але не пра оперу. І не пра іхную будучыню, эскіз якой яны ледзь-ледзь пачалі маляваць.
Маша дапіла шакалад і з выглядам трыумфатара рушыла да Грынкевіча. Ейны позірк мог выражаць што хочаш, апроч натуральнага ў гэтай сітуацыі пытання: «А што я тут раблю?».
— Ты да каго? — запытаўся Грынкевіч фармальным тонам: Маша цудоўна ведала, як ён ненавідзіць публічнае высвятленне адносінаў.
— Да цябе, мой коцік.
Паненка дэфілявала па тэатральным фае ў трыкатажнай сукенцы, якая плотна аблягала фігуру. Калісьці Грынкевіч любіў гэтую сукенку, бо яна вельмі выгадна падкрэслівала Машыну дупку а-ля Джэй-Ло і дазваляла ацаніць форму бюста вельмі моднага трэцяга памеру. Караткаватыя, але ладнай формы ножкі яна падкавала высокімі абцасамі. Валасы раскошнага ад прыроды цёмна-каштанавага колеру распусціла па плячах. Касметыкі было мінімум, як Грынкевічу заўсёды падабалася
— роўна столькі, каб надаць завершанасць вобразу тэмпераментнай паўднёвай сэкс-бомбы. Смуглявая скура, бровы дугой, агатавага колеру вочы з даўжэзнымі вейкамі, крыху кірпаты носік і роцік банцікам. Маша ведала пра ўсе свае вартасці і сёння вырашыла іх падкрэсліць, быццам выкідала назапашаныя за час партыі ў карты козыры.
— Хадзем пагутарым.