Ліза такой думкі, вядома, дапусціць не магла. Яна толькі больш сур’ёзна стала глядзець на гэтую справу. Яна зразумела, што тут не гульня ў лялькі, а цяжкі і адказны абавязак. Як відаць, ніякага такога асаблівага шчасця і радасці ад дзіцяці няма. Мусіць, таму, што яно чужое. Але яна яго шкадуе не менш, як маці, і будзе даглядаць з такой жа ахвотай, як маці. І калі падумала, якую высокародную справу будзе рабіць, успомніла Рэню — тады адчула вялікае маральнае задавальненне. Дзеля гэтага варта жыць!
Калі клаліся спаць, маці хацела пакласці дзіця каля сябе, каб ноччу даглядаць яго, але Ліза не згадзілася.
— Я сама павінна з ім быць, — рашуча сказала яна.
— Ды ты і без таго змарылася за гэты дзень, — сказала маці. — Як жа табе ноччу мучыцца?
— Ты, мамачка, яшчэ больш змарылася, — адказала Ліза. — Я не маю права цябе мучыць.
— Паглядзім, як ты справішся, — прамовіла маці, ківаючы галавой.
Прачнулася Ліза досыць позна. Дзіця спакойна спала побач з ёю. Ліза
ціхенька апранулася і выйшла ў другі пакой. Маці рыхтавала бацьку снеданне.
— Мамачка! — радасна ўсклікнула Ліза. — Ён мяне ні разу не турбаваў. Як учора паклалі, так і спіць.
Маці з бацькам пераглянуліся і ўсміхнуліся.
— Затое нас ён турбаваў усю ноч, — сказаў бацька.
Ліза зачырванелася і кінулася матцы на грудзі.
ІІІ
Ліза з дзіцём на руках ішла па вуліцы ўздоўж дротавай агароджы. Яшчэ здалёк убачыла яна постаць Рэні. Здавалася, яна так, не зварухнуўшыся, і стаіць тут з таго часу, як пакінула яе Ліза...
Раптам маці затрапяталася і кінулася наперад. Вартавы здзіўлена паглядзеў на яе і нават азірнуўся ў той бок, куды памкнулася гэтая жанчына. Рэня заўважыла гэта і прымусіла сябе стрымацца. Яна спынілася і з абыякавым выглядам стала пазіраць навакол, нібы нічога яе не цікавіць.
Ліза раскрыла твар дзіцяці, павярнула яго да агароджы і як мага цішэй пайшла міма Рэні. Дзіця спала. Маці ўпілася вачыма ў твар сына і таксама паволі пайшла следам. Прайшлі каля вартавога. Той бачыў, што па вуліцы ідзе маці з дзіцём на руках, а за дротам, як непрытомная, пасоўваецца жанчына, — але злучыць гэтыя дзве з’явы яму ніяк не магло прыйсці ў галаву.
Так дайшлі да месца, дзе жанчына за агароджай не магла прайсці далей. Тады Ліза, нібы шпацыруючы, завярнулася назад. Павярнула назад і жанчына за дротам. Болей хадзіць было небяспечна — і Ліза пайшла дадому.
Калі Ліза расказала дома пра гэтае «спатканне», маці пачала хусцінкай церці сабе вочы, а бацька забарабаніў пальцамі па стале і стаў глядзець у вакно.
Пасля таго Лізе здалося, што бацькі сталі нібы цяплей глядзець на яе.
І сама Ліза адчула, што дзіця паступова пачынае цікавіць яе ўжо незалежна ад таго, што яна абавязана цікавіцца ім. Тварык яго ўжо не здаваўся ёй старэчым, а нос быў зусім прыгожым — роўны, правільны. Асабліва падабаліся вочы — вялікія, чорныя, глыбокія. Шкада толькі, што гэтыя вочы яшчэ не смяяліся. Спачатку хлопчык палохаўся незнаёмых яму людзей. Потым да людзей прывык, але сумаваў па матчыных грудзях. Ён увесь час адчуваў, што яму чагосьці не хапае. Ды і перамена ежы давала свае вынікі. Ліза гатова была думаць, што ён і заўсёды будзе так моршчыцца ды кгыкаць.
Праз дзень у хату сунулася Варапаіха, дужая жанчына гадоў пяцідзесяці. Яна была гаспадыняй гэтага дома і дамагалася, каб кватаранты павялічылі ёй плату, «бо цяпер ужо другія законы». Але пакуль што насядаць не адважвалася і напамінала «далікатна».
У хаце былі маці і Ліза. Дзіця спала. Маці чакала, што Варапаіха пачне гутарку пра плату, але гаспадыні рупіла зусім другое:
— Добры дзень, — сказала яна лагодна.
— Добры дзень, — адказала маці. — Сядайце, калі ласка.
— Дзякуй. Я так, на хвілінку, — загаварыла яна, зыркаючы вачыма па хаце. — Я чую, у вас новы кватарант з’явіўся. Ды, відаць, гарласты, дай Божачка яму здароўя. Мусіць, хлопчык?
— Хлопчык, — нехаця адказала маці.
— Адкуль Бог паслаў? — салодка спытала госця.
— Ды з неба скінуў, — адказала маці, не ведаючы яшчэ што сказаць.
— Мусіць, радня якая?
— Няўжо ж з чужым будзем важдацца? — сказала маці, шкадуючы, што не паспелі загадзя падрыхтаваць тлумачэнне, і ўзялася за вядро, каб ісці па ваду. З ёю вымушана была выходзіць і Варапаіха.
— Часова, ці назаўсёды? — спытала яна на парозе.
— Мусіць, назаўсёды, — адказала маці, зачыняючы дзверы.
— Ой, і будзе вам клопату на старасці, Мартынаўна! — спачувальна сказала Варапаіха ў сенцах.
— Нічога не зробіш, — сказала маці, адчыняючы дзверы ў сенцах. — Калі трэба, то трэба.
— А што, ні бацькі, ні маці няма? — спытала Варапаіха на ганку.
— Няма, — адказала маці і пайшла па ваду.
Варапаіха пастаяла крыху і пайшла да сябе, глыбока задумаўшыся.
Вярнуўшыся ў хату, маці зараз жа пачала з Лізай складаць гісторыю дзіцяці. Хлопчык — сын малодшай мамінай сястры, што жыве ў Бягомльскім раёне. Бацька пайшоў на вайну, маці забіта бомбай.
— А як ён сюды трапіў? — спытала Ліза.
— Ну... ну, знаёмы чалавек прывёз.
— Хто?
— Ды хто так падрабязна будзе распытваць? Сцяпан ці Раман — усё роўна.
— А як прозвішча бацькоў?
— Тут і выдумляць не трэба, — адказала маці. — У Бягомльскім раёне, у вёсцы Мохавічы, сапраўды жыве мая сястра Малання, а прозвішча іх — Губарэвічы.