Ён галантна пацалаваў руку Ізы, кіўнуў мне і сышоў наверх. Праз пару хвілін я ўбачыў цераз акно, як ён, у светлым ільняным гарнітуры i белых туфлях, са скураной папкай пад пахай, хутка перасек лужок. Загыркаў паціху аўтамабіль. Значыць, дзесьці тут пракладзена дарога i хаваецца гараж.
— Ну, вось мы і адны, — Іза нервова перасмыкнула плячамі. А я цешыўся, што мы з ёй самнасам. Занадта нават цешыўся, бо нельга ўлюбляцца ў чужую жонку. Але яна выглядала такой падзіцячы свежай і мілай, сугучнай мне па ўзросце, здароўю i настрою, што я перастаў задумвацца i шчыра цешыўся кожнай хвілінай.
— Так, адны, — весела кіўнуў я. — Чым зоймемся?
— Зоймемся? — перапытала Іза холадна. — Стрымай свой запал, маляня. Ты, вядома, пляменнік Лунеша, але я не абавязана забаўляць цябе.
Махнуўшы канцамі рудога шаля, яна сышла, яшчэ і пляснула дзвярамі. Пакрыўдзіў я дзяўчыну ці сам маю права пакрыўдзіцца на яе грубыя словы? Вырашаючы гэту задачку, я замарудзіўся. I калі пусціўся ўслед за Ізай, то не здолеў яе адшукаць. Стаілася яна за гардзінай ці схавалася ў гардэроб? Ці забралася на гарышча і, перабіраючы старажытныя кніжкі, пасмейвалася з мяне? Найболей верагодна, Іза скарысталася чорным ходам ці падземным калідорам. Жыллё чараўніка — гэта вам не кватэра палепшанай планіроўкі. Від з балкона змяняецца кожныя паўгадзіны, у кладоўцы сярод шчотак і вёдраў хаваюцца куфры са скарбамі, а дзверы летняй кухні вядуць у патаемны лабірынт. Спыніўшы безнадзейную для мяне гульню ў хованкі, я пусціўся на экскурсію па асабняку.
Звярталі на сябе ўвагу нядбайны паўпарадак, цёплая ўтульнасць. Не злічу, колькі прамінуў пакояў, але абсалютна ўсе яны здаваліся заселенымі, быццам гаспадар выскачыў на хвілінку і восьвось вернецца.
Адсутнічалі пыл і пах волкасці, якія звычайна заводзяцца ў прасторных старадаўніх дамах. Там часцяком пануе застылы, казённы парадак. Ён заклікае размаўляць напаўголаса, нібы ў музеі, і нічога не чапаць, і не марыць нават пра тое, каб сесці ў крэсла ці пакруціць у руках цацку з каміннай паліцы.
А тут, у дзядзькі Лунеша, жыццё цякло інакш. Калі на канапе ляжалі падушкі, то не цвёрдыя, быццам на камені вышытыя, думкі, а зручныя пуховыя падушачкі, на якія прыемна апусціць галаву. Свечкі ў кандэлябрах, што адгарэлі на траціну, а то і напалову, намякалі на дзівосны вечар, поўны рамантыкі, шэпту, шампанскага і пацалункаў. Кнігі ў шафе не мясціліся шчыльна самкнутымі шэрагамі, а нядбайна прыхіналіся адна да адной, і выцягнуць любую можна было без асаблівых намаганняў. Іх не падбіралі па колеры вокладак, не кідалі нудзіцца неразрэзанымі. Трапляліся мятыя старонкі, скрозь пачырканыя алоўкам ці нават залітыя гарбатай. Закладкамі служылі фанцік ад цукеркі, засушаная язмінавая галінка, выразаны з газеты артыкул. Усё паказвала на тое, што тут кнігі часта бяруцьу рукі і чытаюць.
Вазы на кансолях, камінных палічках і ў сценных нішах красаваліся не дарэмна, а выконвалі сваё прамое прызначэнне — трымалі кветкі. Напэўна, Іза паднімаецца на світанку, надзявае пальчаткі і шыракаполы саламяны капялюш — абавязковы атрыбут дамы, якая ідзе ў сад, — бярэ нажніцы і плоскі кошык і па расе, прамачыўшы, як звычайна, пантофлі, ідзе збіраць букеты. А потым, не спяшаючыся, вынаходзіць пацешныя кампазіцыі. Белы эмаліраваны гарлач з пунсовымі макамі. Бронзавая чара з россыпам буйных балотных незабудак. Шкляная тонкая ваза з самотнай галінкай верасу. Гліняны гарлачык з жоўтымі дзікімі касачамі. Празрысты слоік з рамонкамі i валошкамі. Ландышы ў пузатым бакальчыку.
Толькі знакамітых руж дзядзькі Лунеша ў інтэр'еры не назіралася, як, зрэшты, і іншых садовых раслін. Не, верагодна, Іза прыносіла ахапкі кветак са шпацыру і ставіла іх куды папала. А можа, букеты і не яе рук справа. Ёй жа больш даспадобы агуркі, а не ружы. Я ўявіў, як дзяўчына ходзіць з лазовай пляцёнкай, набітай гароднінай, і раскладвае ўсюды кабачкі, капусту і моркву. Упэўнены, дзядзька б не пярэчыў. Падумаеш — гарбуз на падаконні ці звязак часнаку замест карціны. Калі ласка, колькі заўгодна! Бо дом ладзіцца не напаказ, а для зручнасці і задавальнення гаспадароў.
Фігуркі на шахматнай дошцы стаялі ў баявым парадку, быццам толькі-толькі перапынілася партыя. У кошыку з рознакаляровымі пучкамі нітак ляжала няскончаная вышыўка. Ноты на адкрытым раялі стракацелі стужкамі, закладзенымі на любімых п'есках. У цукерніцы ўперамешку з шакаладкамі валяліся пустыя абгорткі і нават пара надкусаных цукерак.
У разгорнутым альбоме я знайшоў шмат алоўкавых партрэтаў Ізы. Вось яна задуменна круціць кудзерку, што выбілася з прычоскі. А вось павярнулася ў профіль і ледзь стрымлівае смех. На наступным эскізе — летуценна глядзіць удалячынь, вочы шырока раскрытыя, цень ад доўгіх веек падае на шчокі. Я ўбачыў зусім іншую Ізу. Мастак ухапіў тут не дзявочае няспелае хараство, а павольную, злёгку сумную прыгажосць маладой жанчыны, якая добра ведае пра сваю прывабнасць. Ды гэта ж маляваў сам дзядзька Лунеш, сцяміў я. I з якой пяшчотай маляваў! Кожны партрэт — маўклівае прызнанне ў каханні. Я ўздыхнуў і рушыў па суцяшэнне ў бібліятэку.
Пагартаўшы колькі кніг у пошуках малюнкаў ці камічных гісторый, я раптам наткнуўся на няскончаны ліст, схаваны паміж старонкамі. Адчуваючы сябе шпіком і злодзеем адначасова, драпежна прыціскаючы да грудзей каштоўную паперку з мудрагелістым круглым почыркам, я выбраўся з дома і пакрочыў па сцяжынцы. Міма замшэлага змяінага каменя і міма закінутай альтанкі прайшоў да азярца, якое мне яшчэ не паказвалі: малюпасенькае, зацягнутае кілімам раскі, з навіслымі старымі вербамі і мноствам бліскучакрылых стракоз. Знайшлася і ўрослая ў зямлю аблупленая лаўка. Я прымасціўся і стаў чытаць.
«Добрай табе раніцы, мілая Адэліна», — напісаныя фіялетавым чарнілам літаркі валіліся адна на адну, спяшаючыся скончыць слова і пачаць наступнае. — «Уяўляю сабе, як у маёнтак прывезлі пошту з фургонам агародніны, чую, як рыпяць вароты і бразгае званок на запрэжцы, і мне сумна, што я не з вамі. Мяне не крыўдзяць, пускаюць блукаць, дзе захачу, але зачараваныя сцежкі, куды б я ні бегла, прыводзяць зноў да ганка.
У сядзібе ўтульна. Адначасова квітнеюць пралескі і спеюць грушы, на шпацырах ручныя лісы і казулі дазваляюць сябе пагладзіць, перасмешнікі і сойкі садзяцца на далонь. I хоць сумна жыць выкрадзенай, удалечыні ад сям'і, я ніколькі не схуднела, і шчокі мае ружовыя, як і раней. Памятаеш, як падабаліся яны Іосіфу? Дзе ён цяпер? Ці носіць яшчэ вясёлкавае адзенне? Пэўна, забыўся пра сваю нявесту, няшчасную Ізу. Сустрэнеш яго — перадай, што сэрца маё з ім навекі. А, зрэшты, не, нічога не перадавай, ён знайшоў бы мяне, калі б захацеў.
Каб пацешыць мяне, Лунеш запрасіў пагасцяваць пляменніка. Хлопчык хутка прыбудзе. Ці папярэдзіць яго пра вераломны план дзядзькі? Учора мне адкрылі страшную таямніцу. Гэта датычыцца майго палонутуті дапаможа мне вырвацца на волю.Уяві сабе, Лунеш...»
Ліст абарваўся, і я тупа вытарашчыўся на нерухомую зялёную ваду. Інфармацыі было і мала, і з лішкам. Выходзіць, Іза не жонка, а палонніца? Дзядзька хлусіць і задумвае штосьці жудаснае супраць мяне? Адказы не знаходзіліся, і я вырашыў пакуль што пакласці ліст на месца. Цікава, як Іза перадае свае пасланні? Не кідае ж у паштовую скрыню.
Дом па-ранейшаму пуставаў. У бібліятэцы на стале з'явіўся сподачак з эклерамі і кубачак гарбаты. Я пачаставаўся. Потым вярнуў на месца ліст і адправіўся на шпацыр. Адчуваючы мой няўтольны голад, сядзіба ўсюды старанна раскладвала ласункі: на ганку чакалі міска з мёдам і лусты пшанічнага хлеба, пад дрэвам — рэшата, поўнае саспелай маліны, на сцяжынцы — паўмісак з гарачымі піражкамі. Потым я палез у кусты па арэхі і ўбачыў Ізу. Яна выходзіла з куратніка і трымала ў руках кошык з яйкамі. Да яе спадніцы прыстала пярэстая пярынка.
Я паспяшаўся да Ізы.
— Не перашкоджу?
— Не, — яна ўручыла мне кошык.
— Магу я задаць табе пытанне? Цябе насамрэч укралі?
Яна доўга, неўразумела глядзела на мяне, потым кіўнула.
— Чым табе дапамагчы? Толькі намякні, — прапанаваў я, падбадзёрыўшыся.
— Пастаў кошык, — загадала яна. Я паставіў. Тады яна абвіла маю шыю рукамі і пацалавала мяне ў вусны. Вядома, я не падаў выгляду, што гэта мой першы ў жыцці пацалунак. Але галава закруцілася, як пасля каруселі. Ад Ізы салодка пахла ваніллю, веяла цяплом, i я ўпершыню пашкадаваў, што вучыўся ў закрытай школе, дзе ад студэнтаў патрабавалі абсалютнага адрачэння ад людской марнасці.
— Ты не падобны да свайго дзядзькі, — прашаптала Іза пяшчотна. ЦІ мне здалося, што пяшчотна. Я глядзеў вялікімі вачамі і, мусіць, нагадваў ідыёта. Яна ўсміхнулася, узяла кошык і пайшла, я заспяшаўся следам.
— Я ўсё ведаю, — выпаліў я. — Хочаш, пазбаўлю цябе ад яго? Хочаш уцячы адсюль? Я дапамагу!
Яна зірнула на мяне, пырснула смехам, заціснуўшы рот далонькай, і схавалася ў доме, прычым
адшукаць яе мне зноў не ўдалося. Я бязмэтна блукаў па пакоях, і цяпер мне сустракаліся выключна негатыўныя, змрочныя дэталі, накшталт бізуна, нядбайна кінутага на крэсле, ці засохлай крыві на кінжале, які ўпрыгожваў сцяну. Пад адной з падушачак на канапе раптам знайшлася вяроўка. У дзіўным пустым памяшканні, зачыненым на ключ, які тырчыць у дзвярах, узвышаўся незразумелы слуп, і я ўявіў, як знемагае небарака Іза, звязаная і бездапаможная, як здзекуецца з яе кат Лунеш, хвошча яе бізуном і коле кінжалам. Потым фантазіі набылі і зусім непрыстойны кірунак. Іза яго жонка, але ці павянчаў іх святар? Цёмны, як навальнічная хмара, поўны панурых думак, спусціўся я ў сталовую. Мне ўжо не падабалася гасцяваць тут, і толькі жаданне выратаваць Ізу не дазваляла паведаміць дзядзьку пра неадкладны ад'езд.
Выглянуўшы ў акно, я ўбачыў постаць у доўгім чорным плашчы. Постаць ішла прэч ад дома — манах ці пілігрым, а то і злы вядзьмар, з якімі водзіцца мой дзядзька. Я ўздыхнуў. Лунеш з дзяцінства быў для мяне кумірам. Мне заўсёды хацелася вырасці вучоным і ўмелым, навучыцца фехтаваць, танцаваць i падабацца людзям, увогуле, стаць такім жа вялікім чараўніком, як дзядзька. Адвучыўшыся сем гадоў у падрыхтоўчай школе, я атрымаў месяц вакацый для адпачынку i роздуму: ці варта марнаваць яшчэ 15 гадоў жыцця — хай і доўгага, не як у звычайных людзей, — на вывучэнне таемных навук. Жыць у гарах, далёка ад вясёлых сяброў і прыгожых дзяўчат, сілкавацца беднай вегетарыянскай ежай і суцішваць цела дзеля ўзвышэння духу. Я ехаў да дзядзькі Лунеша па параду i благаславенне, а цяпер не ведаў, што рабіць.
— Пра што марыш, Петэр? — пацікавілася Іза, i я здрыгануўся. Яна стаяла ў дзвярах, у карункавай бірузовай сукенцы, з каронай залатых валасоў, акуратна ўкладзенай на галаве.
— Садзіся, а то ж усё астыне, — запрасіла яна, i я заўважыў, што стол поўніцца ежай. Фасолевы суп з каўбаскамі, гарачыя адбіўныя i маладая бульбачка, пасыпаная кропам, баклажаны з часнаком і размарынам і запечаная ў фользе траска, цяляціна ў вінна-гарчычным соусе i салата з жоўтых памідораў са смятанай, цёрты бурак з грэцкімі арэхамі і абсмажаная ў сухарах квяцістая капуста. Грыбы з сырам, запечаныя ў цесце, пахлі, быццам толькі што з печкі. Абрыкосавыя блінцы, шарлотка і шакаладны пудынг заклікалі напляваць на ўмоўнасці i пачаць абед з дэсерту. Дарэмна я хваляваўся наконт свайго апетыту, нікуды ён не знік. Ізу таксама ўгаворваць не трэба было, i першыя паўгадзіны мы перакідваліся толькі адрывістымі «калі ласка, перадай хлеб», «будзь ласкава, яшчэ лыжачку салаты» і «м-м-м, як смачна!». Калі, нарэшце, мы наеліся і павольна сёрбалі гарбату, Іза папрасіла:
— Петэр, раскажы мне пра сваю вучобу. Вы завучвалі замовы?
— Не, — маркотна ўздыхнуў я. — Плялі кошыкі і выразалі трысняговыя дудачкі.
Яна слухала ўважліва, ёй нават спадабалася, што я не ўмею вядзьмарыць, затое здольны ляпіць гаршкі і падкаваць каня, варыць піва і дубіць скуры, класці печы і граніць каштоўныя камяні, лудзіць посуд і склюдаваць дошкі, шыць боты і пячы пірагі.
— I ўсё гэта ты вывучыў за сем гадоў? — ашаламілася Іза.
— Нас адбіралі. Не атрымаецца чараўнік з таго, хто не ўмее з нуля вучыцца новаму.
— Значыць, ты асаблівы.Таленавіты.
— Я хутка схопліваю.
— А якая справа ў цябе самая любімая?
Я паціснуў плячамі.
— Ды ніякая. Выконваў, што загадвалі. Атрымлівалася ніштавата.
— А ты ўжо абраў факультэт? Лячэбная магія ці будаўнічая, а можа, даследчая? Лунеш кажа, там звыш сарака спецыялізацый.
— Не ведаю, — я зноў паціснуў плячамі.