MELA
Och, nie!… Ja ciągle jestem taka słaba, tylko bym spała.
HESIA
Lepiej spróbuj ze mną chassés, moja złota, ja ciągle zapominam, z której nogi, moja droga, znów ten nauczyciel będzie mnie wstydził… Masz, rozwiązał mi się pantofel… Hanka! Hanka!
Wchodzi Hanka, blada, zmieniona.
SCENA TRZECIA
Mela, Hesia, Hanka.
HESIA
Zawiąż trzewik! Cóż znów, i ty jesteś chora? Patrz, Mela, jak ta wygląda.
HANKA
Panience się tylko zdaje.
HESIA
Ale – ledwo się włóczysz… A teraz możesz iść!
Hanka wychodzi. Hesia kręci głową.
MELA
To nic dziwnego. Ja wiem, dlaczego ona taka zmieniona.
HESIA
Wiesz? Powiedz!
MELA
Nie, Hesiu! to tajemnica. Mnie nie wolno nic powiedzieć, przynajmniej do czasu.
HESIA
Jak chcesz, taka tam ma tajemnice… No, no… daj łapę! Jak to chassés? Un, deux – un, deux…
Gwiżdże.
MELA
Hesiu, nie gwiżdż!
HESIA
Aha! Ziemia się trzęsie, co? No, a teraz walca, moja brylantowa.
Obejmuje ją, walcują.
MELA
Dlaczego mnie tak ściskasz?
HESIA
Bo ja jestem mężczyzną.
MELA
Ale ja nie mogę oddychać.
HESIA
Właśnie… a jak za kobietę, to tak, o! (przerzuca się na rękę Meli) Omdlewająco, omdlewająco, a potem w oczy… w oczy… Ja tak zawsze robię.
MELA
Ty?
HESIA
Ja! powiadam ci, studenty czerwienią się jak buraki.
MELA
Puść mnie…
HESIA
Co tobie?
MELA
Nie wiem, ale…
HESIA
No, to zagraj – cichutko, żeby mama nie przyszła. Ja nie mogę wpaść w tempo.
(popycha Melę do fortepianu)
Walca!
Mela gra cichutko. Hesia chce tańczyć, robi pas, śmieje się, wpada w cake-walka.
Mela, cake-walka!
Mela gra cake-walka cichutko, Hesia skacze.
Wchodzi Zbyszko.
SCENA CZWARTA
Też same, Zbyszko.
ZBYSZKO
A to co?
HESIA
tańcząc
Cake-walk! Cake-walk! Cake-walk! A co, źle? Prawda, że jest we mnie materiał na szansę?
ZBYSZKO
Na dwie, nie na jedną.
HESIA
tryumfująco
A co?
ZBYSZKO
Skąd ty to umiesz?
HESIA
Ignania mnie nauczyła. No wiesz, Ignania Olbrzycka. Jej brat Ciągle w tinglach siedzi, więc ją nauczył, a ona mnie.
ZBYSZKO
ironicznie
Myślałem, że cię twoja kucharka nauczyła.
HESIA
Ona?
ZBYSZKO
Przecież dopełnia twojej edukacji.
HESIA
Co znowu? Jak Bozię kocham – nie!
ZBYSZKO
z pasją
Jak to kłamie! Ech, tu wszyscy kłamią. Ale Boga to choć zostaw w spokoju, ty przynajmniej.
HESIA
Znów się złościsz! A byłeś już jakiś lepszy. No, Mela, jeszcze trochę. Powiedz, Zbyszko, czy dobrze, mój królu! Tak?
Tańczy.
ZBYSZKO
Ależ nie, przegnij się trochę jeszcze!
HESIA
Jak? jak?… (tańczą oboje) Jak dobrze, jak miło, jakby po powietrzu się latało!
SCENA PIĄTA
Ciż sami, Dulska.
DULSKA
wpada
Co się tu dzieje? Co to za balet?
ZBYSZKO
Dopełniam edukacji mej siostry.
DULSKA
Hesia! Jak możesz tak? Co to? (do Zbyszka) Z tobą to też jest krzyż pański. Albo chodzisz jak dzik, albo wyprawiasz wariacje i dziewczyny w to wciągasz.
ZBYSZKO
Dobrze już, dobrze. Po co tyle słów! Gdzież to was niesie w takiej paradzie?
DULSKA
Przede wszystkim nie niesie.
ZBYSZKO
Nogi was nie niosą?
DULSKA
To jest nieprzyzwoite i o tym się nie mówi.
ZBYSZKO
A to przyzwoite ubrać dziewczęta jak baletniczki? O! Jakie ażury!
DULSKA
To są dzieci, im wolno.
ZBYSZKO
Ładne dzieci! Pannice, aż ha!
DULSKA
Wszystkie panienki z dobrych domów tak na lekcje tańca chodzą.
ZBYSZKO
Niech się zaprawiają, niech się zaprawiają…
HESIA
Do czego? Do czego?
ZBYSZKO
Jak dorośniesz, będziesz się dekoltować na bal od góry, a teraz, jako dziecię naiwne, od dołu.
DULSKA
Zbyszko! Milcz! Jak śmiesz?! (do Meli) Cóżeś taka blada?
ZBYSZKO
Cóż dziwnego – zmarzła!
Ściemnia się.
MELA
Głowa mnie strasznie boli. Mamusiu, ja bym nie poszła…
DULSKA
Pokaż język! Biały. Znów coś zjadłaś! (przykłada jej rękę do głowy) Rozpalona. No, z tobą… to też! Może cię kłuje, co?
MELA
Tu mnie boli.
DULSKA
W lewej łopatce? Połóż sobie regolo. Jest tam używane, takie, co ojciec przykładał. I rozbierz się!
ZBYSZKO
Z czego? Ona już rozebrana. Niech się raczej ubierze.
DULSKA
Hesia! Płaszczyk, rękawiczki!
ZBYSZKO
Piechotą idziecie? Ona – tak? Jeszcze was zaaresztują.
DULSKA
Rany boskie, nie wytrzymam! A lampy jeszcze nie zapalać (do Zbyszka) Wychodzisz?
ZBYSZKO
Nie.
DULSKA
To przypilnuj pieca. My wrócimy za godzinę. Mela, idź się przebrać!
Hesia i Dulska wychodzą. Mela do swego pokoju.
SCENA SZÓSTA
Zbyszko sam, później Hanka.
Zbyszko chwilę stoi nieruchomy, potem wyciąga ręce leniwym, znużonym ruchem przed siebie, zwraca się do pieca, otwiera drzwiczki kopnięciem nogi, przysuwa sobie fotel, siada i siedzi tak spokojnie z papierosem przylgniętym do ust, z ręką opuszczoną na dół. Światło czerwonawe go oświetliło. Jest znużony i smutny. Drzwi się otwierają cicho, wsuwa się Hanka, widzi go, przybliża się, przyklęka i delikatnie, z jakąś psią pokorą całuje go w rękę. On głaszcze ją po głowie, czyni to machinalnie, nie patrząc na nią.
ZBYSZKO
No, już dobrze… dobrze…
HANKA
Proszę pana… ja…
ZBYSZKO
Co? Czego?
HANKA
Ja idę tam, gdzie pan kazał…
ZBYSZKO
A… tak! Idź! idź! A nie bój się, tylko mów śmiało i wyraźnie, jak i co.
Hanka klęczy, nieruchoma, otulona w fałdy chustki.
No, czemu nie idziesz?
HANKA
A bo ja wiem, tak mi jakoś…
ZBYSZKO
Ach, nie marudź… Idź, bo wrócą!
HANKA
wstając
Pójdę…
Wychodzi powoli, słychać, jak zatrzaskuje za sobą ciężko drzwi.
SCENA SIÓDMA
Zbyszko, Mela.
Mela w kaftaniczku, głowa związana. Podchodzi cicho do Zbyszka i siada na małym stołeczku naprzeciw niego.
MELA
nieśmiało
Zbyszko!
ZBYSZKO
Nie położyłaś się?
MELA
Nie mogę. Jeszcze mi gorzej. Czy ci nie przeszkadzam?
ZBYSZKO
Nie. Ty jeszcze z całej familii jesteś najmożliwsza. Może dlatego, że jesteś chora, więc jest w tobie coś milszego, coś innego jak u tamtych.
MELA
Coś innego? I czy myślisz, że dlatego, że jestem chora?
ZBYSZKO
Tak. Nie masz dużo sił życiowych, więc nie idziesz rozbijając łokciami przez życie, ale się… skradasz. Rozumiesz, co?
MELA
Tak. Mnie się także zdaje, że ja się wszystkim usuwam, że mnie lada chwila ktoś potrąci, że…
ZBYSZKO
To źle. Panna Dulska powinna iść naprzód tak… rozumiesz? Ktoś potrąci, ty jego… To powinna być nasza zasada. Jak najwięcej miejsca. Für die obere zehn tausend milionen kołtunen!
MELA
patrzy na niego chwilę
Zbyszko, dlaczego ty nas wszystkich tak nie lubisz?
ZBYSZKO
Za mało: "nie lubisz"! Ja was wszystkich nienawidzę i siebie razem z wami.
MELA
Siebie nienawidzisz także? A ja to znowu… Pozwól mi trochę z tobą porozmawiać. Dobrze? Jak szara godzina nadejdzie, to ja dałabym wszystko, żeby móc z kimś dobrze, cicho, spokojnie porozmawiać. Tylko że u nas to niepodobna. Jak w tartaku. Mama mówi, że się pracuje, ale przecież można i myślą popracować, prawda, Zbyszku?
Osuwa się przed nim tak, że światło z pieca oświetla grupę tych dwojga smutnych i zagnębionych.
ZBYSZKO
Mów… mów…
MELA
Ty siebie nienawidzisz, a ja to siebie żałuję. Strasznie. Nie dzieje mi się nic złego; mam ojca, mamcię, was, chodzę na pensję, jestem prosta, dbają o mnie, dają mi żelazo, nacierają wodą, uczę się wszystkiego… a przecież, przecież, Zbyszko, mnie się zdaje, że mi się dzieje jakaś krzywda, że mnie ktoś więzi, że mi ściśnięto gardło, że… Ja ci tego opowiedzieć nie mogę, ale…
ZBYSZKO
To źle, Melo, że ty tak czujesz, źle! Najlepiej pozbądź się tych sensacji. Niedługo wyrośniesz, pójdziesz dobrze za mąż i będziesz świat rozbijać łokciami.
MELA
Nie, pójdę do klasztoru.
ZBYSZKO
Gadanie! Głębsza warstwa weźmie górę, będziesz taka jak mama.
MELA
Ojciec przecież łokciami ludzi nie roztrąca.
ZBYSZKO
Bo ojciec wybrał dogodniejszą drogę: mama za niego łokciami się przez świat przepycha, a on za nią.
MELA
po chwili
To wszystko bardzo jakieś smutne.
ZBYSZKO
Koń by zapłakał.
MELA
Ty ze wszystkiego się śmiejesz.
ZBYSZKO
Tak śmieją się wisielce.
Chwila milczenia
MELA
nieśmiało
Zbyszko!
ZBYSZKO
Co jeszcze?
MELA
Chciałam ci coś powiedzieć, ale… nie będziesz krzyczał? To, widzisz, z najlepszego serca. Bo… wtedy… jak ja widziałam…
ZBYSZKO
Co?
MELA
ciszej
Ciebie i Hankę. Tak mnie skrzyczałeś strasznie, a ja właśnie…
ZBYSZKO
Czego ty o tym mówisz?
MELA
Bo mi żal i ciebie, i Hanki. Ja ciągle o was myślę. Ja się nawet za was modlę. Bo wy musicie być bardzo nieszczęśliwi.
ZBYSZKO
My? Dlaczego?
MELA
Jakże? Ona prosta sługa, ty urzędnik z prokuratorii skarbu… Jakże… i kochacie się… To bardzo smutne. Mamcia będzie się bardzo sprzeciwiać.
ZBYSZKO
Sprzeciwiać?
MELA
No, jak się będziecie pobierać.
ZBYSZKO
Czyś ty oszalała? Ja z Hanką?
MELA
Cóż z tego, że ona niby niżej. Przecież Zygmunt August i Barbara…
ZBYSZKO
Ty jesteś jeszcze głupsza, jak myślałem.
MELA
Proszę cię… Tylko mi nie wymyślaj. Ja będę po waszej stronie. Ja nauczę Hankę mówić po ludzku i jeść widelcem, i będę ją uczyć tego, co umiem, aż ona będzie taka jak my. Ja wam dopomogę.
ZBYSZKO
Ty jesteś okaz!
MELA
Tylko jest coś, co mnie bardzo martwi. Nie wiem, czy ci to powiedzieć…
ZBYSZKO
No, wyduś!
MELA
Tylko ty Hance tego nie mów! Daj słowo. Oto… Hanka ma na wsi… narzeczonego. Tak, tak. Ale się nie martw. Ona go nie kocha. To finanzwach. Ja znalazłam korespondentkę od niego do Hanki. Tam było ślicznie napisane: "Panno Haniu! Szanowna Pani! Gołębiem ślę tę kartę pod nóżki panny i pytam, czemu pisanie od niej takie rzadkie…" Tak było. O, "gołębiem…" – to ładnie. Choć na tej kartce nie było gołębia, tylko była różowa świnka i cztery prosięta, ale on zawsze tak z serca to napisał. I on ją musi kochać. Tylko że ona mu nie odpisuje, i to źle z jej strony, bo on tam pisze…
ZBYSZKO
Proszę cię o jedno: nie wtrącaj ty się w te sprawy! Głowa cię boli. Idź, połóż się!
MELA
Ja tylko tak z dobrego serca.
ZBYSZKO
Ja wiem.
MELA
wstaje, nieśmiało
I… nie gniewasz się?