Вычварэнец заенчыў і сплюнуў малочным зубам. З каламутнага вока выплыла празрыстая сляза. Рот расцягнуўся авалам. З рассечанай губы закропала. На тонкай мурзатай шыі запульсавала пакручастая сіняя жылка.
Аматар чужых таямніцаў размазаў кулаком ружовую сліну з саплямі і спрытным пацучком заскочыў у шафу.
Мужыкі-хамы-быдла! пачулася з сярэдзіны істэрычнае скавытанне. Вось вырасту, пайду ў пшэцкія жандары і ўсім вам адпомшчу!
Як праўдзівы нашчадак яблонаўскіх засцянкоўцаў, Янка Лабановіч ваяўніча ўрэзаў у дзвёрку кулаком.
Выходзь, Пярдолэк! Выбірайся, мудзіла! гукнуў ён. Адразу на горкі яблык дастанеш!
У шафе імгненна сцішылася.
Невядома, чым бы гэта ўсё скончылася, але ў калідоры зявілася старая мнішка з вільготным эмаліраваным гаршчком.
Матка Боска Чэнстахоўска! жахнулася яна, гледзячы на крывавыя пісягі. Цо то ест?
Яны сцягнулі з яе майткі! імгненна сігналізаваў з шафы Пярдолэк, збіраліся гуляць у паноў гінеколагаў!
Пан Езус! кармелітка закаціла вочы пад лоб. От, падшыванцы, што надумаліся паненку распрануць! Вы што робіце?!
А хлопцы тым часам расстаўлялі на падлозе рознакаляровыя аптэкарскія пляшачкі. Мулатка засяроджана разлівала ў іх зафарбаваную бураковым сокам ваду. Янкель каніфоліў смык.
Чым займаемся? перапытаў Лабановіч і ўзняў на мнішку даверлівыя валошкавыя вочы. Ды ў шынок гуляем!
Кармелітка ўздыхнула і паківала галавой. Я абавязкова давяду пра вашыя паводзіны пану пробашчу.
Калі ласка, не трэба нікому нічога даводзіць, годна папрасіла мулатка.
Рудое кастрычніцкае сонца плавілася ў кляштарным вітражы. Жоўта-барвовыя лісты нячутна зляталі з шатаў старасвецкага сада. Ад бульбяных палеткаў варшаўскага мудзілы-асадніка цягнула горкім дымам спаленага бацвіння. Спаланізаваны ліцвін Тадзік Касцюшка маркотна пасміхаўся дзеткам-беларусам з партрэта ў залачонай раме. На падворку стаяў 1925 год.
Сястра Тэкля, не кажыце пану пробашчу, Ісабэль шчыра прыклала кулак да сэрца. Гэта мая віна, мая віна
Сястра Тэкля была тоўстай, добразычлівай і спагадлівай цёткай. Яна вырашыла нікому нічога не казаць, бо па-першае, Ісабэль ужо мела рахунак сумлення, а па-другое, асаблівай правіны за мулаткай не было. Цікаўнасць да першасных полавых прыкметаў кармелітка палічыла натуральным памкненнем сіротаў, якія паспелі пазабыцца на бацькоўскія ласку і суворасць. У гэтую кармеліцкую Школу Падставову траплялі толькі тыя дзеткі, у каго не засталося бацькоў.
Маладыя гады, маладыя жаданні спагадліва пасміхнулася мнішка, няма на вас, небаракі, бацькі Хаця б хроснага.
2
Празрыстая алкагольная кропля павольна выкацілася з навюткага меднага змеевіка і завісла над донцам, нібы вагалася: сарвацца адразу ці падгадавацца яшчэ. Але яе ўжо падганялі сотні сёстраў-блізнятак. Імгненне і струмок бураковага первака зацурчэў у ёмістую металёвую бочку.
З пачынам, хлопцы, пасміхнуўся хударлявы дзядзька ў акулярах, падобны да вясковага настаўніка. Ён адрэгуляваў венціль, і стрэлка манометра знерухомела, ну што, Хросны, каўтнеш?
Не для сябе робім, на продаж. Янкі і пакаштуюць, разважліва азваўся з гулкай паўцемры хрыплаваты барытон.
Пад конус электрычнага святла да гіганцкага самагоннага апарата выйшаў немалады ўжо мужчына са слядамі шматлікіх ліхтугаў на абліччы. Шнары і маршчыны на ягоным твары складаліся ў малюнак, які сведчыў пра вялікі розум і нялёгкі жыццёвы досвед.
Абрысы вялізнага індустрыяльнага памяшкання размываліся вільготнай цемрай. Словы, крокі і цурчэнне струменьчыкаў адгукаліся сцішаным рэхам. Дзесяткі драбнейшых самагонных апаратаў булькацелі, вывяргаючы паўпразрыстую пару. У паветры лунаў чароўны водар первака. Незлічоныя пляшкі каля сценаў міжволі вабілі вока таямнічым бляскам.
Той, каго хударлявы дзядзька ў акулярах назваў Хросным, сеў за пашарпаны палісандравы стол пад вакном, запаліў лямпу і адчыніў фортачку. Скразняк зашаргацеў лісткамі насценнага календара з выявай Маці Божай Вастрабрамскай.
Калі тэхналагічны працэс на гіганцкім апараце быў канчаткова адладжаны і заставалася адно чакаць, калі наспее час змяніць бочку, да Хроснага пацягнуліся хаўруснікі. Беларускія мужчыны паселі на доўгую лаву і годна памаўчалі, адно шморгалі насамі. Хударлявы ў акулярах няспешна выцягнуў з вялікай капэрты колькі беларускіх газетаў.
Звязда, голасна прачытаў ён.
З канца лавы нехта перадражніў:
Ага! Мы сядзелі з табой каля яру, і шукалі ў небе Звязду Не прышый рукаў! і дурнавата рагатнуў.
Хросны сувора зыркнуў у цемру блюзнер імгненна схаваўся за суседаву спіну. Дык што там Саветы пішуць? пацікавіўся Хросны.
Зашамацелі старонкі. Хударлявы паправіў акуляры і, з цяжкасцю разбіраючы саўнаркамаўскую кірыліцу, распачаў пранікнёна:
Пасецца калгасны статак
На беразе ціхай ракі,
А там, у Злучаных Штатах,
Рэжуць кароў мяснікі!
Мужчыны памаўчалі асэнсавалі.
Лухта нейкая, вынес прысуд чарнявы фацат у акуратным стройчыку і кашулі-вышыванцы. Сапраўды Прышылі рукаў.
А чаго ты ад Звязды хацеў? крыху баязліва нагадаў пра сябе блюзнер і шморгнуў носам.
Пішуць пра камуністых, ворагаў народу з нацдэмаў, ворагаў народу з эн-ка-вэ-ду А яшчэ ўсіх тамтэйшых пісьменнікаў у нейкі Саюз зганяюць. І гэтых у калгас спалатняюць. А яшчэ справаздача пра надоі ад казлоў і пух ад свінняў.
А што ў Саветаў з самагонам? прымружыўся Хросны.
Не пішуць, гады, дзязька смачна плюнунуў і склаў газету напалам, відаць, маскоўскую манапольку жлукцяць. Хаця угледзеўся ў літары, нейкі кактэйль Молатава прыдумалі.
Піць, чытаць і любіць трэба сваё, важка запэўніў Хросны, а Саветы ад нас далёка, як і тыя бацькаўскія гоні.
Зашамацела буржуазна-нацыяналістычная віленская газета. Беларуская лацініца давалася дзядзьку-каталіку куды лягчэй:
Як гатуюць кумпяк у нашых Гальшанах. Скуру трэба абсмаліць саломай, абшкрэбсці нажом і на тры дні пакласці кумпяк у лёк пад гнёт.
Блюзнер гучна каўтнуў сліну.
А мой бацька аднойчы суседа па пысе во-ось такім кумпяком перацягнуў! Ці тое свіныя плечы былі, ці
Грымнуў люк, пад высокай столлю выявіўся квадрат вечаровага неба аздоблены самотным дыяментам Зоркі Венеры. Мужчыны ўскінулі галовы.
Дробны хударлявы падлетак, падобны да маладога верабя, порхнуў-скаціўся гулкімі металёвымі сходамі.
Дзядзька Хросны, там тры вялікія чорныя кары. Зноў гэтыя сіцылійскія мудзілы з Мічыган-Авеню ў адведкі прысунуліся! злякана выдыхнуў ён.
Як прысунуліся, так і адсунуцца, важка паабяцаў Хросны, старыя чыкагскія бойні наша дзялка!
Зяўлення гангстэраў з мафіёзнага клана Сіцылійская вячэра беларускія бутлегеры чакалі даўно. Як і ўсе паўднёвыя крымінальнікі, італьянцы лічылі ніжэй за сваю годнасць займацца якойсьці вытворчасцю. Падчас Сухога Закону, які дзейнічаў на тэрыторыі Штатаў ужо шосты год, яны ганялі грузавікі з шатландскім віскі з-за канадскай мяжы. Але шалёны і немудрагелісты пярвак тутэйшай чыкагскай вытворчасці моцна перабіваў ім бізнес.
Рэзнікаў-беларусаў, якіх Вялікая Дэпрэсія пазбавіла працы, зарганізаваў у крымінальны хаўрус Хросны. Рукі спрактыкаваных забойцаў яшчэ не адвыклі ад прафесійнага рыштунку. Мужчыны спрытна разбіралі зброю: нажы, швайкі, бензапілы, вілы і абрэзы. Былыя рэзнікі пасталі каля вокнаў, гатовыя бараніць свае гонар, годнасць і бізнес.
Хросны, дзе твой машын-ган, што мудзілаў косіць? блюзнер ляпнуў па шырокай сялянскай далоні аблупленай бейсбольнай бітай і красамоўна глянуў на змеявік.
Не лезь паперад бацькі ў пекла, Хросны па-гаспадарску падкруціў венціль гіганцкага самагоннага апарата з масянджовай шыльдачкай General Electric і бліснуў вачыма. Хлопцы, будзьце пільнымі! За стрэлкай сачыце!
А той троцкі караімчык, што паабяцаў нас з італьянцамі замірыць, значыцца, ён грошы ўзяў і ўсіх кінуў? нагадаў блюзнер.
Значыцца кінуў, сука, Хросны выцягнуў з-пад палісандравага стала свой смяротны машын-ган важкі кулямёт Максім без шчытка і колаў, загорнуты ў зашмальцаваны мотальскі кажушок.
Ён ускінуў яго, як цурбэлак, на плечы і няспешна падаўся металёвымі сходамі на дах. Падлетак ажно згінаўся пад цяжарам скрынак з набоямі і стужкамі, але не адставаў.
Што ў кулямётны кажух заліваў? не азіраючыся, спытаў Хросны. Пярвак, як мінулым разам?
Ваду з Мічыган-Возера, запэўніў хлопчык.
Панарама індустрыяльнага Чыкага, што адкрылася з вышыні, уражвала. У вечаровае неба ўклейваліся белыя, шэрыя, чырвоныя і чорныя дымы. Над люднымі вуліцамі з грукатам несліся вагоны сабвэя. Хмарачосы, а іх тут было болей, чым званіц у Вільні, струнка цягнуліся да першых зор.