Зрэшты, апошняе зусім натуральна. Змешчаны пад вокладку Бібліі, Бог проста такі мусіў пастуляваць Тэкст у якасці сакральнай прасторы, каб надаць Тэксту тую значнасць, якая б адпавядала Ягонай самапрэзентацыі.
Бясспрэчна, Бог гэта найперш слова. Але слова зрабілася Богам не раней, чым чалавек падрыхтаваў яму месца, дзе Ён мог вымавіць сябе як Слова.
За тое, што слова само з сябе не здолела б стацца Словам, сведчыць уся папярэдняя гісторыя. Слова досыць паспяхова функцыянавала і ў эру Татэму, а тым болей Міфу. Але тады ягонае значэнне не выходзіла за межы прыкладных функцыяў, бо яшчэ не было дзе яму разгарнуць усю магуту свайго як камунікатыўнага, так і сакральнага патэнцыялу. Ні ўтаптаны пляц, ні святарная паляна, ні нават высокая гара з яе магчымасцямі доўгага рэха не маглі паспрыяць слову абазнацца Словам. Адбыцца гэтаму вялікаму наканаванню дапамаглі рэчы досыць шараговыя: гліняная кафля, каменная скрыжаль, лапік папірусу, кавалак скуры калі на іх пачалі выцінаць Тэкст як форму канструкцыі новай рэальнасці. Вось тут, у трохмернай часавай структуры і прыдаліся раней латэнтна ўтоеныя якасці слова, найперш ягоная здольнасць быць адразу ў параметрах было, ёсць ды будзе, а гэта значыць, у пазачасавым і адсюль сакральным вымярэнні
Здольнасць занатаванага слова быць каталагізатарам рэальнасці, камунікатарам соцыуму, фармалізатарам а-рэальнасці і, можа, галоўнае, сакралізатарам Тэксту, вылучыла слова на ролю, якая вымагала ўнікальнага статусу, сумернага абсалюту.
Так слова сталася Словам.
Праўда, існуе меркаванне (Дэрыда), што маўленне (слова) ад свайго пачатку прадугледжвала графізм, як Тэкст. Аднак мне з гэтым цяжка пагадзіцца. Графізм ёсць не следствам мовы, а следствам дзеі. Таму пацверджаннем піктаграма.
Піктаграма фіксавала не маўленне, а праз фіксацыю бачнага дзею. Першапачаткова чалавек перадаваў інфармацыю пра сваё бытнаванне ў прасторы ёсць нават не ўяўляючы, што гэтую інфармацыю можна транспартаваць у графічна зафіксаваным слове і што ўвогуле слова (суплёт асобных гукаў) падлягае магчымасці быць графічна ўнаяўленым.
Пісьмо зявілася не таму, што існавала маўленне, а таму, што ў пэўны момант апазналася: графічна зафіксаванае слова значна пераўзыходзіць піктаграму функцыянальна, і адсюль яно больш прыдатнае для карыстання ў штодзённых практыках.
Хаця зусім не выключана, што лексікаграфія адбылася з прычынаў куды больш глабальных за «эвалюцыю эфектыўнасці», а менавіта з прычыны спакваля наспелай неабходнасці стварэння мабільнай камунікатыўнай сістэмы для семантычнай прасторы а-рэальнасці.
Піктаграфія, напэўна, мела ў сабе яшчэ вялікую патэнцыю адносна графічна ўнаяўленай намінацыі фізічнай дзеі, але яна не была прыстасаваная для транспартавання знакаў, якія маглі б выяўляць рух логікі, падзеі мыслення, сюжэты рэфлексіі. Таму піктаграфія ніяк не пасавала да знакавага засваення прасторы а-рэальнасці, якая неўпрыкмет апазналася як больш перспектыўная за ўласна рэальнасць. Вось чаму піктаграфія саступіла лексікаграфіі, і такім чынам на месцы піктаграфічнага паслання ўзнік лексікаграфічны Тэкст, які з аднолькавым поспехам фіксаваў і транспартаваў як падзеі рэальнасці, так і сюжэты а-рэальнасці.
Інакш кажучы, каб пазней стратэгіі быцця не заакцэнтаваліся на а-рэальнасці, дзе паноўныя думка, логіка, развага запатрабавалі іншай ад піктаграфіі сістэмы фіксацыі паведамлення, а надалей адбываліся ў прасторы дзейнай рэальнасці (як у эру Татэму), дык зусім верагодна, што піктаграфічны Тэкст заставаўся б адзінай і дастатковай для чалавека формай пісьма. Я нават не схільны зусім выключаць, што ў нейкім будучым (магчыма, не такім ужо і аддаленым), калі мысленне канчаткова асягне сваю мяжу і чалавек усвядоміць усю марнасць ды бяссэнсіцу адцягненай рэфлекторыкі і згорне сэнс жыцця да дзеі адбывання жыцця мадэрнізаваная піктаграфія зноў станецца асноўным начыннем таго, што возьме на сябе ролю Тэксту. І хто ведае, можа, калісьці яна яшчэ набудзе значэнне якога-небудзь там Піктабога?
Дэсакралізацыя тэксту
Праблема я-чалавека, якая, здавалася б, са зяўленнем хрысціянства была вырашаная раз і назаўжды, недзе праз паўтары тысячагоддзі ўтаймаванага ў рэлігійнай дактрыне існавання пачала наноў выяўляць сваю праблематычнасць. Прычынай гэтаму бачыцца паступовае вылузванне чалавека з прыхапкаў Бога ва ўласную самадастатковасць, якая і запатрабавала ад чалавека асэнсавання самога сябе ў сітуацыі наўзбоч Бога пасля і ўвогуле без Яго. А вось што сталася прычынай гэтай прычыны уцямна зразумець, бадай, амаль немагчыма. Які такі тэктанічны зрух адбыўся ў чалавеку (сусвеце), што чалавек пачаў адсланяцца ад Словабога, каб урэшце разысціся з ім, верагодна, да веку?
Калі шлях са светлых харомаў антычнай цывілізацыі ў засутоненыя катакомбы цывілізацыі хрысціянскай, здаецца, досыць падстаўна тлумачыцца тым, што Словабог гарантаваў я-чалавеку месца сярод значэнняў ісціны быцця, дык разыходжанне чалавека са Словабогам можна зразумець хіба што не з нейкіх там непасрэдных стасункаў між імі, а апасродкавана, праз дэсакралізацыю Тэксту, з патрэбаў якога Слову ў свой час і быў нададзены статус Бога.
Гістарычна пачатак працэсу дэсакралізацыі Тэксту можна пазначыць вынаходніцтвам Гутэнберга, хаця фактычна друкарскі варштат толькі забяспечыў больш эфектыўнай тэхналогіяй падзею, якой так ці інакш наканавана было адбыцца, паколькі, акрамя сакральнай, у слова заўсёды заставаліся намінатыўная і камунікатыўная функцыі, якія, натуральна, імкнуліся да ўласнага развою.
Напачатку выдавала, што татальная інтэрвенцыя друкаванага слова ў штодзённасць сведчыць за канчатковую перамогу Словабога, і толькі найбольш відушчыя тады разумелі: абытаўленне Тэксту, яго ўсюдная цялесная прысутнасць «да дабра не давядзе». (Калі на кнігу цела Бога пачнуць ставіць патэльню з яечняй, дык цяжка будзе не пераблытаць яечню з Богам.)
Дэсакралізацыя Словабога не была наўмысна спланаваным актам. Яна адбылася як следства пашыранай сацыялізацыі Тэксту, але вынікам гэтага пераруху сталася тое, што матрыца Тэксту паклалася ў канструктыўную аснову цывілізацыі Новага Часу, логіка супольнага бытнавання розных элементаў Тэксту сфармавала прынцыпы функцыянавання сацыяльных механізмаў эпохі, а яго стылістыка закадавала модус мыслення новаеўрапейскага чалавека.
Дарэчы, калі Тэкст пачаў пазбаўляцца сваёй сакральнасці, дык выявілася, што ў ягоным подзе ляжыць жорстка дэтэрмінаваная рацыянальнасць, якой і было наканавана вызначыць ідэалагему новай пары. Згодна з гэтым, рацыяналістычнае мысленне зрабілася пануючай формай у прасторы як рэальнага, так і а-рэальнага бытнавання еўрапейскага чалавека.
Натуральна, эпахальныя змены не адбываюцца ў адначассе. Цягам колькіх там стагоддзяў ірацыяналізм веры і рацыяналізм мыслення (Тэкст сакральны і Тэкст дэсакралізаваны) існавалі ў пэўным суладдзі, двубочна падтрымліваючы адзін аднаго, а пазней адносна мірна разышліся, падзяліўшы між сабой «сферы ўплыву»: за сакральным Тэкстам засталася ірэальнасць, за дэсакралізаваным рэальнасць.
Аднак пасля таго, як Дэкарт сфармуляваў сваё cogito, ergo sum, уся ўмоўнасць раўнавагі паміж ірацыянальным і рацыянальным сталася відавочнай. Хаця фармальна Дэкарт не супрацьпастаўляў «Я мыслю і таму існую» ранейшаму:
«Я прамаўляю[2] (да Бога) і таму існую», бо меў намер не адпрэчыць, а толькі памысліць Бога з той жа мерай рацыянальнасці, што і ўсялякі іншы cубект, але фактычна гэтай формулай ён паставіў пад сумнеў магчымасці Словабога быць універсальным Адказам на ўсе «апошнія» запытанні чалавека, паколькі Адказ цяпер чакаўся ўжо не ад Бога, а ад чалавека, які сам мысліць і ў акце свайго мыслення адкрывае тое, праз што існаванне апазнаецца як быццё існага, а значыць, цяпер чалавек сам сабою стаецца тым, што можна назваць ісцінай быцця.
Рашуча высунутае наперад усяго (і Бога) «Я» чалавека засведчыла, што ў сітуацыі дэсакралізацыі Тэкста чалавек ужо быў патэнцыйна гатовы сам, непасрэдна, не дзелячыся ні з кім сваім прадстаўніцтвам, прадстаўляць перад сабой самога сябе ў значэнні ісціны быцця. І гарантам гэтага ганаровага права, гэтай самадастатковасці самога сябе, гэтага апраўдання сэнсу свайго самаіснавання сталася не што іншае, як «я мыслю»
Я сам мыслю, я сам існую, я сам бог. Толькі не будзем «я сам» атаясамліваць з індывідуальным, персаналізаваным чалавекам. Альтэрнатывай Словабогу стаўся не чалавек як я-чалавек, а чалавек як субект (гэтым актам праблема я-чалавека была зноў на нейкі час мінімізаваная, бо патэнцыя пытання «хто я?» утаймавалася ў адказе, сфармуляваным рацыяналістычным мысленнем: ты субект).
Ідэя субектнасці я-чалавека анталагічна паходзіць з ідэі субектнасці Бога. Субект гэта тое, што мае прычыну самога сябе ў самім сабе і паўстае з гэтага самім сабой, усведамляючы сябе сабой і маючы на мэце самога сябе як ісціну сябебыцця.
Бог, безумоўна, субект. А вось чалавек, субектызаваўшы сябе, надаў свайму «я» значэнне, якое яно не мела і не магло мець, паколькі «я» не само з сябе паходзіць і не сабе належыць. Прабачыць чалавека можна хіба адно тым, што ў прасторы а-рэальнасці тое, што мысліць, само стварае сябе са свайго акта мыслення, а значыць, у гэтым чыне прыпадабняецца (але не болей) да субекта.