Хачу табе канфідэнцыйна прызнацца, панізіў голас кароль, што твае зласліўцы не драмалі. Падсунулі мне, разумееш, спіс насельніцтва, знайшлі фармальную падставу
Я хацеў бы ведаць якую, цэдзячы віно, таксама прыцішана пацікавіўся пісьменнік. Калі гэта, вядома, не таямніца.
Якая таямніца! У спісе насельніцтва ў нас нібыта няма ніводнага чытача.
Важкі аргумент, прамовіў пісьменнік, і ягоны голас афарбавала глыбока прыхаваная радасць. Зрэшты, гэта магло толькі здавацца.
Кароль зарагатаў, і смех гучаў цалкам шчыра.
Аргумент Ты пісьменнік. Перад табой Вечнасць. Падлі нам віна. Кароль павярнуўся да пахолка, што непрыкметна стаяў каля вакна, ператварючыся ў персанажа гістарычных сюжэтаў на старадаўніх барокавых шпалерах, якімі былі аздобленыя сцены.
Пахолак адклеіўся ад сцяны і наблізіўся да караля, потым да ягонага госця, потым да жаравалосай, якая не брала ўдзелу ў гаворцы, але відавочна прыслухоўвалася да яе. пісьменнік задуменна сачыў за прафесійнымі да аўтаматызму рухамі пахолка, пакуль не сустрэўся позіркам з уладальніцай дзівосных вачэй. Жанчына збянтэжана ўтупілася ў талерку.
А што калі Вечнасць не бясконцасць часу, а ягоная адсутнасць?.. пісьменнік не адводзіў пагляду ад твару і напалову адкрытых грудзей жаравалосай. Можа, Вечнасць вымяраецца толькі чалавечым жыццём?
Кароль кінуў у рот масліну.
Ты варты ордэна ўжо за адны гэтыя словы.
Але ж, ваша вялікасць, у спісе насамрэч няма ніводнага чытача.
Ты мяне здзіўляеш, пісьменнік. У спісе няма да прыкладу, няма ніводнага падданага. Дык што з гэтага вынікае?..
Манарху спадабаўся такі нечаканы ход, і ён пачаў развіваць сваю думку:
Сярод жыхароў нашае краіны ёсць адзін кароль і адзін пісьменнік. У той самы час няма ніводнага падданага і ніводнага чытача. Якая выснова? А такая, што мы з табой у нечым роўныя. Ты ў нейкім сэнсе таксама кароль, а я ў нейкім сэнсе пісьменнік. Прапаную за гэта выпіць.
У вас выдатнае віно, прыўзняў келіх пісьменнік.
Кароль таксама падняў свой келіх і, прымружыўшыся, паглядзеў праз яго на суразмоўцу.
Ты мусіш ведаць, што свет мяняецца ў залежнасці ад таго, якімі вачыма мы на яго глядзім. Цвярозае ўспрыманне толькі адно з магчымых. Старажытныя германцы нездарма ўсе важныя пастановы абмяркоўвалі двойчы: на цвярозую галаву і ніштавата прыняўшы.
Не буду пярэчыць. Адзін мой знаёмы філосаф калісьці казаў, што цвярозасць гэта маці мяшчанства, а мастацтва і навуку нарадзілі пяная блудніца з галодным аскетам.
Выдатна сказана, пагадзіўся кароль. Я таксама меў знаёмага філосафа. Памятаю, мы доўга гутарылі з ім пра жыццё і смерць. Memento morі Але не будзем пра гэта перад галоўнай стравай каралеўскага стала.
Тут кароль упершыню загаварыў да жанчыны:
Дарагая, распарадзіся падаваць смажанку. Жаравалосая паднялася і прайшла па залі, пакінуўшы ручаінку пахаў вытанчанай парфумы. Гаспадыня чароўных валасоў аказалася і гаспадыняю цудоўнай постаці, вабноты якой падкрэслівала шчыгульная сукенка з зялёнага адамашку.
Я не пачуў твайго адказу, павярнуўся кароль да пісьменніка, позірк якога яшчэ праводзіў крутыя клубы жаравалосай і яе перацягнутую залатым паскам талію балерыны.
Але жанчына зноў зявілася ў залі, і ўслед двое пахолкаў урачыста ўнеслі і паставілі на стол вялізны срэбны спод з барановай смажанкаю пад чарнаслівам.
Твой адказ нагадаў кароль, накладаючы сабе бараніны. У ягоных вачах запалілася шчырая ўсцеха гурмана. Настойліва рэкамендую. Гэта традыцыйная страва нашае дынастыі. Ад таго часу, як каралеўская армія ў XVІ стагоддзі дашчэнту разбіла арду нашага заклятага сябра вялікага князя Вавана і захапіла ў палон яго самога і ўсіх ягоных ваяводаў. Злыя языкі кажуць, што пераможцы пакаштавалі тады смажаных кумпякоў самога вялікага князя. Вядома, гэта не болей чым агідныя чуткі, якія запусцілі самі пераможаныя, каб кінуць цень на наш еўрапейскі народ
Пісьменнік падазрона прыгледзеўся да смажанкі і запіў першыя, яшчэ не смакавыя, а слыхавыя ўражанні віном.
Здаецца загаварыў ён, кладучы на талерку некалькі чарнаслівін, здаецца, хтосьці з французскіх класікаў пісаў, што чалавек гэта тое, што ён есць. Стэндаль любіў яечню. Гофман ствараў свае вусцішныя апавяданні, прывязаўшы да носу кавалачак жытняга хлеба з кменам, каб увесь час чуць ягоны водар. А яшчэ ён пісаў на моцным падпітку і чым болей піў, тым вышэй узлятала ягоная фантазія. Леў Талстой страшэнна любіў свежыя гуркі проста з ляхі. А расейскі мастак Саўрасаў, памятаеце, ваша вялікасць, той, што намаляваў гракоў, якія прыляцелі, амаль нічога не еў, а толькі піў гарэлку і закусваў яе журавінамі
Кажуць, у нашай краіне гракі ўжо не лётаюць у вырай, перапыніў гастранамічную тыраду кароль.
Я таксама заўважыў, пагадзіўся пісьменнік.
І чым гэта тлумачаць? У голасе ў караля нечакана прарэзалася сталёвая нотка.
Думка арнітолагаў мне невядомая, унікліва адказаў пісьменнік. Краем вока ён скасавурыўся на жанчыну і змеціў, што тая наструнена ловіць размову з усімі яе неспадзяванымі адценнямі і паваротамі.
Пры чым тут арнітолагі! уквелена тузануўся ў крэсле кароль. Я хачу ведаць, чым гэта тлумачаць у вашым асяроддзі.
Вы мяне крыху здзіўляеце, ваша вялікасць
Можаш не адказваць. Я выдатна ведаю гэтую показку. Гракі баяцца, што іх сабюць на мяжы з зенітак альбо не пусцяць назад, калі яны будуць ляцець з выраю.
Ваша вялікасць
Ну што, ваша пісьменніцкая мосць? Я ўзнагароджваю цябе найвышэйшым ордэнам дзяржавы, а ты круцішся як уюн на патэльні!
Ад шчокаў жаравалосай прыгажуні адхлынула кроў, і вострае пісьменнікава вока імгненна адзначыла гэта. Верагодны кавалер ордэна Белай Мышы зеў чарнаслівіну, каўтануў віна і загаварыў:
У мяне ёсць чатыры правілы: не верыць, не баяцца, не прасіць і не дзячыць.
Кароль засяроджана жаваў. Было такое ўражанне, што разам з кавалкам бараніны ён хоча перажаваць і сваю ўквеленасць. І сапраўды, праглынуўшы мяса і запіўшы яго бургундскім, манарх загаварыў амаль зычліва:
Мы, каралі вынятак з правілаў. пісьменнікі, спадзяюся, таксама. А правілы, мой дарагі, бываюць і ў каралёў. Я, да прыкладу, мог узнагародзіць самога сябе, ды гэта не ў маіх правілах. Рэкамендую келіх бажале.
З прыемнасцю Але факт застаецца фактам: я не маю ніводнага чытача і ад гэтага нікуды не схаваешся.
А ў мяне няма ніводнага падданага.
Гэта не адно і тое ж. Вы, ваша вялікасць, можаце выдаць указ і прызначыць сваімі падданымі ўсіх жыхароў краіны, апрача дыпламатычнага корпусу.
Паслухай, пісьменнік Ад віна, сытнай ежы і камінавай цеплыні кароль трохі захмялеў і пачаў расцягваць словы. З такім самым поспехам я мог бы прызначыць усіх нашых суграмадзянаў тваімі чытачамі. Ды толькі ёсць рэчы, якія не вырашаюцца ўказамі. Сказаць, дзе я бачыў такіх падданых? Сапраўдны падданы ганарыцца сваім манархам. Ён называе ў гонар манарха дзяцей
Шмат у каго я бачыў вашы партрэты асцярожліва азваўся пісьменнік, які раз-пораз хутка пазіраў на відавочна ўстурбаваную ходам гаворкі жанчыну.
Бачыў вашы партрэты перадражніў кароль. Res suіs vocabulіs nomіnare! Называй рэчы сваімі імёнамі!
Ваша вялікасць мае сантымент да лаціны
Выдаткі адукацыі! адмахнуўся манарх. Ягоны твар наліўся чырванню, а язык канчаткова развязаўся. Ты ведаеш, хто ўгаварыў мяне змяніць наш Статут? Змяніць, каб унесці туды артыкулы пра скасаванне смяротнага прысуду і пра тое, што ў нашай краіне знаходзіцца геаграфічны цэнтр кантыненту? Гэты чалавек першы павесіў у кабінеце мой партрэт. А потым ён жа першы і здрадзіў мне. А перад тым як уцячы па каналізацыі за мяжу, пакінуў мне ліст. Ты чуў, што ён там напісаў? Зрэшты, адкуль ты мог чуць! Мой першы прэмер-міністр пісаў, што ніколі не любіў мяне. Што нават калі б цэнтр кантыненту і самога Сусвету знаходзіўся не проста ў маёй краіне, а непасрэдна ў маёй задніцы і нават калі б пра гэта сведчыў Статут, ён усё роўна не сеў бы са мной нават паср на адным полі
Ваша вялікасць, тут жанчына
Дзе? А, яна Яна ўсё ведае. Ну і што ты скажаш, пісьменнік, пра гэты ліст?
Пакідаючы сэнс на сумленні аўтара, скажу, што сфармулявана даволі хвостка. Адчуваецца стыль.
Пачуўшы апошнія словы, жанчына ледзь прыкметна здрыганулася.
Вось-вось, працягваў кароль. Ты не здагадваешся, хто мог яму дапамагчы? Што гэта за стыліст?
Пісьменнік задуменна пасмоктваў віно і маўчаў. Але кароль, відаць, і не спадзяваўся нешта даведацца. Ён дажаваў маслінку, выплюнуў костачку на далонь і стрэліў ёю ў полымя каміну.
Назавем рэчы сваімі імёнамі. Голас манарха зноў гучаў спакойна, нібы нядаўні ўсплеск эмоцыяў быў проста тэатральнаю карцінкай. Цябе ніхто не чытае, а мяне ніхто не любіць. Я прапаную выгодныя ўмовы. Тваім чытачом буду я
А я вашым падданым?
Не здагадаўся. Маім улюбёным пісьменнікам. Я мяркую, разам нам не будзе сумна. Будзем сустракацца вось тут, ля каміна. Ты кажаш, Вечнасць гэта адсутнасць часу. А што ў такім разе смерць? Мой знаёмы філосаф лічыў, што смерць нішто, але што мы, ну там, будзем адчуваць гэтае нішто. Карацей кажучы, ты згодны.