Дуддзё, дудкі дубцы, галлё, быллё. З быльніку венік звяжу, дык дуддзё каза паесь, а красную лазу ня любіць.
Дљды клопат, справы. Усе дуды набок, трэба збірацца.
Дукрыць, здукрыць кеміць, петрыць; скеміць, прыдумаць. Гэта яна дык добра дукрыць, як мужыка падюшыць. Глядзелі яны, глядзелі, тады нешта здукрылі.
Дукса нязграбны чалавек, няўмека. У дуксы рукі крукі, ні да пугі, ні да навукі. (Аднакарэннае з латышскім duksă ашалелы.)
Дунай проста рэчка, асабліва ў народных песнях; яшчэ сімвал прыгажосці й здароўя, чыстая, быстрая, як рака. Шлець мяне маладу ў дунай па ваду. Дунай-дзеўка, вачэй не адарвеш.
Дуплё гняздо. Там галуб дуплё сабе зробіў. Дуралоб дурны, дуроны. Ня малец, а дуралоба кусок!
Дуркеша дурнічка (спачувальна). Хто ездзіць, хто плывець, а наша дуркеша чэшаць пеша.
Дуронік гарэза, распушчаны. Такі дуроны, такі дуронік, нікога ня слухаіць, робіць што хочаць.
Дурэць гарэзіць, сваволіць. Досыць дурэць, пакуль розгай не атрымаў.
Дух цяпло. Дым не пашоў у комін, даўно не топлена, і ў хаці дымны дух.
Душнíк засланка, люшка, якая зачыняе дымаход у печы. Адчыніш душнік дым пойдзіць.
Дљшны душэўны, спагадлівы. Чалавек ён душны, людское гора ведаіць.
Дыня пахвіна, пах. Стахван як падарваўся, грузячы мяхі, дык з дыняў кіла вылазіць. Пахі дынямі завуцца.
Дэрба, дэбра, дэрбіна, дрэба хударэбрына; яшчэ няўвішная. Такая дэрбіна, аж рэбры бражджаць. А мая во якая дэрба, ні да чога.
Егімора, гімора пачвара; яшчэ непрыгожая жанчына. Спі, неслух, а то егімора прыдзіць. Анця гімора чыстая, а глядзі ты, якога хлопца забратала.
Еданіна ежа, едзіва. Еданіны было хоць пуза расперажы.
Еджанае тое, што ўжо елі, спытвалі. Смятана ў слоіку няеджаная, запраўляй халаднік.
Езданіна язда, паездзіны. Лепі дрэнная езданіна, нячым добрая хаданіна.
Јменка бульба на спажытак. Еменка на емя, а семенка на семя.
Ендза хто енчыць. Ад гэтай ендзы й сам заплачаш.
Енкат енк. Каго ўжо там бюць, што енкат такі стаіць?
Есціся зацята брахаць, звáдзіцца. Усю ноч сабакі еліся, не давалі спаць.
Ешчы добры на ежу. Парасёнак папаўся ешчы, нейкая скварка к зіме будзіць.
Ёкат екатанне. Хваціла ёкату, пакуль яго ўгаманілі.
Ёлкае гаркаватае. Леташняя сала ўжо ёлкае, ялчыць на языку.
Ёўня халодная гаспадарчая будыніна. У хаці, як у ёўні.
Жабурынне жабіна ікра. У жаб нораст пачаўся, жабурыння поўная сажалка.
Жаласнік той, хто спачувае, жалее. Жаласніца знайшлася, хочаць заплакаць, ды ня ўмеіць.
Жаркота гарачыня. Надаела нашай гаспадыньцы жаркота-пякота.
Жáрнуць ударыць з усёй моцы. Мой убытак, твой прыбытак, дай раз жарнуць паміж лытак.
Жарсцвяк пясок, жарства. Нічога не расло адзін жарсцвяк на гародзі.
Жаўжаняткі малыя жвавыя дзеткі. Для маткі роўныя ўсе жаўжаняткі.
Жаўцяк жоўць; яшчэ пясок. Жаўцяк у рыбы выцек. Капалі яму адзін жаўцяк.
Жахоцце жах, жудасць. Такога жахоцця нагаварыў, валасы дыбам сталі.
Жванікі пажванае едзіва, якім, бывае, кормяць малога, яшчэ бяззубага. Сама еш жванікі свае, а мне ня торкай.
Жмљрнуць міргнуць, зірнуць прыжмурана.
Нічога не сказала, толькі вачмі жмурнула.
Жмут жменя, пук сена, травы; яшчэ скупы чалавек, скнара. Хоць жмуток сена ды ўкініш у яслі. Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць.
Жогаль быстры, шустры. Куды б ні пашоў, а жогаль жох тут як тут. (Магчыма, адзін з адменнікаў божышча агню.)
Жор жыраванне; яшчэ апетыт. Якраз рыба на жор пашла. Як нападзе жор, дык сабаку б, здаецца, зжор.
Жудзель парасё. Жудзель як заваліўся ў лужыну, дык і вылазіць ня хочаць.
Жур аўсяны кісель.
Як кісель ды кісель дык і жур густы. А каб тому кісялю чырвоныя боты
Журбíна чужына. Паехаў казак на журбіну Журыла дакучнік, ныцік. Мяне жонка не зажурыць, я сам добры журыла.
Жывасіллю праз сілу. Жывасіллю ўпёрлі мне гэткае дабро.
Жываціна жывёла, птаства. У гаспадарцы павінна быць жываціна.
Жывінá жывое. Ката прынесла ад суседкі, усё ж жывіна ў хаці нейкая.
Жы́галка быстрая, порсткая; яшчэ жарсная. Малая такая жыгалка, як маланка. Так і жыгаіць жыгалка, каб за якога мальца зачапіцца.
Жыгун спрытны ў заляцаннях, юрлівы. Такі жыгун у смаляной кабылкі выпрасіць і мёрзлай сучцы ўцісніць.
Жыдавешачка яўрэечка. Такая ж ладная жыдавешачка дачушка ў Сімкіна! (Колькі цеплыні!) Жыдзель, жыдзеллё рэдкая страва. Зварыць жыдзель такі, хоць сёрбай, хоць пі, хоць галаву мый. Жыллё жылы. Ей атняло ногі й жыллё падцягнула.
Жы́маласны падцягнуты, зграбны, паджары. А нашто лішняе мяса, мужыкі такія жымаласныя, крэпкія.
Забагацець зрабіцца багатым. І забагацеў Мікіта, аж страшна.
Забарсáць зашнураваць. Чаравік разбарсаўся развязаліся шнуркі.
Зáбарсні халяўкі. Халяўкі, якія забарсаваліся, і зваліся забарснямі. Снег ужо ў забарсні (глыбокі). Па забарсні снег (не дужа глыбокі).
Забаяцца спалохацца. А я забаялася, што не застану іх.
Заблáжыць, зблáжыць зашкодзіць. Табе не заблажыць схадзіць да лекара. Выпеш паўшлянкі, і яна цябе зблажыць.
Забледыш бледны, зніцелы. Забледыша й вецер убакі водзіць.
Заблљд аблуда, атлум. Гарэлка заводзіць у заблуд іх.
Забрáжыцца закіснуць, пачаць брадзіць. Ягады ўжо забражыліся, доўга ляжалі ў слоіку. Пі яблычны сок, пакуль не забражыўся.
Забратаць абкруціць. Забратаў карову за рогі й павёў. (Відаць, ад аброці.)
Забрусець зрабіцца цвярдым, як брус (пра вымя); яшчэ пра твар (з адценнем агіды). У Гілёні віма забрусела. У гэнага начальніка й морда забрусела.
Забутэліцца запіць. Забутэліцца так можна, што ад гарэлкі памрэш.
Забыць адбыць. Паспела сваю радоўку забыць. Забягалаўцы хто забягае выпіць на хаду.
Забягалаўцы пюць з чарак дый з карэлых яшчэ.
Забяліць, засівіць, прысівíць трошкі забяліць булён, суп малаком. Троху суп забяліла, а ўсё ж ня посны. Малака толькі засівíць капусту. Хоць трошкі прысівіш булён, усё ж смачней.
Завáдзісты пышны, багаты. Бярэзіна завадзістая пад вакном, аж на душы спакой.
Заваліцца сканаць, памерці. Не дачакаюцца, каб я завалілася.
Завінацца шчыра ўвіхацца. Яна так завінулася каля печы, што бліны самі на стол скакалі.
Завітушкі маладыя качаны капусты. У мяне засталіся толькі завітушкі.
Завод развядзенне, гадоўля. Купіла дзвюх курачак, а ўсё завод быў. Авечкі свайго заводу, воўна ў іх густая.
Заводлівая купленая ці пакінутая на завод. Гэта заводлівая карова.
Завозере мясціна за возерам. У завозері чарніц гібель.
Завознік той, хто стаіць на млыне ў чарзе (у завозе). І завознікі пакалелі, і коні перастаяліся.
Зављгліцца абгарэць. Плашка завуглілася, цяпер ей і веку ня будзіць.
Завядолец, завадатай завадатар. А гэтаму завядольцу абы ўсіх узбунтаваць. А ты, завадатай, пасядзі за хатай!
Завћзак, зáвязка завязь. Агуркі ад першага завязку памочаныя, яны размякчэць маглі.
Загавеніць добра зачарэпнуць. Сабе мёду дык загавеніў, аж лыжка трэснула, а мне рука задрыжэла.
Загаіць вылечыць, адратаваць. Кот сам сябе загаіў, знайшоў траву.
Загібець сканаць, дайсці, загнуцца. Ад такой працы я зусім загібею.
Загон запас, затай на чорны дзень. Пенсію палучаіць, дый загону многа тысяч ёсь.
Заграшылася зявіліся, завяліся грошы. Як у яго заграшылася, адразу па гарэлку пабег.
Загруднік хвартух. Які ў цябе загруднік модны, з гузікамі.
Загудзець заспяваць. Тады я загудзела гэту песню.
Задабуры́цца, задубарыцца заўпарціцца, устаць дыбам. Задабурыўся, хоць ты кол яму на галаве чашы. Конь задубарыўся ні з тога ні з сёга.
Задáўнець тое, што пачалося даўно. У яе хвароба задаўнела, і лечыць цяжка.
Задзірака задзіра, яршысты. Нарваліся задзірака на неўступаку.