Ты мог выбраць усё, што заўгодна веласіпед, падарожжа ў любую краіну свету, мора цукерак або, напрыклад, пажыццёвы абанемент у кінатэатр. Але ты выбраў гэты цудоўны падарунак глобус самага халоднага, нявывучанага да канца, патаемнага спадарожніка Юпітэра каралевы льдоў і снягоў, марознай Еўропы. Запомніце гэтага хлопчыка! Магчыма, ён стане тым адважным каланізатарам, які адправіцца на Еўропу і заснуе там першую еўрапеніянскую касмічную базу!
Што што вы сказалі? перапытаўся хлопчык.
Я сказаў, паўтарыў мэр, што, магчыма, ты будзеш першым чалавекам, чыя нага кранецца ледзяной паверхні Еўропы.
Сэрца хлопчыка затахкала, перакрываючы гудзенне прыбораў і галасоў, а да горла падступіў горкі камяк.
Хіба там не жывуць людзі? спытаўся маленькі герой.
Не, хлопчык, рассмяяўся мэр. Пакуль што на Еўропе няма нікога, з кім ты б мог павітацца за руку і задушэўна пагаварыць. Еўропа адзіны з Галілеевых спутнікаў волата-Юпітэра, на які чалавецтва яшчэ не забралася. Першая экспедыцыя загінула, не дасягнуўшы Еўропы, восем гадоў таму назад. Але час, калі мы высадзімся на Еўропе, абавязкова надыдзе, дзякуючы такім героям, як ты!
Вялікая астранамічная крама ўзарвалася апладысментамі, заміргалі фотаўспышкі.
Вакол Юпітэра ляцелі па сваіх нязменных арбітах гарачая Ія, жалезны Ганімед, каменная Каліста, і на іх удзень і ўначы вялася бесперапынная праца: велізарныя буры ўгрызаліся ў лёд, цяжкія машыны драбілі скальную пароду, людзі неслі вахту на базах і каля іх.
А хлопчык прыціскаў да сэрца сваю халодную Еўропу, на якой яго ніхто не чакаў.
Маладзік па небе ходзіць
Караблі гінулі бязгучна у вакууме не бывае гукаў. Яны проста ўспыхвалі, на імгненне пераўтвараліся ў прамяністыя зоркі і назаўсёды знікалі ў цёмнай прасторы Сусвету.
Караблі ведалі, што ідуць на смерць. Яны былі ваеннымі караблямі; яны зявіліся на свет не для таго, каб пакрыцца ржой у касмічных доках заводаў, не за тым, каб зрабіцца музеямі мінулай славы ці бясслаўя. Караблі нараджаліся, каб перамагаць і зноў ляцець наперад, на новага ворага, і знішчаць яго або быць знішчанымі ім.
Той, хто лёгка ідзе на смерць, шчодра сее яе наўкол. У людзей гэта называецца гераізмам, у караблёў прызначэннем. Караблі ведалі, што нясуць смерць. Так было наканавана.
Караблі ўмелі быць вернымі сваім экіпажам. Яны выносілі людзей з такога пекла, што людзі пачыналі верыць у цуд і складалі аб караблях легенды.
Калі ж, адзін за адным, гінулі тыя, каго неслі караблі ў сваіх бліскучых чэравах ад камандзіраў, што трымалі штурвалы і вялі суды наперад, да тэхнікаў, якія наладжвалі работу сістэм, караблі ўзрывалі сябе. Не здавацца ў палон, не апынуцца трафеем ворага лепш смерць!
Карабель плыў па Сусвеце зусім адзін. Ён не ведаў, ці доўга дрэйфуе: на борце выйшаў са строю гадзіннік, і час спыніўся. У адкрытым космасе, дзе не ўзыходзяць сонцы ў ілюмінатарах, дзе маладзікі не змяняюцца поўнямі, не падаюць сігналаў спадарожнікі, няма не толькі гукаў там не існуе часу, бо яго няма чым вымяраць.
Карабель быў яшчэ жывы. Яго сэрца вялікі крышталь, перпетуум мобіле магло выпраменьваць энергію вечна. Аднак карабель выключыў усе агні і прымусіў сваё сэрца заснуць. Цяпер яно не палымнела, а тлела глыбока пад абшыўкай, пакуль карабель прымаў рашэнне.
Карабель памятаў, як загінуў яго экіпаж. Спачатку камандзір самым першым. Ён рассыпаўся на атамы пад шчыльным промнем зялёнага варожага святла. Потым два тэхнікі падчас пажару, калі наладжвалі сістэмы тушэння агню: ім удалося згасіць полымя, аднак калі ў адсеку пайшоў дождж, здарылася кароткае замыканне, і моцны разрад электрычнасці адправіў абодвух на той свет. Пасля пакінула карабель штурман яе выцягнула ў адкрыты космас праз прабіты бок рубкі. Рубка была задраена, таму астатнія адсекі не разгерметызаваліся, і людзі, калі б хто з іх застаўся ў жывых, маглі б яшчэ выратавацца. Але людзей у жывых не засталося. Яны выратавалі карабель і спапялілі ворага, але загінулі самі. У гэтай схватцы не аказалася пераможцаў.
Аднак карабель не мог аддаць каманду на самазнішчэнне: на борце яшчэ заставаўся Нумар Пяць.
У жаночай каюце, на тумбачцы каля ложка, у прыгожым белым гаршчэчку на магнітах, цвіла пеларгонія тая самая, якую капітан падарыў жанчыне штурману на дзень нараджэння. Штурман назвала кветку Нумар Пяць, таму што тая была пятым, неафіцыйным, «членам экіпажа» на борце.
Пеларгонія была жывая. Яна дыхала, вельмі баялася холаду і смерці. Калі пачалася бойка, пеларгонія крычала ад жаху, і карабель чуў яе крык, нячутны людзям.
Для карабля кветка таксама была членам каманды. Раней ён ніколі не размаўляў з кветкамі, але зараз яму трэба было ад каго-небудзь атрымліваць загады. Ён быў добрым салдатам і выдатна ведаў іерархію: той, каго сабралі на канвееры, павінен служыць тым, у каго ўдыхнула жыццё прырода і ніяк не наадварот. Нават калі ты звышінтэлектуальны карабель, у метал твайго корпуса ўплаўленыя ланцужкі ДНК, ты ўмееш чытаць думкі і вырашаць звышскладаныя задачы, усё роўна ты другасны пасля той істоты, што самастойна вырасла з адной клеткі, явіўшы свету не перамогу тэхналогій, а цуд жыцця.
Трэба было вырашаць, што рабіць далей. Проста плыць па космасе было небяспечна.
Пяты нумар маўчаў.
І тады ўпершыню карабель сам звярнуўся да старэйшага па званні.
Якія будуць загады? спытаўся ён.
Кветка дрыжала. Яна не думала, што карабель звяртаецца да яе, ёй было страшна, холадна, цёмна і вельмі адзінока. А яшчэ яна вельмі хацела піць.
Якія будуць загады? паўтарыў карабель і дадаў: Нумар Пяць, вы мяне чуеце?
Кветка вельмі ганарылася тым, што ў яе ёсць асабісты нумар, бо далёка не кожная расліна можа гэтым пахваліцца. Таму, пачуўшы, што да яе звярнуліся, пеларгонія прыўзняла лісткі:
Я Нумар Пяць, я чую вас!
Якія будуць загады, Нумар Пяць? спытаўся карабель яшчэ раз.
Кветка ніколі ў жыцці не аддавала загады і наўрад ці адважылася б на гэта, аднак смага перамагла.
Я хачу піць прашаптала пеларгонія.
Паўтарыце запыт! звярнуўся карабель да кветкі; у яго кампетэнцыю не ўваходзілі сведкі аб тым, што пюць расліны.
Вады! прашаптала Нумар Пяць.
Карабель уключыў сістэму пажаратушэння ў адсеку. Са столі пырснуў дожджык, і кветка радасна расправіла пялёсткі, прымаючы ў іх празрыстыя кроплі вады. Вада расцяклася па падлозе, па фотаздымках, што віселі на сценах, па лістах дзённіка, які вяла штурман.
Дзякуй. Дзякуй! сказала кветка, калі наталіла смагу.
Карабель перакрыў ваду.
А цяпер запаліце, калі ласка, святло я баюся цемры! папрасіла пеларгонія.
Карабель даў свайму вечнаму сэрцу каманду на абуджэнне. Яно шчоўкнула, ледзьве чутна загуло і заззяла мяккім блакітам. У каюце над кветкай успыхнула святло.
Нумар Пяць убачыла мокры нататнік, пакрыты чарнільнымі плямамі, і фотаздымкі, на якіх цяпер немагчыма было разабраць твараў.
Што ж мы нарабілі! Мы знішчылі памяць сумна сказала кветка.
Памяць у парадку, сістэмы не пашкоджаныя, адказаў карабель.
Ах, вы нічога не разумееце уздыхнула кветка. Не віртуальную памяць А рэчы і словы, якія нагадваюць аб падзеях
Рэчавыя доказы, сказаў карабель.
Доказы
Кветка змоўкла.
Сэрца карабля выпраменьвала энергію. Ён чакаў новых загадаў. Ён ірваўся ў новы бой. Вакол шчэрылася цемрай міжзорная пустэча, усыпаная бледнымі пясчынкамі далёкіх галактык. Недзе сярод іх зіхацела тая, адкуль былі родам карабель і Нумар Пяць недзе вельмі, вельмі далёка. Падчас апошняга бою карабель выштурхнула ў незнаёмы сектар касмічнай прасторы, і каб знайсці родную галактыку, спатрэбілася б нямала высілкаў.
Кветку не цікавілі зоркі і галактыкі, яна нічога ў іх не разумела.
Вы сумуеце па людзях? спыталася яна.
Карабель не ўмеў сумаваць. Ён умеў слухаць, атакаваць і абараняць.
Паўтарыце пытанне.
Кветка ўздыхнула:
Я сумую па іх. Яны ўмеюць смяяцца. Яны ўмеюць спяваць. Сумую па іх голасе Голас людзей дорыць надзею. Я так хачу зноў пачуць іх галасы!
Карабель крыху падумаў і ўключыў па канале гучнай сувязі запіс бартавых перамоў членаў экіпажа.
Мужчыны жартавалі, смяяліся. Штурман спявала дзіцячую песню-лічылку:
Маладзік па небе ходзіць,
Зоркі за сабою водзіць,
Хто схавацца не паспеў,
Той, як зорачка, згарэў!
Раз-два-тры, чатыры, пяць,
Я іду шукаць!
Ніхто з іх не збіраўся паміраць. Гэта быў лепшы экіпаж флоту! Яны ляцелі за перамогай!
А на эмблеме карабля зіхацеў маладзік, за якім выстраіліся ў шэраг чатыры дзясяткі зорачак па зорачцы за кожны збіты варожы борт. Ён быў не проста караблём ён быў караблём-легендай!
Раптам, зусім нечакана для сябе, карабель захацеў вярнуцца дадому і расказаць усім, як гераічна каманда змагалася і загінула. Ён захацеў зноў стаць у строй, адпомсціць за свой экіпаж і выгадаваць новых герояў.