І я прыйшоў. З размовы з яе сястрой я даведаўся, што Эстэль страціла вельмі добрую працу, і незразумела, дзе яна цяпер будзе выступаць. Мусіць, ізноў будзе матацца па прыгарадах. А яе грошы так дапамагалі ёй і маленькаму
Праз дзень я прыйшоў, нагружаны падарункамі: новая калыска, цацкі, адзежа і ўсё, што мне сказалі, трэба дзіцяці.
Ты з з глузду зехаў! абурылася Эстэль. Я забараняю табе ўмешвацца ў маё жыццё!..
Эстэль, гэта ўсяго толькі ганарар за кнігу. Гэта грошы, якія маглі быць або не быць.
Яна недаверліва паглядзела мне ў вочы. Я вытрымаў гэты погляд.
Ну добра з неахвотай пагадзілася яна. І я прайшоў у гасціную.
У «маленькага» так мы яго ласкава звалі была тэмпература.
Няма на каго пакінуць пажалілася сястра. А нам тэрмінова трэба ў горад.
Я пасяджу.
Яны здзіўлена паглядзелі на мяне. І тады Эстэль сказала:
Так, іншыя мужчыны не такія, як ты. Яны не будуць нянькамі. Відаць, ты моцна мяне кахаеш.
З таго часу я кожны дзень праседжваў у іх, клапоцячыся аб «маленькім», падмяняючы іх, калі яны сыходзілі ў горад.
Я прывязаўся да іх, нібы да сваёй сямі. Мы не гаварылі ні слова пра каханне, але я спадзяваўся, што яна за гэты час абвыкне і палюбіць мяне. Я пасябраваў з яе сястрой, і ў доме панаваў супакой, мір і зычлівасць. Я прыходзіў раніцай, сястра Эстэль гатавала мне кашу на сняданак, такая ў іх была традыцыя. З сястрой мы абмяркоўвалі планы на дзень: калі купаць, карміць маленькага, калі выклікаць лекара і іншыя няцяжкія, але важныя рэчы. Да абеду прачыналася Эстэль: яна была «сава»: не магла рана класціся спаць, таму позна бавіла час у клубе або ў сяброў: мы яе трохі разгрузілі, ды і ёй неабходна было адпачыць І яна зяўлялася да абеду, які мы сумненна напапалам гатавалі з яе сястрой. Пасля абеду ў мяне быў час трошкі пагуляць па горадзе з Эстэль: яна любіла прагулкі. У гэты час мы мала размаўлялі зусім як людзі, якія даўно ведаюць адно аднаго, якім не трэба выконваць этыкет А вечарамі мы ўладкоўваліся ля тэлевізара, разам глядзелі які-небудзь фільм, абмяркоўвалі яго, часта смяяліся.
Я палюбіў гэтую кватэру, можна сказаць, прыжыўся ў ёй. І восень праляцела, як птушка, кружляючы жоўтай, нібы крылы, лістотай. Можна сказаць, жарптушка.
Але вось гэты дзень прыйшоў. Яе сястра і маленькі зехалі ў паліклініку. Мы засталіся адны. Я здзівіўся, чаму яна сёння рана прачнулася.
Прывітанне, добрай раніцы! засмяяўшыся сказаў я.
Але яна не ўсміхнулася ў адказ. Яна падыйшла да мяне і паглядзела ў вочы. Я заўсёды баяўся такіх вось яе поглядаў: гэта значыла, што нешта было не па ёй. Або ў яе пачалася дэпрэсія.
Падумала, што настаў час табе сказаць.
Што?
Нам трэба развітацца, сказала яна, сурёзна гледзячы мне ў вочы. Дзякуй табе за ўсё. Але адязджай.
Чаму? Што здарылася?
Ведаеш, гэта нельга растлумачыць. Потым ты зразумееш, што я ведаю, аб чым гавару. Часам ты, бывае, маеш рацыю, а зараз я. Я не такая разумная, як ты, у мяне няма адмысловых талентаў, але я ведаю: мы не можам быць разам.
Я не стаў пытацца, чаму. Але раптам адчуў сябе такім нікчэмным Нібы бярозавы лісток, што патануў у шумным лістападзе гэтай восені. Восені ў Вільнюсе.
Буду цябе помніць, толькі і змог сказаць я. Ну, бывай.
Яна абняла мяне вельмі далікатна, неяк вельмі мякка і асцярожна і пацалавала. Каб не заплакаць, я адвярнуўся і пайшоў праз парк да ракі.
Потым, праз колькі крокаў, я азірнуўся.
Яна ўсё яшчэ стаяла, і ў яе вачах я заўважыў здзіўленне. Так, здзіўленне. Чаму? Столькі салодкіх і горкіх пытанняў я пакінуў у ёй, што на іх няма сіл адказваць. Можа, таму, што яна ўсё-ткі кахала мяне толькі другім каханнем. Банальнае параўнанне: у сумкі ёсць другое дно, але ім карыстаюцца рэдка. Так і другое каханне: яно ёсць, але не абуджаецца ў сэрцы, таму што не сыходзіць, не саступае першае
І таму я купіў шарык на шчасце і зехаў.
Два гады прайшло, а я ўсё не мог забыць яе. І не вытрымаў ізноў прыехаў у Вільнюс, калі надышла восень.
Мне споўнілася трыццаць гадоў, але ўнутры я пачуваў сябе чамусьці значна старэйшым. Я стаў больш стрыманы, прывык больш разважаць. Я не стаў ёй тэлефанаваць: яна магла раззлавацца. І я заняўся тым, што сустракаў і праводзіў святло ў вокнах яе кватэры, часам ішоў за ёй па вуліцы, чуў, як яна напявае, бачыў, як запальвае цыгарэту або танчыць на пару з жоўтым лістком у старым парку. Я бачыў яе, і ўва мне гучала нябачная музыка: яна і восень, восень і яна
Але вось аднойчы музыка калі не скончылася, то замерла на некаторы час: я ўбачыў яе з ім, гэтым хлопцам, зараз яшчэ больш худым, але не менш бесцырымонным. Яны пасварыліся. Ён замахнуўся яе ўдарыць. Кроў закіпела ў маіх жылах. Не ведаю, што здарылася, калі б ён яе ўдарыў. Але ён яе не ўдарыў: яна схапіла яго за руку, а ён раптам прыціснуў яе да сябе, і яны пацалаваліся. З хвіліну яны так і стаялі ў абдымках адно аднаго.
Мабыць, гэта былі самыя пакутлівыя імгненні ў маім жыцці.
Ёсць каханне, якое аднаўляе жыццё. А ёсць каханне, якое спыняе яго назаўжды. Спыняе назаўжды твой час. Яно нікога не шкадуе і не дае ўрокаў. І ўсё ж чамусьці мы больш за ўсё баімся, што яно знікне
Здаецца, я падумаў пра гэта, разгублены, стоячы ля паліц нейкай кнігарні, куды пайшоў услед за Эстэль.
Яна любіла блукаць каля паліц з кнігамі, але заўсёды купляла толькі вясёлыя паштоўкі. Тлумачыла так: дома кнігі навяваюць сум, а вось паштоўкі наадварот. Ад іх сцены становяцца пярэстымі і вясёлымі. Так яна лічыла.
Што ты тут робіш?
Я задумаўся і не заўважыў, як яна падышла. Я паглядзеў на яе: яна ані не змянілася. Усё такая ж маленькая светлавалосая птушачка, якая паранейшаму любіць пярэстыя ўборы
Дык навошта ты прыехаў? яна працягвала свой сурёзны допыт.
Я тут праездам і ненадоўга, сказаў я.
Па сутнасці, гэта была праўда. Аднак калі раней я горача імкнуўся, каб яна мне паверыла, то зараз мне было ўсё роўна. Яна можа абурацца, вінаваціць мяне, можа смяяцца, пасварыцца са мной усё роўна яна паранейшаму застанецца ў мяне ўнутры, таму што яна ўжо даўно настолькі ўжылася ў мяне, нібы гэта мая кроў. Можа, нават добра, што яна падышла: я змагу яшчэ імгненне паглядзець на яе рысы.
Я ж цябе прасіла яна ўздыхнула. Я ж сказала табе дзякуй за ўвагу і клопат, але я не збіраюся сябе прымушаць: спадзяюся, ты зразумееш.
Яна незадаволена павярнулася і пайшла да выхаду.
Эй! крыкнуў я наўздагон.
Чаго яшчэ?
А «бывай». Ты не сказала «бывай»!
Дурань і яна ляснула дзвярыма.
Услед за ёй выйшаў і гэты хлопец, корпаючыся ў кішэні сваёй выцвілай курткі. Ён упусціў нейкія паперкі, а з імі фота, але не заўважыў.
Яны пайшлі далей па вуліцы да прыпынку белачырвоных тралейбусаў. Яна ўсміхалася яму. І я зразумеў: яна ўсё яшчэ кахае яго.
Яго, няшчаснага
Што гэта? Комплекс пакут? Адкупленне віны? Нянавісць да спакою і шчасця? Пошукі прыгод? Выпрабаванне лёсу?
Або проста: заўсёды незразумелае, заўсёды невытлумачальнае, заўсёды няўмольнае, што прыходзіць да ўсіх, як гэтая восень, каханне
Але ці было маё каханне да яе такім жа, як яе каханне да яго? І тут я ўразіўся супадзенню.
Навошта мы жадаем таго, што нам недадзена ніколі?
НІКОЛІ гэтае слова можна напісаць вялікімі ці малымі літарамі, усё адно яно будзе самым страшным словам на зямлі. НІКОЛІ
Але я ўжо прыехаў у гэтую восень, у гэты горад, у гэтую восень у гэтым горадзе. Прыехаў, і не было маіх сіл зехаць адгэтуль. Прыехаў паглядзець на яе. Я цешыўся такой драбніцай, пакуль яна мяне не заўважыла яшчэ раз: відаць, я занадта дрэнны канспіратар.
Ізноў?
Так.
Ізноў у камандзіроўку праездам і ненадоўга, прыкладна на месяцы два? спытала яна з іроніяй.
Падобна на тое, я падыграў ёй, толькі вось пры гэтым і ў мяне, і ў яе вочы былі занадта самотныя для жартаў.
Ну што ж, працуй
Я кіўнуў у адказ, не зводзячы з яе вачэй: яна стаяла так блізка ад мяне, што я адчуваў дзівосны пах яе парфумы, мяккую, з лёгкай пульсуючай венкай, скуру яе тонкай шыі, бачыў яе рукі, што сціскалі мініяцюрную сумку, куртку, накінутую на простую майку, усё яе стройнае, поўнае жыцця цела; усю яе такую блізкую і такую недасягальную дзеля мяне
Толькі вось сёння яна здавалася зусім невясёлай, нават крыху разгубленай. Мне не хацелася яе пакідаць адну са змрочнымі думкамі.
Можна я цябе трохі праводжу? пасля некаторага маўчання папытаў я.
Толькі недалёка.
Добра.
І мы пайшлі па вуліцы, якая выходзіла на праспект.
Хачу зайсці ў краму. Проста паглядзець.
Ну чаму ж, запярэчыў я. Выбяры сабе, што больш спадабаецца.
У мяне няма грошай.
Я куплю.
Але яна адмоўна паківала галавой.
Не.
Мы яшчэ трохі моўчкі пабадзяліся з ёй: па старым восеньскім парку, ля ракі Нерыс, зусім зарослай рудай, пажоўклай травой, наведалі маленькую стыльную кавярню на праспекце, і прыйшоў час развітвацца.