Ну, здароў. Што, забіла? Святкуеш? нехта ў тэлефоне цяжка дыхаў, і падавалася, радыёхвалі даносяць не толькі голас, але ж і амбрэ толькі што выпітага каньяку. Трэба ж было, каб менавіта ты. Пазнала?
Пазнала, яна ледзь здолела адказаць.
Я заўтра ўвечары буду. Сустракаць не трэба, я ведаю, дзе ты жывеш. Чакай. І бойся.
Напэўна, нікога мы не баімся так, як былых. Былых калег, былых сяброў, былых каханкаў. І ёсць чаго баяцца: як жа проста з таго былога бязмежнага даверу, як фокусніку з цыліндра, выцягваць пярэстыя ленты цікавостак і казак. Як пачне працаваць цыліндр, як пачне варыць сваю рознакаляровую кашу дык глядзі, каб ты ведаў словы, якія перакладаліся б у казачнае «гаршчочак, болей не вары». Хто ведае пра нас болей, чым былыя, і хто можа карыстацца ўсім належным больш вольна, чым яны?
Былыя ведаюць усё, і нават больш, бо тыя, з кім мы побач зараз, не ведаюць яшчэ, якімі мы бываем у роспачы расстання. Нішто так не злучае з чалавекам, як сумесна закрыты гештальт.
Развітанне часцей за ўсё прапарцыянальна колькасці пражытых побач месяцаў ці гадоў. Лёгка разарваць каханне ўзростам у месяц, бывае, на гэта хапае пяці хвілін: кароткае смс, слёзы, цыгарэта, палёгка. Куды цяжэй разрываць дзесяцігоддзі сумеснага жыцця на гэта можна пакласці яшчэ з дзясятак год.
І назіральнікі пачынаюць круціць і дакопвацца: хто вінаваты, той ці іншы, хто Воін Святла, хто Воін Цемры. Самыя адукаваныя крычаць па-над бойкаю: «Абодва, абодва!» а не вінаваты ніхто. Проста так склалася.
Здаецца, людзі і краіны падпарадкоўваюцца нейкім нябачным нашаму чалавечаму воку законам. Надыходзіць час яны пачынаюць збліжэнне, абавязковае і незваротнае, якому немагчыма супрацьстаяць, і вось ужо паміж вамі іскрыць нябёсная электрычнасць, і бюць аб бераг высачэзныя цунамі, і сутыкаюцца берагі, і падаюць дрэвы ў абдымкі, і змешваецца пясок з глеем. А калі было збліжэнне значыць, ёсць рызыка расстання і зноўку па нябачных законах, пасярод сонечнага і цёплага дня раптам заварушыцца нешта ў нетрах, загрукоча ў бліжэйшых гарах, і пачнуць ірвацца трывалыя карані і зарастаць быллём пратаптаныя сцежкі, і зноў пачнуцца гром і маланкі, і будуць біць, куды прыйдзецца, і разальецца па былым пляжы вялікі і бязмежны акіян.
А яшчэ бывае, калі яны вяртаюцца, гэтыя былыя. І калі ты пакажаш ім свае незагойныя рубцы на сэрцы, яны адхінуць кашулю, і ты пабачыш, што рубцы на гэтых, да апошняй радзімкі знаёмых, грудзях дзіўным чынам падобныя да тваіх. Што тады расцягнула вас па розныя бакі сусветнага акіяна, так і застанецца незразумелым, бо ўжо забыліся і штармавыя папярэджанні, і прагнозы неспрыяльнага надворя, і блісне маланка, і рана ляжа на рану, і можа так здарыцца, што з мясам вырваныя гісторыі зноў зяднаюцца ў адну.
І вось ужо сэрца тахкае часта-часта, і ты мімаволі прыслухоўваешся да яго несупыннай хады і разумееш, што цягнік твайго жыцця стаў на нейкія не табой пракладзеныя рэйкі, і ўсе стрэлкі пераведзеныя, і наступны прыпынак ад цябе ніякім чынам не залежыць.
* * *З самага дзяцінства я марыла жыць побач з чыгункай.
Гэта пачалося з Лунінца, куды мы ездзілі кожнае лета на чатыры тыдні да бабулі: маміна лунінецкая бабуля, у адрозненне ад татавай рэчыцкай, была надта ж строгая, забараняла гойсаць у сандалетах па канапах, смажыла нам на абед кабачок з часнаком і патрабавала мыць рукі нават перад сняданкам карацей, дысцыпліна.
Але там была чыгунка. Сядзіш увечары на балконе, звонку цягне пахам нагрэтай травы, пад нагамі ціхенька шапоча нешта залацістая цыбуля, якую бабуля расклала сушыцца па ранжыры справа маленькая, злева таўстабокая, катаеш гэтую цыбулю па балконе асцярожна нагой, пакуль ніхто не бачыць, і слухаеш: «Машинист дизель-поезда-восемнадцать-ноль-четыре, прибытие второй главный, стоянка дальше, сигналы открыты» Ці проста выгук на ўсё лунінецкае Залессе: «Дзяжурны!» і стомленым басам у адказ: «Пяты слу»
Уначы ляжыш з заплюшчанымі вачыма, і з адчыненага акна, акуратна зацягнутага сеткай ад мух, плыве ў твой будучы сон пяшчотнае даміно металічнага гуку пустых вагонаў, якія паслядоўна стукаюцца адзін аб адзін, калі іх перацягваюць з адзінаццатага пуці на дванаццаты, дзеляць начную свежасць на апетытныя кавалачкі меладычныя склады далёкіх абяў на пасажырскім вакзале, чуюцца пранізлівыя посвісты апошніх дызялькоў з Пінску, і торгае пад тваім ложкам зямлю цяжкая працоўная хада патаемнага таварняка невядома з чым. Ложак пад той хадой пачынае калыхацца, і ты засынаеш.
На чыгунцы працаваў наш лунінецкі дзед: у яго была шыкоўная форма, яшчэ больш шыкоўная фуражка з аколышкам, і на той фуражцы раскідвала крылы залатая чыгуначная птушка. І дзедаў бацька быў чыгуначнікам, і дзедаў дзед, і бацька дзедавага дзеда, і такім чынам кіламетры лунінецкіх рэек і тоны лунінецкіх шпалаў пастуквалі ў маім сэрцы генетычнай памяццю не толькі ўлетку.
Ад дзедавай працы нам перападаў душ. У бабулінай кватэры ніякіх там буржуйскіх прыбіральняў і ваннаў не было, і раз на тыдзень, у нядзелю, нас вадзілі ў драўляны дамок якраз паміж дванаццатым і адзінаццатым пуцямі: сенцы, кафельны пол і сцены цеснага і прапаранага памяшкання, тры кранікі і жалезныя бліны з дзіркамі пад столлю. Калі міма праходзілі таварнякі ці імчалі хуткія, дамок калаціўся і танчыў у такт грукату колаў, але мы гэтага не баяліся куды страшней за гэта была бабуля з мачалкамі. Як яна нас дзёрла! Як мыліла! Як шуравала! Трэба было адмывацца да скрыпу толькі калі наша скура пад бабулінымі пальцамі пачынала рыпець, нас па адным выпускалі ў сенцы, там трэба было апрануцца ва ўсё чыстае і накрухмаленае, наматаць на галаву духмяны ручнік, акуратна сесці на лавачку, дачакацца, пакуль скура зарыпіць і ў бабулі, і, пераступаючы рэйкі, выбірацца на дарогу дадому. Гэта заўсёды быў ужо цёмны вечар, і над чыстымі нашымі, заматанымі ў ручнікі галовамі праносілася: «Тринадцать-двадцать-один на второй тупиковый»
Як яна жыла побач з чыгункай, мая лунінецкая бабуля? Ці часта ўспамінала яна сваё першае падарожжа, лежачы з заплюшчанымі вачыма пад бясконцы ляскат таварнякоў на станцыі? Напэўна, дзецям яно давалася лягчэй, тое падарожжа проста аднойчы прыйшоў нейкі дзядзька, прынёс нейкія паперы, і мама стаяла слупом пасярод хаты, а потым кідала на чысцюткую прасціну нейкія выпадковыя і непатрэбныя рэчы, а вялікую парцалянавую варшаўскую ляльку раз за разам адкідала ўбок, так і паехалі на вакзал без лялькі, а калі б з ёй, дык было б цікавей усё-ткі ехаць у смярдзючым таварным вагоне, пасярэдзіне якога была прарэзана дзірка, але ж не ўсе ў тую дзірку маглі патрапіць вагон падскокне на стрэлцы, дык абавязкова прамахнешся. Была тая дзірка, а болей ніякіх табе буржуйскіх зручнасцяў, і так ад самага Давыд-Гарадка да таго высачэзнага лесу, у якім вылі ваўкі і стагналі сосны, усе чатыры тыдні па змучаных рэйках чыгункі, якая ў трыццаць дзявятым на гэтым напрамку працавала на знос.
Іх давезлі да нейкага выпадковага кіламетра, пазначанага ў паперах, выгрузілі з вагонаў і пусты таварняк, некалькі разоў скалануўшыся на стылых рэйках, з пустым металічным лязгам пацягнуўся назад да станцыі прыпіскі, акуратна пазначанай на кожным вагоне белай фарбай. Я не ведаю, што адчувалі машыністы тых цягнікоў. Напэўна, нешта адчувалі. Холад, напрыклад, адчай ці стому. Ці радасць дадому, да сваіх. Кожны з машыністаў, напэўна, ведаў гісторыю мінскай вуліцы Розы Люксембург, славутай вуліцы савецкіх чыгуначнікаў, уганараваных уласным жыллём, з якой аднойчы ў трыццатым акуратна, у шахматным парадку, з кожнага другога дома пазабіралі ўсіх мужчын і павезлі невядома куды, а ўсё за тое, што адзін з іх адмовіўся везці раскулачаных. З той ночы раскулачаных вазілі ўсе, і туды, куды было пазначана ў паперах не на станцыю, а проста на нейкі, часта выпадковы, сібірскі кіламетр. Прывозілі і назад, адчуваючы і холад, і адчай, і стому, і, канешне, радасць.
У сорак другім майго дзеда таксама павезлі у адваротны ад бабулі бок, на захад. Баўэры, у якіх дзед працаваў, былі людзі адносна неблагія, калі не ўлічваць таго факта, што ў двух кіламетрах ад іхняй утульнай сядзібкі быў лагер з крэматорыем, і з высокай трубы таго крэматорыя раз у тыдзень валіў чорны калматы дым, які было бачна з кожнага акенца пернікавага баўэрскага доміка, а яны, калі што і адчувалі ў гэты момант, дык толькі, напэўна, радасць ад таго, што іхняя печка, распаленая маўклівым хлопцам з усходу, дыміць усё ж такі белым.
Нічога гэтага я не ведаю ў тыя лунінецкія тыдні, калі мы кожны вечар адмываем чорныя ад палескага торфу ногі і кладземся спаць у накрухмаленыя ложкі. Мыць ногі цяжка, а ляжаць у ложку добра: заплюшчваеш вочы, адганяеш ад сябе маркотны летні дзень і ў чысцюткае, да скрыпу адмытае летнім дажджом паветра плывуць гукі нястомнай чыгункі: «По двенадцатому пути протягивается грузовой»
У таго, хто ўмела марыць, мары здзяйсняюцца, і зараз я жыву побач з чыгункай. Кожны, хто ляціць у хуткім цягніку з Мінска ў Маскву, кожны, хто цягнецца пасажырскім з Баранавіч у Віцебск, абавязкова праязджае пад маімі вокнамі. Калі я развешваю на балконе белыя прасціны ці чырвоныя сукенкі, кожны з цікаўных падарожнікаў можа пабачыць асартымент маіх адзежных шафаў. Калі тата едзе з Віцебска ў Мінск хуткім, ён абавязкова тэлефануе мне акурат ля майго дома і жартуе ў слухаўку чэхаўскім: «Проезжая мимо станции, у меня слетела шляпа». Пакуль мы абодва смяёмся, ягоны цягнік набліжаецца ўжо да Калодзішчаў.