Яны выйшлі на вуліцу.
Ну, бывай, Мара. Я сёння ў інтэрнат. Бяры таксоўку. Праважаць не буду не паспею, зачыняць дзверы, сёння дзяжурыць Піначэт, ты ж памятаеш, яна не пускае.
А як наконт паслязаўтра на Чэрвенскі? Мы ж збіраліся за джынсамі табе, у мяне ж стыпендыя
Колькі гадоў пасля Дамейка гатовая была адкусіць сабе язык за гэтую няшчасную, ганебную, вартую жалю і відавочную спробу шантажу!
Сямёнаў перасмыкнуўся.
Не, буду заняты, ледзі. Лепей на гэтыя грошы зайдзі ў «Мілавіцу». А то ты са мной неяк пазнасілася.
Гэтай фразы Дамейка не магла дараваць Сямёнаву шмат гадоў. Ды што там яна і сёння не магла яму дараваць менавіта яе. Усё даравала, акрамя «Мілавіцы».
Яна ішла дамоў адна, па пустым, сырым праспекце, і любімыя ГУМ, «Лакамка» і Цэнтральная кнігарня глядзелі на яе вільготнымі ад бясконцай спагады вачыма. У Мінску чамусьці занадта рана спыняецца жыццё праспекта, і няма больш прыдатнага месца, каб адчуць сваю татальную адзіноту халоднай сакавіцкай ноччу, чым адрэзак шляху ад Кастрычніцкай да паштамта. На праспекце Скарыны і думалася па-скарынаўску: «Звяры, што блукаюць у пушчы, ад нараджэння ведаюць сховы свае, птушкі, што лётаюць у паветры, помняць гнёзды свае, рыбы, што плаваюць у моры і ў рэках, чуюць віры свае, пчолы бароняць вуллі свае» і толькі людзі часам валакуцца пустым праспектам без усялякага жадання вяртацца ў раскіданае гняздо.
«Заўтра прылятуць буслы, чамусьці падумалася тады Дамейцы. Заўтра прылятуць буслы. Я ім усё раскажу».
* * *З буськамі я знаёмая даволі блізка. У маім жыцці іх было даволі багата.
Першае, што я пра іх памятаю, мы стаім ля вішні, задраўшы галовы да неба, і крычым што ёсць моцы: «Бусел, бусел, кінь калоду на харошую пагоду!» Па праўдзе, надворе і так не крыўдзіць, чэрвень, спёка, нават Днепр цёплы, па пяску хадзіць немагчыма, але ж калі, пабачыўшы буську, не крыкнуць наконт калоды ён можа падумаць, што мы яго не заўважылі, а гэта тое самае, што не павітацца з цёткай Маняй, калі яна заходзіць да нас у хату. Катастрофа.
Не, лаяцца ніхто не будзе. І натацый чытаць ніхто не стане. Наогул невядома, што будзе, бо мы ніводнага разу не дазвалялі сабе такога свавольства, хаця па гарадской звычцы і не адразу ўспаміналі, што вітацца патрэбна з кожным, кожным, кожным, хто ідзе насустрач, побач, наводдаль, сядзіць на лавачцы, едзе на лісапедзе ці трусіць на кані. Бывала, што і ў спіну якой бабульцы ці дзядку крычалі: «Здрастуйця!» знарок з бабуліным акцэнтам, на ўнорыцкай трасянцы, каб чулі, што мы свае, проста яшчэ дрэнна арыентуемся.
Таму і буську трэба вітаць, кожнага, бо ўсе яны свае, унорыцкія.
Першая сямя жыве на слупе на пачатку вёскі. Так, Унорыца пачынаецца не крыжом, а слупом, і на ім кола, а на коле буслянка, а ў ёй буслы. Колькі сябе памятаю, столькі там буслянка і буслы. Між іншым, заўсёды чамусьці зразумела, хто з іх тата, хто з іх мама, а хто бусляняты. Вязуць цябе такога, яшчэ па-гарадскому чысценькага і адпрасаванага, яшчэ з выбухным «г», яшчэ «маянэз» «манаэзам» называць не пачаў, у дзядзькавых «Жыгулях», трынаццаць кіламетраў ад Рэчыцы па старой светлагорскай трасе, а ты ўжо і гутарку падтрымліваць не можаш, бо глядзіш з трывогай: ну вось, за гэтай вярбой ужо будзе бачна, не, не за гэтай, за той, во-во-во, сядзяць! Сёлета тры! Тры бусляняткі! Бусел, бусел, кінь калоду на харошую пагоду! І вам здрастуйця!
Другая сямя жыве на воданапорнай вежы. Гэта ля фермы, па дарозе ў лес. Калі ўжо крыху абабешся на дняпроўскім беражку, растрасешся, калі рухі набудуць вясковую распаволенасць і спрыт, бярэш у рукі вядзерца і па грыбы. Ля вежы спынішся «Бусел, бусел, кінь калоду!» і пайшоў. Гняздо тут высока, і буслянятак ніколі не бачна колькі іх там, але ж гэта не важна, бо надворе яны даюць незалежна ад колькасці. Можна ісці смела дождж не заспее.
Буські сваё адпрацоўвалі на ўсе сто. Ніколі ва Унорыцы дрэннага надворя не было. Калі раптам сярод вясны зіма тулішся да гарачай печы і чакаеш абавязковых у такім выпадку тоўстых бабуліных бліноў. Калі адліга, дык класна: са страхі капяжы, на двары лужыны, у лужынах ледзяшы. Калі лета дык на ўсю катушку лета. А калі дождж дык таксама цудоўна: сядзіш на канапе, чытаеш сто трыццаты раз адзіную кніжку ў бабуліным доме, нейкі дэтэктыў без вокладкі, і трэба ж такое падабаецца кніжка. І сто трыццаць разоў таму падабалася. У горадзе б у рукі не браў, а тут эх!..
А назаўтра кароў пасвіць. Мая любімая вясковая праца. Пастуха вёска не трымала, пасвілі кароў усе двары па чарзе, і бабуля заўсёды «мянялася» з суседзямі, каб нашы чэргі прыпадалі на мае канікулы. Тры, чатыры, пяць разоў, і за цётку Маню два. Каб не горад, была б я пастухом, і, як у кожнага пастуха, які сябе паважае, была б у мяне ў торбачцы кніжка, і сшытачак, і аловачак, і рабіла б я тое самае, што і так па жыцці раблю.
А назаўтра кароў пасвіць. Мая любімая вясковая праца. Пастуха вёска не трымала, пасвілі кароў усе двары па чарзе, і бабуля заўсёды «мянялася» з суседзямі, каб нашы чэргі прыпадалі на мае канікулы. Тры, чатыры, пяць разоў, і за цётку Маню два. Каб не горад, была б я пастухом, і, як у кожнага пастуха, які сябе паважае, была б у мяне ў торбачцы кніжка, і сшытачак, і аловачак, і рабіла б я тое самае, што і так па жыцці раблю.
Пастуху выдаецца пуга драўляная, адпаліраваная пастуховымі рукамі палка, і на ёй доўгі гумавы шнур, а на тым шнуры вузельчык, і толькі той добры пастух, хто ўмее прагнаць пугай хвалю і напрыканцы шчоўкнуць тым вузельчыкам. Я так умела. Эх, бачыла б мяне мая настаўніца па фартэпіяна!
Дык вось, калі статак даходзіць да цярцежыка і пачынаецца навокал такі смачны хрумст, такое задаволенае пыхканне, і ад каровіных бакоў ідзе ранішні пар, і сонца рассыпаецца ў траве мільярдамі сонейкаў, тады паміж чорных, рыжых, а большзвычайных пярэстых кароў зяўляюцца буські. Тут становіцца зразумела, хто тут сапраўдны пастух, каго слухаецца статак, хто насамрэч камандуе парадам і каму для гэтага не патрэбныя ніякія пугі, торбачкі і дзелавы выгляд. Буські ходзяць ля кароў, таксама пярэстыя, чорныя з белым, кланяюцца кожнай і стрымана гавораць: «Здрастуйця, здрастуйця, каровы, як начавалі, мы тожа добра, ага, ага».
Ну, дык а я сядаю пад вярбу са сваім дэтэктывам. Каровы пад наглядам, надворе пад кантролем, прывольнае ты, пастушынае жыццё!..
Настаўнікі няшмат вандруюць па краіне, а журналісты шмат, а тыя, хто і настаўнік, і журналіст, могуць сумяшчаць пугу з вандроўкамі і так трохі спатоліць сваю прагу да пастухоўства. Любімы мой накірунак на Брэст: бясконцая шаша, палі абапал, чырвоны зубр Сноўдала на пагорку і буслы. У горадзе іх асабліва не бачна, а тут цэлы баль: ходзяць у чорных сурдутах, рукі-крылы за спінамі, ківаюць адзін аднаму. «Бусел, бусел, кінь калоду», шапчу я праз акно маршруткі, але тутэйшыя буслы, ганарлівыя западзенцы, не такія спагадлівыя, як дняпроўскія, і ў Брэсце з надворем мне шанцуе не заўсёды. Мо, у іх тут, ля Сноўдалы, існуе іншае нейкае прывітанне? А я са сваім «здрастуйця»
І чаму я не засталася пастушкай назаўсёды? Насамрэч цікавае пытанне, і сацыяльны статус прафесіі няправільны адказ. Мая цяперашняя прафесія мае амаль такі ж самы сацыяльны статус, прынамсі, вучні раз-пораз запытваюцца: «А калі вы такая разумная, кніжкі пішаце, па тэлевізары выступаеце, чаго вы ў школе працуеце?» Думаю, таму, што пастухі сёння краіне не патрэбныя: каровы ўсе па фермах, няма на каго пугай шчоўкаць. А ў школе ёсць.
Насамрэч пра настаўніцкую працу я таксама марыла з таго самага дзяцінства. Хацелася мне быць гэтакім буськам: ходзіш па аўдыторыі, як па дыямантавым ад расы лузе мовы і літаратуры, і вучні сядзяць такія ж ціхія і ўважлівыя, як любыя мае вясковыя Зоркі і Ночкі, і хрумсцяць сакавітымі ведамі, а потым, дома, у цішы свайго закута, пачынаюць здабытае на лузе яшчэ раз перажоўваць, натхнёна ўздыхаючы над асабліва цікавымі месцамі. А я такая раз-пораз крыламі ўзмахну, дзюбу да сонца падыму, так-так-так-так разальюся бусліным барабанным дробам, бясспрэчным і непахісным, далёка мяне чуваць
Пастараль гэтая скончылася адразу ж, як я пераступіла парог школы. І справа не ў дзецях, канешне. І нават не ў школе. Справа ў рэчаіснасці, якая заўсёды больш складаная за любую мару. Тым больш, што ў справе кіравання школьнай пугай я была далёка не такі майстар. Мая настаўніца па фартэпіяна, якая заўсёды дакарала мяне залішне мяккім выкананнем памужчынскі жорсткіх Бахавых прэлюдый, у гэтым месцы зразумела б мяне.
Але ж чароўная сіла дзіцячае мары. Колькі год прайшло з першага ўрока, а я ўсё спадзяюся, што некалі будзе як след: я хаджу такая па аўдыторыі, а яны такія хрумкаюць, хрумкаюць А насамрэч тут хто хрумкае, хто плюецца, а хто і наогул шэры воўк. А як жа хочацца, каб быў статак. Такі сімпатычны, паслухмяны статачак, інтэлектуальна дойны, рэкордныя літры ў дзень, і ты пры ім буськам. Ах, як шкада, што менавіта такімі марамі мосціцца дарога ў гістарычнае пекла.
А нядаўна я бачыла бусла, які толькі-толькі ўзлятаў. Што называецца, «на нізкім старце»: ён важка махаў крыламі над маёй галавой, белае, крыху мурзатае ягонае пуза напружылася мускуламі, чырвоныя ногі склаліся ў фюзеляж. Яшчэ крыху і ён загудзе, замільгае чырвонымі і зялёнымі агеньчыкамі, і за ім працягнецца белы калматы след. Нават буслы часам прыкідваюцца машынамі, бо хадзіць між кароў, паклёўваючы духмяныя каровіны ляпёхі, занятак ну зусім несучасны.