А ты маё, вызваляючы галаву, каб паглядзець, ці зашчэпленыя дзверы, сказала Пелагея і ціха засмяялася.
Пелагея, адчыні, чуеш? Голас Марыі Іпатаўны дрыжэў ад абурэння. Адчыні!
Наўрэлі![8] Хутчэй ты! Пелагея паправіла сукенку, пайшла да дзвярэй.
Графіня ўвайшла ў пакой, падазрона бліснула вачыма ў Бронакаў бок.
Я прасіла, здаецца, вас, пан Дыба, сюды не прыходзіць. Вы забыліся?
Я даруйце, графіня.
Пан Браніслаў толькі памог мне павесіць мапу. У Пелагеіным голасе чулася знаёмая Марыі Іпатаўне цвёрдасць.
Мапу! усклікнула яна, з жахам глянула на свежазаклееную частку сцяны.
І, не чакаючы, пакуль Бронак падымецца, пакіравала да дзвярэй. Па дарозе, аднак, не ўтрымалася, азірнулася зноў.
Гэта апошні раз, пан Дыба, чуеце?
Гэта апошні раз! Пелагея рынулася на ложак, уткнулася тварам у падушку.
Бронак пайшоў ужо, але пах ягоных валасоў з наўлечкі яшчэ не выпетрыўся. Які ён прыгожы, яе Бронак! Аднаго ягонага дотыку ёй дастаткова, каб страціць галаву. І іх хочуць разлучыць! Не, не будзе гэтага! Калі праўда, што графу дораць скарбовы маёнтак у Дубраўцы, яны з Бронакам таксама туды паедуць. А перад тым О, яна ведае, што перад тым. Толькі кабету тую ў сукні, што прымроілася падчас апошняга прыпадку, зноў пабачыць
Пелагея!
Марыя Іпатаўна, бледная і нейкая нязвыкла высокая ў сваёй чорнай аксамітавай сукенцы, зноў стаяла ў дзвярах і гняўліва ссоўвала бровы на аздобленае з абодвух бакоў радзімкамі пераноссе.
Пелагея падхапілася з ложка.
Пелагея, я прасіла цябе не пускаць сюды гэтага мужыка? Скажы, прасіла?
Прасілі, цёцечка.
Дык што ж у рожкі са мною бярэшся, неслух? Графіня падышла бліжэй, рэзкім штуршком адарвала руку дзяўчыны ад мапы. Ён што, падабаецца табе?
Падабаецца.
Вось яно што. Голас Марыі Іпатаўны памякчэў. Ну, мала што! Мне таксама ў маладосці шмат хто падабаўся. Дык глядзі больш каб ён сюды ні нагой!
Галоўка паволі высунулася вонкі, лыпнула вейкамі, гучна, быццам просячы як хутчэй вызваліць з абрыдла га схрону, заквіліла.
«Да мяне, сюды!» Жанчына ў чорнай сукні схапіла немаўля, хуценька павяла за руку з памяшкання.
У доўгім, абвешаным з абодвух бакоў мапамі калідоры акно было расчынена, і праз яго бачнае было нейкае дрэва. Яно ўсё было абсыпанае ягадамі і вельмі нагад вала тое, што расло пад акном у Любашы. «Яно», сказала жанчына, затуліла целам малую ад скразняку, панесла ў наступны пакой.
У вялікім памяшканні з размаляванымі сценамі і столлю два мужчыны: адзін барадаты, з акрываўленымі па локці рукамі і ў высокай баярскай шапцы, другі без бароды, затое з вусамі, у каптане і з сумкаю цераз плячо, з якой выглядваў цяслярскі рыштунак, штосьці варылі ў чыгуне.
Пакой быў раздзелены на дзве часткі перагародкаю, і ў другой яго палавіне мужчыны і кабеты, ссунуўшы на сярэдзіну стала кубкі, чакалі пачастунку. Час ад часу барадаты акунаў у варыва палонік, нёс да стала. Людзі падхопліваліся з месцаў, навыперадкі падстаўлялі кубкі. Тыя, каму пашчасціла зрабіць гэта першымі, тут жа апаражнялі іх і тут жа, бы ашалелыя, імчаліся да выхаду. Але ён быў замураваны, і яны ў адчаі кідаліся на мур, разбіваючы галовы аб цэглу, валіліся нежывыя адзін на аднаго. Ужо дзясяткі з тры няшчасных зыходзілі крывёю, курчыліся на тым месцы ў перадсмяротнай агоніі.
Безбароды падышоў да жанчыны ў сукні, прапанаваў пакаштаваць варыва. «У святым месцы няможна», адмовілася яна. «У святым сама клін клінам выбіваць», настойваў ён. «Свае кліны маем», сказала яна і выняла з кішэні раслінку. «Добра». Вуса ты задаволена ўсміхнуўся, вярнуўся да чыгуна. Потым нечакана выхапіў адною рукою са скрыні нож, другою цапнуў хаўрусніка за бараду і хуткім рухам адхапіў до брую яе палову.
Жанчына ў сукні прыхінула Пелагею да сябе, рыну лася да дзвярэй.
«Уууох! закрычаў ім наўздагон абстрыжаны. Хапайце іх!»
Плойма грэшнікаў з ашчэранымі зяпамі сарвалася з плафона, кінулася выконваць загад.
Раптам паветра затрымцела, і над дзвярамі ўзнеслася невядома адкуль самотная, уся ў чорным, постаць Любашы. Яна павольна спусцілася на падлогу, нячутна ступаючы, дакранулася да сцяны збоч дзвярэй. Дзверы рыпнулі, расчыніліся.
«Уууох!» грымнуў наўздагон уцекачам і стаяў пад с кляпеннем, пры глушаны сцяною, г олас паў барадатага
Яна варухнулася, правяла далонню па вуснах. Крыві на гэты раз не было, але галава балела моцна. «Сон, значыць», мільгнула думка і тут жа знікла, адціснутая ў нетры памяці новым, цяпер ужо рэальным, уражаннем.
За акном чырванела ў промнях цьмянага, прытомленага за лета вандроўкамі сонца безназоўнае дрэўца з невялікімі, з вішніну, ягадзінамі ўсцяж галін акурат такое, як саснілася.
Яна падхапілася, не зважаючы на млявасць у нагах, падбегла да акна.
«У-уд-ог!» гэтак, здаецца, назваў яго варят з акрываўленымі рукамі. Дзядзька Андрэй кажа, быццам узрасцілі яго, прышчапіўшы флянец ад дрэва, пасаджанага нейкім царом у ваколіцах аднаго мястэчка блізу Дубраўкі і прывезенага графам пасля вайны. Быццам з крыві забітых людзей узышоў парастак і палівалі яго вадою з ракі, у якой тых забітых утапілі. І быццам такое атрутнае яно, гэтае дрэва, што як паясі варыва з ягоных ягад, здурнееш і будзеш рабіць абы-што.
Дзверы рыпнулі, крыва загайдаліся на заржавелых завесах. У сянях было відна, паскі святла прабіваліся паўз дзіркі між кроквамі пабітай ветрам і дажджамі саламянай страхі, гойсалі па сценах, зазіралі ў кублы ды цэбры і тут жа выскоквалі зноў на волю. Пелагея аглядзелася.
Хата: сені ды адзіны пакойчык самотнае жытло нябожчыцы Палашкі якраз тое, што ёй зараз патрэбна.
Яна адшчапіла другую дзверыну, увайшла ў пакой.
Печ была на месцы. Гурба дроваў, не скарыстаных гаспадыняю, ляжала пад прыпекам. Тут жа, побач, стаяла прыслоненая да сцяны качарга.
Яна дастала з палка чыгунок, пераставіла яго на прыпек. Цяпер трэба было прынесці вады ды раскласці агонь.
На панадворку Васька, фурманаў унук, абіраў дзяды і цаляў імі ў галубоў.
Васька, вады! загадала яна і падала праз акно вядро. А як прынясеш пана Браніслава пакліч. Там у кошыку ягады, няхай прынясе. І цвікоў заадно прыхопіць.
Застаўшыся адна, яна развяла агонь і, пакуль дровы ўгараліся, агледзела вокны. Адно было пабітае, дзірка зеўрала акурат пасярод шыбы; яе заткнула рыззём. Затым узялася скрэбці чыгун.
Калі хлопцы прыйшлі, у яе ўсё было гатова.
Яна спаласнула чыгун прынесенай вадою, выліла бруднае, зноў наліла.
Пастаў на прыпек, загадала Бронаку, упетрыўшы невідушчы пагляд у полымя.
Ён выканаў загад гэтаксама пакорліва, як рабіў усё для яе дагэтуль.
Цяпер выйдзі і забі вокны дошкамі.
Забіць дошкамі? Хлопец сумеўся. Што ты надумалася?
Мая справа.
Бронак забіў вокны, у нерашучасці застыў на дварэ.
Што з дзвярамі? спытаў, не адважваючыся ўвайсці.
Таксама забі. Сачы за дымам. Як пасвятлее, адчыніш.
Добра, пагадзіўся ён і зірнуў у шчэлку між дошкамі: у хаце было цёмна, і доўгі Пелагеін цень у водсвеце полымя здаўся яму падобным на прывід.
Марыя Іпатаўна адставіла кубак, затуліла твар шалем, гучна кашлянула.
Добры напой, сказала і ўзяла з падноса яблык. Як называецца?
Крамбамбуля, закаркоўваючы штофік, адказала Пелагея.
Але ж і назва! А адкуль рэцэпт?
Андрэй Мікалаевіч прывёз з Дубраўкі. Марыя Іпатаўна грэбліва перасмыкнула вуснамі.
Што толькі не прыдумаюць гэныя ліцвіны!
Але вы самі кажаце, што напой добры.
Кажу бо праўда. Але гэта зусім не значыць, што ўсё іхняе добрае. Я не збіраюся сімпатызаваць зброднікам. Шляхта тая, ці як там яе, толькі і чакае моманту, каб зрабіць нам якую прыкрасць.
А дзядзечку яна падабаецца.
Во-во, падабаецца. Твар графіні зрабіўся зусім чырвоны. Спіць і трызніць як найхутчэй у Дубраўку адехаць.
У Дубраўку? Значыць, вырашылася-такі справа?
Вырашылася. Марыя Іпатаўна незадаволена зморшчылася. Прапанавалі на выбар як удзельніку вайны адзін з маёнткаў, дык лепш не прыдумаў, як тое шляхцюцкае балота ўзяць. Уяўляю, што там за рэзрух.
І хутка адязджаць?
Праз два месяцы. Я не хачу ехаць. Тут звыклае ўсё, сваё і галоўнае Алёшава часць побач. А там? Усё нанова трэба пачынаць. Ды хіба пераканаеш Андрэя Мікалаевіча!
Можа, яшчэ і сам перадумае, хаваючы радасць за ветліваю ўсмешкай, сказала Пелагея і зноў адкаркавала штоф. Яшчэ, цёцечка?
Лекар Фокс ужо трэці тыдзень наведваў графіню, але хваробы прызнаць так і не змог. Марыя Іпатаўна паводзіла сябе неспакойна: то кідалася целам на сцяну, то пачынала дрыгаць нагамі, то раптам ускідвала ўгору рукі і махала імі да знямогі, быццам намагалася злавіць штосьці нябачнае ў паветры. Часам буйнасць рабілася невыноснай, тады лекар наліваў з прыгатаванага Пелагеяю штофа чарку напою, даваў хворай, і яна тут жа засынала.