Пелагея, як і Фокс, увесь гэты час не адыходзілася ад цёткі. І толькі калі на змену прыходзіў Андрэй Мікалаевіч, давала сабе адпачынак: ішла ў свой пакой і там, у ложку, да мятлікаў у вачах узіралася ў мапу. Да адезду ў Дубраўку заставалася яшчэ больш месяца, але на душы было трывожна. Як то будзе ў тым незнаёмым, адно з дзядзькавых аповедаў вядомым ёй месцы?
Заспакойвала тое, што граф меў намер узяць з сабою Дыбу. Значыць, Бронак таксама паедзе. А можа, і не хто ведае, як далей усё складзецца? Пітво так слаба дзейнічае, і раптам Марыя Іпатаўна ачуняе і выканае пагрозу іх разлучыць?
Зрэшты, можа, і не ачуняе. Толькі б Фокс што не западозрыў. Ад гэтага ўніклівага немца ўсяго можна чакаць.
Напрыканцы трэцяга тыдня Марыі Іпатаўне палепшала. Але не цалкам: даймалі прыступы млоснасці, балела галава, звінела ўвушшу. І яна абявіла мужу, што ў Дубраўку паехаць не зможа, а застанецца ў Крайне да наступнага лета.
Андрэй Мікалаевіч павохкаў, паўздыхаў, ды іншага выйсця, як выпраўляцца аднаму, не было. Вядома, ён паедзе у суправаджэнні Пелагеі і маладога Дыбы. Старэйшы, каб не агаляць крайнаўскае гаспадаркі, застанецца тут з сястрою графа Тацянай і яе сынам Валодзем.
Васямнаццатага траўня караван з дзесяці падвод і экіпажа выехаў з маёнтка.
Пелагеін скарб месца заняў няшмат. У самым надзейным ляжала мапа. Спачатку яна хацела ўзяць усе, але ў апошні момант перадумала і задаволілася адной той, на якой ужо колькі месяцаў чырванела абведзеная алоўкам лінія паміж сядзібай і далёкай Дубраўкай.
7
1822
Дубраўка
Пелагея запаволіла хаду, сочачы з-пад рукі за вокнамі графіні, павольна спусцілася да ракі.
Бронак сядзеў на ляшчыніне збоч купальні і гайдаў нагою вызваленую напалову з вады лодку. Побач паблісквалі халявамі новенькія боты, шавец Ёсель надоечы перадаў іх хлопцу з мястэчка праз знаёмых.
Яна сышла са сцежкі, асцярожна ступіла босымі нагамі па пяску, наблізілася да лодкі. Бронак падхапіўся з месца, памкнуўся да яе. Але блізка падысці не асмеліўся не пускала крыўда.
Вось ужо колькі тыдняў, як адносіны між імі прыкметна падпсаваліся. Яны і даўно ўжо былі не такія бясхмарныя, як раней, а тут яшчэ гэты Людвік Лазоўскі Сядзеў бы ў Вільні, у сваім універсітэце, дык не, закарцела па суседстве з Дубраўкай, у бацькоўскай сядзібе, асесці. Як на злосць, там якраз школка, у якой Пелагея за настаўніцу і ў якую тры разы на тыдзень ездзіць праводзіць урокі.
Андрэй Мікалаевіч цябе кліча. Пелагея порстка ўбрыла ў ваду. З лямусам нешта.
Бронак злосна пхнуў лодку нагою.
З лямусам! Я не цесля, здаецца.
Пан Дыба такіх слоў не ўхваліў бы. Пелагеін голас гучаў як ніколі спакойна.
Гэта канчаткова раззлавала Бронака. Але напамін пра нябожчыка бацьку, які памёр падчас эпідэміі тыфусу неўзабаве па прыездзе з графіняю ў Дубраўку, трохі астудзіў раздражненне. Ён саскочыў з ляшчыніны, з сашчэпленымі шнурам ботамі ў руцэ паплёўся да пакояў. Ужо дапаў да пагурка, як пачуў: ззаду плёснула вада. Азірнуўся: Пелагея, шырока раскідваючы рукі ўбакі, плыла праз заточку да другога берага.
Андрэй Мікалаевіч сядзеў на ганку, моршчыў лоб ды моўчкі назіраў, як цеслі завіхаюцца ля будоўлі. Нерваваўся: ці ж так марудна ішла б справа пры Феліксе? Трэці год, як мужыкі, рабуючы нічыйную яшчэ тады сядзібу, спалілі лямус, і так хочацца як найхутчэй яго аднавіць. Можа, наогул не варта было брацца за справу. Але ж як без лямуса і асабліва без лядоўні? Вунь колькі ялавічыны спрахла летась. Зіма выдалася мяккая, адліжная, а хто ўгадае, якая будзе сёлета.
На ганак выйшла ў суправаджэнні пакаёўкі Марыя Іпатаўна, накіравалася да вогнішча пад дрэвамі там другая пакаёўка, Туфіля, варыла варэнне з прынесеных дзеўкамі ягад.
Андрэй Мікалаевіч хацеў загаварыць з ёю, але не наважыўся. Жончына зацятасць у адносінах да Пелагеі і яе нелюбоў да тутэйшага люду ўсялякую размову нязменна ператваралі ў спрэчку. Ды і зараз ёй, падобна, было не да размовы: выгаворвала Туфілі.
Колькі казаць табе: ложка, а не лыжка! Калі ўжо ўцяміш?
Уцяміш тутака! Туфіля злосна, ажно разляцеліся ўбакі пырскі, тыцнула лыжкай у варэнне. То з аднаго вучыся, то цяперака во іначай ужо. Маладзейшыя няхай, а нам і так добра.
З-за сажалкі выбегла з падхватнікам у руках Антолька, падляцела да маткі. Туфіля выняла з чыгуна аблепленую пенай лыжку, дала дзяўчынцы аблізаць. Тая борзда аблізнула, але адыходзіць не спяшалася.
Уцяміш тутака! Туфіля злосна, ажно разляцеліся ўбакі пырскі, тыцнула лыжкай у варэнне. То з аднаго вучыся, то цяперака во іначай ужо. Маладзейшыя няхай, а нам і так добра.
З-за сажалкі выбегла з падхватнікам у руках Антолька, падляцела да маткі. Туфіля выняла з чыгуна аблепленую пенай лыжку, дала дзяўчынцы аблізаць. Тая борзда аблізнула, але адыходзіць не спяшалася.
У школу каб
У школу! усплёснула рукамі Туфіля. Надумалася! Хто цябе возьмець туды, мурзатую? Літараў наўчылася, і досіць.
Калі Пелагея вярнулася да пакояў, ужо шарэла. Цесляры парадкавалі рыштунак, ля вогнішча Туфіля студзіла, памешвала раз-пораз лыжкаю ў чыгуне варэнне.
Пачакай! Бронак саскочыў з рыштаванняў, перагарадзіў ёй дарогу.
Што ты хочаш? Яна сцяла вусны, атрэсла на хаду мокрыя валасы, пакіравала напрасткі да вогнішча.
Паспрабуйце, панечка. Туфіля зачэрпнула з чыгуна гусціні, падала дзяўчыне. Як, добрае?
Нішто. Смакам тое, што ў Крайне вараць, нагадвае. З чаго яно?
Туфіля паціснула плячыма.
Не ведаю. Бытта з дзерава нейкага дзеўкі назбіралі.
З дзерава? З якога дзерава?
Ды з таго, што ў кустах расцець
Я паглядзець хачу. Пакажыце мне.
Антолька пакажаць, яна з дзеўкамі хадзіла.
Дзе яна?
У капцільні, Зосі каўбасы памагаець перавешваць.
Паклічу пайду. Пелагея торкнула лыжку ў чыгун, пайшла алейкаю да пакояў.
Бронак зноў перагарадзіў ёй дарогу, але яна адпіхнула яго.
Адчапіся, сказала абыякавым голасам і, звяртаючыся да Туфілі, дадала зводдалеку: Глядзі варэнне, пераверне хто няўрокам чыгун заробіце ад Марыі Іпатаўны.
Дрэўца было невысокае, але галінастае. Хоць і было ўжо шаравата, вёрткая Антолька лёгка расшукала яго сярод хмызу.
Пелагея прыклала далонь да камля руку апякло холадам.
Якраз гэтак халадзіла, прыгадала, і крайнаўскае.
Сярод лісця на самым версе яшчэ дзе-нідзе чырванелі ягады.
Антолька порстка падскочыла ўгору, абжаргала камель лыткамі. Затым узабралася вышэй на вецце, скінула колькі ягадзін уніз. Яны былі салодкія і крыху прытарныя.
Яно адно тут, ці яшчэ ёсць?
Адно-адненькае. Антолька аправіла сукенку.
Ну, дзякуй табе, што паказала. Прыйдзі ўвечары, мапу падару.
Тую, зялёную?
Тую. Хочаш?
Хачу. Антолька хвіліну памаўчала. І яшчэ ў школу хачу, Палагея Юреўна.
Не Палагея, а Пелагея. Добра, паглядзім.
Хмыз упобачкі расхінуўся, і з яго выйшаў з крывым усмехам на вуснах Бронак.
Хадзем. Пелагея схапіла Антольку за руку, хутка пайшла прэч.
Млын і сядзіба ўжо засталіся далёка ззаду, а яны ўсё крочылі па алеі, не зважаючы на аблокі, што насоўваліся на сядзібу з захаду і поўдня, размаўлялі пра школьныя справы. Гаварыла больш Пелагея, Людвік жа ўважліва слухаў: мова субяседніцы не заўсёды была яму зразумелая. Лазоўскія, хоць паходзілі з дробнае шляхты, дома размаўлялі па-польску. Ды і ва ўніверсітэце, дзе пераважную большасць студэнтаў складалі шляхціцы, таксама панавала пальшчызна. І ўсё ж такі малады паніч Пелагеі падабаўся. Праставаты і занадта адкрыты душа наросхрыст Бронак у параўнанні з ім нагадваў ёй селяніна.
Пачало імжэць.
Хадземце сюды. Людвік павабіў Пелагею да сябе, разгарнуў парасон.
Не было б грому, прыстройваючыся побач, сказала яна.
Вы баяцеся грому?
Трохі.
Тады пойдзем назад.
Яна хацела сказаць, што вяртацца да маёнтка не жадае, але пасаромелася.
Паўвярсты да пакояў праляцелі, як адна хвіліна. Дождж перастаў, абое бачылі гэта, але выходзіць з-пад парасона не спяшаліся.
Вы, чула, у Вільню едзеце, сказала Пелагея.
Еду. Прывезці вам што-небудзь для школы?
Мапа патрэбная. Мая, што з Крайны прывезла, зусім абтрапалася.
Добра, будзе вам новая.
Толькі ж па-польску не вязіце.
Чаму?
Так, не люблю.
Людвік хацеў штосьці запярэчыць, але не паспеў: Антолька ўгледзела настаўніцу і маладога пана, падбегла да іх.
А дождж ня йдзець!
Сапраўды. Людвік склаў парасон, уздыхнуў. А вы, панна Пелагея, у Вільню не хацелі б са мною зездзіць?
У Вільню? Яна на хвіліну сумелася. Хацела б, ды зараз не выпадае.
Сказала так і тут жа пашкадавала. Але і ўзрадавалася, убачыўшы, як увобміг памаркотнеў загарэлы, крыху шыракаваты для дваццацігадовага дзецюка твар паніча.
Дым імкліва ўзняўся ад падлогі ўгору, закалыхаўся над ложкам. Любаша здрыганулася ўсім целам, не жа даючы паддавацца стыхіі, перагнулася галавой праз рабрыну. Затым схапіла аберуч Пелагейку, перадала ў рукі Бронаку. Хлопец падхапіў немаўля, панёс да дзвярэй. Другая мужчынская постаць аддзялілася ад за куродымленай сцяны, узмахнула парасонам, пайшла ім напярэймы. Пелагея памкнулася да яе, вызваляючыся з Бронакавых абдымкаў, саслізнула на падлогу. Патрывожаны рухам дым гайдануўся, воблакам ухутаў твар парадзіхі