Hallerczycy związek wojskowy utworzony pod dowództwem generała Józefa Hallera w 1918 roku. [przypis edytorski]
169
Marsylianka hymn narodowy Francji; słowa i kompozycja autorstwa Claude'a Josepha Rougeta de Lisle'a. [przypis edytorski]
170
Cudzoziemszczyzna komedia Fredry z 1824 roku. [przypis edytorski]
171
Szujski, Józef (18351883) jeden z przywódców obozu stańczyków (tj. galicyjskich konserwatystów), historyk, pisarz, publicysta, założyciel Przeglądu Polskiego, w którym w 1869 roku ukazał się pamflet polityczny m.in. jego autorstwa Teka Stańczyka. [przypis edytorski]
172
sub specie aeternitatis (łac.) z punktu widzenia wieczności. [przypis edytorski]
173
Pascal, Blaise (16321662) francuski badacz nauk ścisłych, filozof i mistyk; zajmował się indukcją matematyczną, zjawiskiem ciśnienia atmosferycznego, hydrostatyki, rachunkiem prawdopodobieństwa oraz różniczkowym; bronił rozdziału wiary od rozumu, który wyłożył w wydanych pośmiertnie Myślach. [przypis edytorski]
174
Racine, Jean (16391699) francuski poeta i dramaturg; odniósł sukces Anromachą z 1667 roku. [przypis edytorski]
175
Kant, Immanuel (17421804) przedstawiciel klasycznej filozofii niemieckiej; twórca teorii, według której poznanie rzeczy odbywa się poprzez umysł narzucający rzeczom, które same w sobie są niepoznawalne, konkretne formy. [przypis edytorski]
176
Kartezjusz (15961650) właśc. René Descartes; francuski filozof i matematyk, prekursor geometrii analitycznej, zwolennik racjonalizmu w filozofii. [przypis edytorski]
177
boszofag (żart.) wróg Niemców. [przypis edytorski]
178
Gorczyński, Bolesław (18801944) pisarz, dyrektor teatrów; w 1921 założyciel i dyrektor warszawskiego teatru im. Bogusławskiego; zasłynął swoimi utworami naturalistycznymi: Bagienkiem (1907) i Rzeczywistością. [przypis edytorski]
179
Sceny z życia Cyganerii powieść Henriego Murgera z 1851 roku, opowiadająca o losach francuskiej cyganerii artystycznej. [przypis edytorski]
180
Murger, Henri (18221861) francuski pisarz i malarz; po zebraniu notatek na temat paryskiej cyganerii napisał na poły autobiograficzną powieść Sceny z życia cyganerii. [przypis edytorski]
181
dywersja (fr.) działania wojenne za linią frontu, zmierzające do osłabienia sił przeciwnika. [przypis edytorski]
182
leitmotiv (z niem.) motyw przewodni. [przypis edytorski]
183
nul (łac.) zero; tu: człowiek nic nie znaczący. [przypis edytorski]
184
kędyś (daw.) gdzieś. [przypis edytorski]
185
Samson bohater biblijny, obdarzony legendarną siłą, której został pozbawiony, gdy jego kochanka, Dalila, ścięła mu włosy. [przypis edytorski]
186
kabotyn (z fr.) tani efekciarz, komediant. [przypis edytorski]
187
mimozowaty przewrażliwiony. [przypis edytorski]
188
filister pogardliwie: mieszczanin. [przypis edytorski]
189
stypa (z łac.) uczta po ceremonii pogrzebowej. [przypis edytorski]
190
mezalians (z fr.) małżeństwo, w którym jedna strona jest niższego stanu a. biedniejsza od drugiej. [przypis edytorski]
191
parać się (przest.) trudzić się, zajmować się. [przypis edytorski]
192
kamerton (z niem.) urządzenie wydające wzorcowy ton, do którego dostraja się instrumenty muzyczne. [przypis edytorski]
193
opierunek (daw.) pranie; dziś obecny w wyrażeniu: zapewnić komuś wikt i opierunek, czyli wyżywienie i czystą odzież, czy w ogóle utrzymanie. [przypis edytorski]
194
Rousseau, Jean Jacques (17121778) francuski pisarz oraz filozof; postulował powrót do natury, odrzucał zdobycze cywilizacji, w tym pojęcie własności prywatnej; swój model człowieka idealnego, dobrego, wychowywanego w naturze przedstawił w dziele z 1762: Emil, czyli o wychowaniu. [przypis edytorski]
195
Levasseur, Teresa (17211801) partnerka Rousseau, urodziła mu pięcioro dzieci, główna spadkobierczyni po jego śmierci. [przypis edytorski]
196
Petrarca, Francesco (13041374) włoski poeta i latynista; w 1341 uwieńczony tzw. laurem poetyckim; zasłynął cyklem wierszy miłosnych (Śpiewnik), głównie sonetów, poświęconych madonnie Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]
197
wyemancypowany uwolniony, samodzielny. [przypis edytorski]
198
staniol kolorowa folia aluminiowa, w którą dawniej zawijano słodycze. [przypis edytorski]
199
replika (z łac.) odpowiedź. [przypis edytorski]
200
szarża (z fr.) atak w teatrze: przejaskrawienie, popis. [przypis edytorski]
201
Nowakowski, Zygmunt (18911963) aktor. [przypis edytorski]
202
autorament (z łac.) tu: pokrój. [przypis edytorski]
203
Szukiewicz, Maciej (18701943) wyjątkowo płodny pisarz wielu gatunków, krytyk teatralny; badacz twórczości Jana Matejki, kustosz krakowskiego muzeum poświęconego malarzowi. [przypis edytorski]
204
204
przecz (daw.) dlaczego. [przypis edytorski]
205
atoli (daw.) lecz, jednak. [przypis edytorski]
206
ninie (daw.) teraz. [przypis edytorski]
207
toute la lyre (fr.) tytuł pośmiertnego wydania poezji Wiktora Hugo; przen. cała poezja. [przypis edytorski]
208
Powrót Odysa dramat Stanisława Wyspiańskiego z 1907 roku. [przypis edytorski]
209
Antyk Wyspiańskiego popularna praca Tadeusza Sinki wydana po raz pierwszy w 1916 roku. [przypis edytorski]
210
Sinko, Tadeusz (19771966) filolog klasyczny, członek Akademii Umiejętności, Polskiej Akademii Nauk, profesor uniwersytetów we Lwowie i w Krakowie. [przypis edytorski]
211
Lotofagowie według mitologii greckiej lud żywiący się lotosem, który miał właściwość wywoływania amnezji. [przypis edytorski]
212
inkryminowany posądzany o coś. [przypis edytorski]
213
Siemieński, Lucjan Hipolit (18071877) poeta, pisarz, uczestnik powstania listopadowego; przetłumaczył m.in. Odyseję, twórczość Horacego, Michała Anioła, ludową poezję ukraińską; był jednym z najważniejszych krytyków literackich z grupy konserwatystów: Czasu i Przeglądu Polskiego. [przypis edytorski]
214
Homer (VIII w. p.n.e) epik grecki; jak głoszą podania, był ślepym śpiewakiem wędrownym, twórcą Iliady i Odysei. [przypis edytorski]
215
Plutarch (III w. n.e.) grecki biograf, filozof, orator; znany z Od Augusta do Witeliusza zbioru czterdziestu sześciu żywotów sławnych Greków i Rzymian. [przypis edytorski]
216
Heraklides z Pontu (IV w. p.n.e.) grecki filozof akademicki, astronom-platończyk, twórca hipotezy heliocentrycznej (według której Ziemia obraca się wokół własnej osi i Słońca). [przypis edytorski]
217
Eustathius (ok. 11251193 lub 1198) także: Eustathios, Eustatios, Eustacjusz z Tesaloniki; bizantyjski teolog, filolog, historyk, arcybiskup Tesaloniki od 1175 roku, twórca prac teoretycznych poświęconych Homerowi: Parekbolàj ejs ten Homéru Iliáda (tytuł pol. Komentarz do Iliady Homera) i Parekbolàj ejs ten Homéru Odýssejan. [przypis edytorski]
218
Phornatus (I w. n.e.) właśc. Lucius Annaeus Cornutus; grecki filozof, stoik, przyjaciel Persjusza, autor popularnego traktatu Theologiae Graecae compendium. [przypis edytorski]
219
Policiano, Antonio (14541494) właśc. Angelo Ambrogini; włoski pisarz, wybitny humanista renesansowy, kanclerz Florencji, profesor; od czasów młodzieńczych przetłumaczył cztery księgi Iliady na łaciński heksametr, za co w 1470 roku otrzymał tytuł homericus adulescens, czyli homeryckiego młodzieńca. [przypis edytorski]
220
Metamorfozy poemat epicki Owidiusza, w którym została opisana rzymska kosmogonia. [przypis edytorski]
221
brat Obżora chodzi o angielskiego dominikanina Thomasa Wallisa, który łączył naukę Metamorfoz z Biblią. [przypis edytorski]
222
zawisłość tu: zależność, podległość. [przypis edytorski]
223
reminiscencja (z łac.) przypomnienie, nawiązanie do czegoś wcześniejszego. [przypis edytorski]
224
Bolesław V Wstydliwy (12261279) syn Leszka Białego; książę krakowski od 1243, sandomierski od 1232, ostatni przedstawiciel małopolskiej linii Piastów. [przypis edytorski]
225
św. Kinga (12341292) także Kunegunda; córka króla Węgier Beli IV, żona Bolesława V Wstydliwego, święta Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]
226
Napoleon Bonaparte (17691821) cesarz Francuzów w latach 18041814, król Włoch 18051814, twórca Księstwa Warszawskiego, wybitny wódz i polityk europejski; poniósł klęskę w trakcie wyprawy na Moskwę, pod Lipskiem i pod Waterloo, zmarł samotnie, wygnany na wyspę św. Heleny. [przypis edytorski]
227
Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (15851642) francuski książę, kardynał, od 1624 roku pierwszy minister Francji. [przypis edytorski]
228
Danton, Georges (17591794) jeden z przywódców rewolucji francuskiej z 1794, skazany na śmierć przez Roberspierre'a. [przypis edytorski]
229
chram (daw.) świątynia, zwł. pogańska. [przypis edytorski]
230
Kefaleńcy prawdop. neologizm od aramejskiego imienia apostoła Piotra (Kefas), stanowiący aluzję do jego wyciągnięcia miecza w obronie Jezusa. [przypis edytorski]
231
Wilson, Thomas Woodrow (18561924) amerykański mąż stanu, od 1912 prezydent; zasłużył się wprowadzeniem licznych reform społeczno-ekonomicznych, a w polityce międzynarodowej propagowaniem doktryny o prawie narodów do samostanowienia. [przypis edytorski]
232
konkwistador (z hiszp.) zaborca, najeźdźca; najczęściej odnoszone do hiszpańskich zdobywców Ameryki. [przypis edytorski]
233
asylum (łac.) miejsce schronienia, kryjówka. [przypis edytorski]
234
Cortés, Hernán (14851547) hiszpański konkwistador, w latach 15191521 zdobywca Meksyku. [przypis edytorski]
235
Pizarro, Francisco (14781541) hiszpański konkwistador, zdobywca imperium Inków, założyciel miasta Lima, dzisiejszej stolicy Peru. [przypis edytorski]
236
Montezuma II (14661520) od 1503 władca Azteków; stracił władzę wraz z najazdem Hiszpanii na Meksyk w 1519 roku. [przypis edytorski]