SHuningdek, hozirgi kunda hech bir mamlakatning oquv talim-tarbiya muassasasida rahbar hodim tayyorlanmaydi, insonning rahbarlik salohiyati ozining ish faoliyatida jamoada ishlash jarayonida shakllanib boradi. SHu bois fan oqituvchisi boshqaruv faoliyatining kompetentlik darajasini yanada yuksaltirishning eng muqobil yoli sifatida qaralmoqda va malaka oshirish tizimi orqali amalga oshirishga alohida ehtibor qaratilmoqda.
Dunyo hamjamiyatida aks etayotgan ilmiy-metodik, mahnaviy-mahrifiy va ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning kontyokistida (manzarasida) aks etishi orqali yuzaga keladigan kommunikativ munosabatlar, ahborotlarni ozatish va qabul qilish hamda uni qayta ishlash bilan undan mahlum maqsadlarda foydalanish orqali inson omili bilan bogliq bolgan masalalarning ilmiy-nazariy yechimlari aniqlanmoqda.
Talim tizimida texnologik jarayonlarni tashkil etish va uni boshqaruv mehanizmini takomillashtirish jarayonini tashkil etishda zamonaviy bilimga ega bolgan ijodkor, malakali, salohiyatli va tashkilotchilik qobiliyatiga ega bolgan oqituvchiga zarur. SHuningdek, texnologiya fani oqituvchisi texnologik jarayonlarni tashkil etishni bilishi, Talim jarayoni samaradorligiga salbiy tahsir etuvchi va ularni bartaraf etish yollarini bilishi, modullarni integratsiyalash va ularning oziga hos hususiyatlarini bilishi, oquvchilar bilim samaradorligini oshirishda oquvchilarning tayanch kompetentsiyalari va fanga oid umumiy kompetentsiyalarning mazmun-mohiyatini bilishi va dars jarayonida tadbiq eta olishi zarur.
Pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish texnologiyalari/10/ ozluksiz Talim tizimida tashkil etiladigan pedagogik jarayonlar, pedagogik jarayonlarning oziga xos orqalilari, pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarishga zamonaviy yondashuvlar, Talim jarayonlari samaradorligi, pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarishning funktsiya va metodlari, shuningdek, talim muassasasi oldiga qoyilgan maqsadlarga erishishda rahbarlar va professor-oqituvchilar tomonidan pedagogik jarayonlarni takomillashtirish, pedagogik jarayon subektlari faoliyatini muvofiqlashtirish va ularning refleksiv faoliyatini tashkil etish asosida talim samaradorligini oshirish yonalishidagi vazifalar yoritilgan.
R.X.Djuraev, S.T.Turgunov, N.Q.Axmedovalar Xalq Talimi tizimi umumiy orta talim muassasalari rahbarlarining boshqaruv faoliyati yonalishlari, boshqaruv faoliyati modeli, umumiy orta talim muassasalarida tashkiliy tozilish va boshqaruv tamoyillari, boshqarishning funktsiya va metodlari, umumiy orta talim muassasalarida boshqaruv jarayonini takomillashtirish omillari, talim muassasasi rahbarlarining ish vaqti va undan foydalanish, talim muassasasini boshqarish texnologiyalari, boshqarishda innovatsion faoliyat, talim muassasalari rahbarining boshqaruv faoliyati samaradorligi, umumiy orta talim muassasalari faoliyatini tashkil etishda hamkorlikdagi boshqaruv kabi masalalar yoritilgan/12/.
R.X.Djuraev, S.T.Turgunovlar tomonidan zamonaviy maktab rahbarlarining funktsional vazifalari va boshqaruv faoliyati samaradorligi, boshqaruv funktsiyalari va metodlari, umumiy orta talim muasasalaridagi tashkiliy tozilish, strategik boshqaruv va rejalashtirish, boshqaruv jarayonidagi tarbiyaviy munosabatlari, rahbarlik uslublari, talim muasasalari rahbarlarining boshqaruv qobiliyatlari va umuminsoniy xislatlar, boshqaruv algoritmi, boshqaruvda mehnat munosabatlari etikasi, rahbarning ish vaqti va undan foydalanish, xodimlar va rahbarlar faoliyatini tashkil etish masalalari organilgan/13/.
Oqituvchilarning kasbiy kompetentliligini rivojlantirishda talim muassasasi rahbarlarining funktsional vazifalari oqituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish yonalishidagi funktsional vazifalar, ularning kasbiy faolligini, shuningdek, malakasini oshirish, kasbiy kompetentliligini rivojlantirish hamda innovatsion faoliyatini tashkil etishda Talim muasasasi rahbarlari oldida turgan vazifalarni samarali amalga oshirishga doir tavsiyalar berilgan/14/.
Oqituvchilarning kasbiy mahoratitva kompetentliligini rivojlantirish /15/ boyicha talim muassasasi oqituvchilarining kasbiy kompetentligi va uning kompetentlari, pedagogik kompetentlilik korsatkichlari va baholash mezonlari, oqituvchilarda kasbiy kompetentlikni rivojlantirish jarayonlari, metod, vositalari, kasbiy mahorat va kompetetntlikni rivojlantirish jarayonida korporativ asoslari, pedagogik innovatsion faoliyat, ozluksiz malaka oshirish jarayoni modeli kabi masalalar yuzasidan soz yuritiladi.
Mazkur muammolarni ijobiy yechimini topish uchun texnologiya fani oqituvchisining texnologik jarayonlarni tashkil etishni bilishi va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish omillarini izlab topish yonalishida ilmiy tadqiqot ishlari olib borish shu kunning asosiy muammosidir.
Bu esa texnologiya fani oqituvchilarining texnologik jarayonlarni tashkil eta olishi va boshqaruv faoliyatida esa kompetentli, dars mavzusini bayon etishda innovatsion yondashuvlarga asoslanishi, pedagogik va psixologik sifatlarga ega bolishi, shuningdek, zamonaviy talablar asosida oquvchilar guruhi faoliyatini boshqarish kompetentligini yuqori yuqoriga kotarishda mamlakatimiz prezidentining farmonlari, qarorlari va VM qarorlari hamda mazkor sohaga aloqador bolgan mehyoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda mazkor dissertatsiyaning ilmiy tadqiqot natijalari muayan darajada hizmat qiladi /15-19/.
Texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish jarayonida innovatsion Talim texnologiyalaridan foydalanish, dars jarayonida boshqaruv faoliyati kompetentligi darajasini oshirish va konikmalarini shakllantirish bilan bogliq ilmiy izlanishlar jahonning yetakchi ilmiy markazlari va oliy Talim muassasalarida, jumladan London universiteti qoshidagi TALIM instituti Angliya), Nant universiteti (Frantsiya), Kaliforniya va Ogaya universitetlari (AQSH), Vullongog universiteti (Avstraliya), Tokio pedagogika universiteti (Yaponiya), CHonnam miliy universiteti (Koreya respublikasi), SHanxay Talimni baholash instituti (XXR), Moskva davlat universitetining boshqaruv kadrlarni tayyorlash oquv-ilmiy markazi (Rossiya) da olib borilmoqda.
SHuningdek, Ozbyokistonda Bosh ilmiy metodik markaz tomonidan professor-oqituvchilarning pedagogik mahoratini oshirish orqali oliy talim muassasalarida sifatni taminlash mexanizmi yaratilgan va ushbu mehanizmni yanada takomillashtirish yuzasidan ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda.
Jahonda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida qator oliy talim muassasalari tomonidan quyidagi ilmiy natijalar olingan: jumladan, oliy talim muassasalarida talim sifati nazoratining ichki baholash mexanizmlari ishlab chiqilgan (London universiteti qoshidagi TALIM instituti, Buyuk Britaniya); talim sifati menejmenti tizimini sertifikatlash va sifatni kafolatlash usullari tavsiflangan (Bavariya akkreditatsiyalash, sertifikatlash va sifatni kafolatlash instituti, Germaniya); talim sifati nazoratining tashqi baholash mexanizmlari takomillashtirilgan (Nant, Frantsiya); sifatning yalpi boshqaruvi kontseptsiyasini oliy talim muassasalarida qollash orqalilari ochib berilgan (Kaliforniya va Ogaya universitetlari, AQSH); Talim sifatini baholash mezonlari va korsatkichlari takomillashtirilgan (Vullongong universiteti, Avstraliya); sifat boshqaruvini takomillashtirib borish yonalishlari aniqlangan (Tokio pedagogika universiteti, Yaponiya); professor-oqituvchilarning pedagogik mahoratini oshirish orqali oliy talim muassasalarida sifatni taminlash mexanizmi yaratilgan (Bosh ilmiy-metodik markaz, Ozbyokiston).
Dunyoda talim sifati menejmentini takomillashtirish boyicha qator, jumladan, quyidagi ustuvor yonalishlarda tadqiqotlar olib borilmoqda:
talim sifatini kafolatlashning yagona mezonlari va standartlarini belgilashni aniqlash;
talim xizmatlari eksportini rivojlantirish;
talim dasturlarini akkreditatsiyalash milliy tizimlarini muvofiqlashtirish;
sifatni boshqarish texnologiyalarini takomillashtirish;
talim tizimida hususan, texnologiya fanida texnologik jarayonlarni tashkil etishning oziga hosligi va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish yollarini malaka oshirish tizimi orqali amalga oshirish masalalarini qayta korib chiqish va oquv korslarida oqituvchilarning boshqaruv mehanizmi faoliyatini yanada takomillashtirish masalalari organilmoqda.
Ushbu muammoning dolzarbligi ilmiy nuqtai nazardan yetarlicha ishlanmaganligi, texnologiya fani, hususan, texnologik jarayonlarni tashkil etish masalalari va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish muammolari yuzasidan yetarlicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmaganligi mavzuning Umumiy orta talim maktablarida texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqarish mexanizmlarini takomillashtirish deb nomlashga asos boldi.
Prezidentimiz SHavkat Mirziyaev tomonidan «Bugungi kunning eng asosiy vazifasi hayotimizning barcha sohalarida, ayniqsa boshqaruvda tarmoq boginlarini idora etishda yangicha fikrlaydigan, qiyin damlarda mashuliyatni oz zimmasiga ola biladigan, hayot bilan hamqadam yurishga qodir, imoni pok, bilimdon, ishbilarmon odamlarni topish, ularga ishonch bildirishdan iboratdir», deb tahkidlangan. Zero, boshqaruv sifatining takomillashuvi tegishli sohada erishiladigan yutuq va muvaffaqiyatlarning kafolatidir.
Talim muassasalari boshqaruvi yonalishida kadrlar tayyorlash, talim tizimini rivojlantirishning ijtimoiy-iqtisodiy va pedagogik shart-sharoitlarini organishga mamlakatimiz olimlari R.Joraev, M.Mirqosimov, , S.Turgunov, N.Ahmedova, Q.SHodmonov, M.Yoldoshev/22-26/, shuningdek, MDH olimlari M.Gubanova, V.Gurov, Z.Kretsan, V.Lazarev, N.Nemova, T.SHamova, N.SHmirevalarning ilmiy ishlarida alohida etibor qaratilgan hamda umumiy orta talim muassasalarida oqituvchilarining boshqaruv faoliyatini takomillashtirish, talim tizimi dars jarayonini, hususan, texnologikjarayonlarni tashkil etishning zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish va innovatsion Talim texnologiyalarini tadbiq etish muammolari tadqiq etilgan/27-29/.
Talim muassasalari rahbar kadrlarini tayyorlash va malakasini oshirish masalalari mamlakatimiz olimlari A.Begmatov, J.Yoldoshev, H.Yoldoshev, M.Quronov, S.Turgunov, N.Ahmedova, M.Yoldoshev MDH olimlari O.Atlasova, Z.Berdnikova, Ye.Grishina, A.Nekrasov, Ye.Tonkonogaya va boshqalar tomonidan organilgan/30-34/.
Respublikamiz tadqiqotchilari R.Ahlidinov, R.Joraev, U.Inoyatov, S.Turgunov va boshqalar, MDH olimlari P.Anisimov, G.Bordovskiy, D.Gorbachevskaya, D.Kutyova, O.Nazarova, I.Pozdnyakova, M.Potashnik, L.Redьko, P.Tretьyakov, shuningdek, xorijlikolimlar B.Cole, E.El-Khawas, J.Goldberg, L.Harvey, D.Westerheijden tomonidan umumiy orta, orta maxsus, kasb-hunar va oliy talim muassasalarida sifat menejmenti tizimini takomillashtirish texnologiyalari ishlab chiqilgan, talim sifati boshqaruvining ozluksiz Talimda, shuningdek, malaka oshirish tizimida maktab oqituvchilarini boshqaruv faoliyatini takomillashtirish orqali talim tizimining sifat va samaradorligini oshirish boyicha ozaro aloqadorligini belgilaydigan omillar ilmiy asoslangan.
SHuningdek, talimda sifatni boshqarish, sifatni kafolatlashda maktab oqituvchilarini boshqaruv faoliyatini yanada takomillashtirish, oliy Talimda sifatni baholash, talim jarayoni ishtirokchilari faoliyatini muvofiqlashtirish va talim sifatini nazorat qilishning pedagogik shart-sharoitlari aniqlangan.
Mamlakatimiz olimlari E.Seytxalilov, SH.Qurbonov, SH.SHaripov, M.Yoldoshev, S.Turgunov, N.Ahmedova MDH olimlari Ye.Kolegova, E.Korotkov, V.Korlov, I.Mazur, V.Fedorov, V.SHapiro va boshqalar, shuningdek, xorijlik olimlar Deborah J.Teeter, Edward Sallis, Franklin P.Schargel, H.James Harrington, Jeffrey J.Burgard, Lawrence A.Sherr, Marmar Mukhopadhyay, Ronald J.Fitzgerald vaboshqalarning tadqiqotlarida jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining turli sohalarida, jumladan, talim sohasida foydalanib kelinayotgan sifatni boshqarish mexanizmlari, shuningdek, malaka oshirish korsi jarayonida oqituvchilarni boshqaruv faoliyatini takomillashtirishning omillari haqida fikrlar (sifatni boshqarishning baholashga asoslangan yondashuvi SWOTtahlil, sifatning yalpi menejmentiTQM tamoyillariga asoslangan kontseptsiya va ISO 9000:2000 xalqaro sifat standartlari talablariga asoslangan yondashuv)berilgan, ularning Talim tizimidagi erishishi mumkin bolgan imkoniyatlari tahlil qilingan/35-42/.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, bugungi kunda xalq Talimi xodimlarining malakasini oshirish tizimida maktab oqituvchilarini boshqaruv faoliyatini takomillashtirish orqali talim tizimining sifat va samaradorligini oshirish muammosi boyicha alohida tadqiqot predmeti sifatida organilmaganligini etirof etish mumkin.
Oquv qollanmaning maqsadi umumiy orta talim maktablarida texnologiya fani darslarida texnologik jarayonlarini tashkil etish va ularni boshqarish mexanizmlarini takomillashtirishning omilarini zamonaviy yondashuvlar asosida ilmiy jihatdan asoslab berishdan iborat bolib, vazifalari esa texnologiya fani darslarida texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqarish mehanizmini takomillashtirishning ilmiy-metodik va psixo-pedagogik asoslari ishlab chiqish;
texnologik talim jarayonni tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirishning oziga hos yollari;
texnologik talim jarayonlarini zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish yollari;
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirishda umumtalim fanlari modullarini integratsiyasi.
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish tizimi modelini ishlab chiqish;
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish jarayonida innovatsion talim texnologiyalaridan foydalanish.
Oquv qollanmaning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqarish mehanizmini takomillashtirish masalalarini ilmiy-metodik asoslari organilgan va ishlab chiqilgan;
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqarish mexanizmini boshqarishni takomillashtirishning psixologik-pedagogik asoslari ishlab chiqilgan;
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirishning mazmun-mohiyati metodik nuqtai nazardan tahlil qilingan va oziga hos yollari organilgan;
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirishning zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish yollari organilgan va dars jarayonida foydalanish tavsiya etilgan;
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirishda umumTalim fanlari modullarini integratsiyalash masalalari tahlil qilingan;
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish tizimining «modeli» ishlab chiqilgan.
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirishda innovatsion talim texnologiyalaridan foydalanish masalalari organilgan.
texnologik talim jarayonlarini tashkil etish va boshqarish mehanizmini takomillashtirishning zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish yollari organilgan.