Беларусам быць цяжка яшчэ і таму, што пакуль у нас не шмат нагоды для радасці і больш падставаў для суму. Але ж калі ў нас зяўляецца нагода для радасці, то гэта сапраўды вялікая радасць, бо яна ў нас агульная з нашымі продкамі, якія стагоддзямі і стагоддзямі жылі на гэтай зямлі.
Цяжка быць беларусам, аднак цяпер мне нічога не муляе.
Алена Савеня: Усё адно што адказаць, як быць чалавекам
Сорамна ўспомніць, але ў школе я не любіла гісторыю Беларусі. Не тое каб я яе не ведала, але школьная праграма досыць сціпла згадвала пра паходжанне беларусаў, затое стракацела сухімі фактамі пра Вялікую Айчынную. Нудна было страшэнна.
Неяк класе ў 8-м ішлі мы на Вялікдзень на могілкі з бацькамі (хто ходзіць на Радаўніцу, а на Ганцаўшчыне, адкуль я родам, на Вялікдзень). І тут бацька пачынае ўзгадваць: «Вось у гэтых лясах твой прапрадзед паляваў разам з Радзівілам, а парабкі хадзілі да яго на працу». Ганарліва так сказаў, накшталт «а ты думала!» І ў той момант мяне як ударыла: «У мяне быў прапрадзед!!!» Хто, адкуль, прычым тут парабкі?
І я пачала даймаць бабуль-дзядуль, жывых на той час, каб яны апавядалі пра сваё жыццё, продкаў, звычаі Так, па сутнасці, у мяне зявілася Радзіма.
Сярод маладых і апантаных гісторыкаў ідуць спрэчкі (добра, што камянямі не кідаюцца) пра месца ліцвінаў у нашай гісторыі, пра сялянскае паходжанне беларускай нацыі (многія з гэтага камплексуюць чамусьці).
А па мне галоўнае жыць на зямлі, якая мае сваю гісторыю. Дзеля гэтага трэба толькі развіваць нацыянальную адукацыю, каб мае дзеці размаўлялі па-беларуску не толькі дома, але і ў школе.
Шчыра прызнаюся, што да канца не ведаю, як гэта быць беларусам? Усё адно што адказаць, як быць чалавекам.
Юры Несцярэнка: Беларускамоўныя людзі закрыты клан
Карані маёй беларускасці звязаныя хутчэй не з бацькамі, а з дзядамі і бабулямі. Гэта былі вясковыя людзі з адпаведнымі побытам і гаворкай, распаўсюджанай толькі ў іх мясцовасці. Тыя ўражанні дзяцінства хай і досыць позна, ужо пасля 30 гадоў паўплывалі на тое, што я падахвоціўся ўжываць і захоўваць беларускую мову.
Вельмі моцна на мяне паўплывала творчая сустрэча з пісьменнікам Уладзімірам Арловым і бардам Змітром Бартосікам. Арлоў мяне здзівіў тым, што ён, сучасны высокаадукаваны чалавек, піша кнігі на беларускай мове. А напрыканцы сустрэчы я даведаўся, што Бартосік не беларус. Але так, як ён размаўляў на беларускай мове, я, беларус, на той момант размаўляць не мог. І для мяне гэта быў шок.
Згадаю яшчэ адну сустрэчу. У нас, у мястэчку Бялынічы на Магілёўшчыне, была невялікая дыяспара каўказцаў з Грузіі, Арменіі, Аджарыі Яны тут жылі і працавалі трымалі крамы. Аднойчы каўказцы наладзілі сустрэчу з актыўнымі беларускамоўнымі людзьмі. З каўказскага боку быў малады вядоўца, а старэйшы сядзеў недзе далей. Малады вядоўца пачаў казаць: «Поднимем тост за эту землю, которая дала нам возможность здесь жить без войны и работать. Выпьем за самостийность Беларуси!» А старэйшы паправіў: «Ты что, не понимаешь? Не за самостийность, а за незалежность!»
На жаль, пакуль на Беларусі з іншаземцамі размаўляць па-беларуску немагчыма. Таму тыя людзі, што ў нас карыстаюцца беларускай мовай, выглядаюць як своеасаблівы клан. Застаецца хіба спадзявацца, што некалі сітуацыя зменіцца да лепшага.
8. ВЕДА
Трэба было перажыць шмат чаго, каб усвядоміць і ацаніць вартасць гэтых двух словаў: «Я беларуска». Чаму мы павінныя змяніць нашы сімвалы, якія мне вельмі падабаліся, на нешта іншае. На нешта, у чаго няма каранёў. У пэўны час я зацікавіўся гісторыяй. Прычым гісторыяй навакольнага краю, а не ўсёй планеты. Быць беларусам гэта калі ўвесь традыцыйны космас рэзануе з зямлёй спевы, строі, легенды і паданні, вясковыя хаты, крыжы на могілках. Гэта наш спосаб існаваць, спосаб адчуваць і разумець сусвет і сябе ў ім.
Настасся Шамрэй: На падсвядомым узроўні я заўсёды ведала сваю нацыянальнасць
Памятаю, калі я пайшла ў першы клас, то мела даволі вялікую праблему з беларускай мовай. Неяк на мяне накрычала настаўніца, што я не маю з сабой «алоўка». А мае «карандаши» ляжалі ў пенале і не ведалі, што гэта гаворка пра іх. Але з цягам навучання ў беларускамоўнай школе я пачала прызвычайвацца да мовы і яе адрозненняў ад «русского языка». Любіла беларускія казкі, з задавальненнем чытала беларускую літаратуру.
Недзе ў пятым ці шостым класе настаўніца па гісторыі запыталася, хто якой нацыянальнасці. «Хто лічыць сябе палякам?» палова класа падняла рукі (і я ў тым ліку). «Хто лічыць сябе рускім?» рукі падняла другая палова. «А цяпер скажыце, хто лічыць сябе беларусам?» мы былі ў шоку. Як гэта беларусам? У Лідзе ўсе ці каталікі, то бок «палякі», ці праваслаўныя, то бок «рускія». Наўрад ці менавіта тады я ўсвядоміла сябе беларускай, але добра запомніла, што каталічка гэта не абавязкова полька.
Потым доўгі час мне было ўсё адно, хто якой нацыянальнасці. Галоўнае, каб чалавек быў цікавы. Калі сутыкалася з беларускамоўнымі, не вылучала іх з агульнага шэрагу звычайныя людзі, я іх разумею, яны мяне таксама. Толькі яны трошкі часцей за іншых размаўляюць пра палітыку. А ў астатнім усё окей.
Неўпрыкмет міналі школьныя гады, і аднойчы я вырашыла, што хачу быць журналісткай. Атрымалася патрапіць на факультэт беларускай філалогіі і культуры ў БДПУ (Педагагічны ўніверсітэт), дзе я атрымлівала дзве спецыяльнасці журналістыка, пра якую марыла, і беларуская мова і літаратура так бы мовіць, пабочны эфект.
Тое, што пры паступленні падалося пабочным эфектам, змяніла мяне да непазнавальнасці. Менавіта ва ўніверсітэце я адкрыла для сябе Беларусь: літаратуру, мову, гісторыю, у тым ліку і гісторыю мовы, а таксама выкладчыкаў, якія апавядалі, хто такі Быкаў, што зрабіў Каліноўскі, як гучаць дыялекты нашай мовы ў розных раёнах. Беларусь для мяне набывала размаітыя колеры і адценні, рабілася больш прывабнай і ўтульнай.
Сёння здаецца, што на падсвядомым узроўні я заўсёды ведала сваю нацыянальнасць і ганарылася гэтым. Проста трэба было шмат перажыць, каб усвядоміць і ацаніць вартасць гэтых двух словаў: «Я беларуска».
Раман Бекарэвіч: Мой доўгі шлях, альбо Як я асэнсаваў сябе беларусам
Я нарадзіўся ў расейскамоўнай сямі, але ўсе мае родныя, акрамя бабулі па матчынай лініі, па пашпарце былі беларусамі. Першым штуршком да асэнсавання сябе беларусам, напэўна, былі мае школьныя падручнікі, што распавядалі пра паходжанне нашых нацыянальных сімвалаў (я пайшоў у школу акурат у 1991 годзе).
Гэтыя кнігі на ўсё жыццё прышчапілі любоў да бел-чырвона-белага сцяга і Пагоні. І потым, у 1995 годзе, мне, дзіцяці, было вельмі цяжка зразумець, чаму ад іх адмовіліся? Чаму мы павінныя змяніць нашы сімвалы, якія мне вельмі падабаліся, на нешта іншае? Аднак мае бацькі растлумачылі мне, што наш сцяг падчас вайны выкарыстоўвалі фашысты, нагадалі пра майго дзядулю й прадзеда, якія змагаліся супраць захопнікаў пад чырвонымі сцягамі. І я з паразуменнем прыняў гэтае тлумачэнне.
Потым доўгі час я зусім не думаў ні пра тое, што такое быць беларусам, ні пра тое, чаму мы павінны бараніць нашу мову. Але ў школе мы шмат чыталі беларускую літаратуру. А настаўніца па гісторыі была вельмі строгая жанчына яшчэ савецкага гарту. Як у савецкія часы яна муштравала вучняў па гісторыі КПСС, так і мы былі вымушаны старанна вывучаць гісторыю ВКЛ і станаўлення беларускай дзяржаўнасці. З таго часу ў мяне ўжо не было сумневу, што мы беларусы і ў нас ёсць шматвяковая культура. Аднак я не адчуваў сябе часткай гэтай культуры да сямнаццацігадовага ўзросту.
Менавіта тады я ўпершыню пабачыў сямейныя рэліквіі старадаўнія дакументы, якія сведчылі пра маю прыналежнасць да шляхецкага роду. З іх я і даведаўся, што мае продкі, пачынаючы з шаснаццатага стагоддзя, лілі кроў, абараняючы межы сваёй Бацькаўшчыны ад нападаў «вялікага ўсходняга суседа». Я пабачыў сваё генеалагічнае дрэва і тыя самыя шляхецкія граматы імператрыцы Кацярыны Другой, пра якія столькі чуў у школе.
Гэтыя старыя паперы зрабілі на мяне незабыўнае ўражанне. Пасля чаго і адчыніліся таямнічыя дзверы ў маёй свядомасці. Я пачаў цікавіцца нашай гісторыяй, стаў чытаць шмат кніг на роднай мове і задаваць сабе пытанні, на якія няпроста знайсці адказ.
Апошнім крокам да майго самавызначэння як беларуса стала праца ў Расеі ў студэнцкія гады. Там мне было вельмі сорамна, што ні я, ні мае суайчыннікі не ведаем сваёй мовы. Але разам з тым менавіта там я зразумеў, што беларусы й расейцы зусім розныя, што мы нават метафарычна не можам называцца адзіным народам.
Я Беларус! І я ганаруся гэтым.
Генадзь Трахімавіч: Убачыў нешта новае здзівіся
Я нарадзіўся ў Заходняй Беларусі ў 1934 годзе ў Глыбокім. Для мяне беларушчына гэта найперш гісторыя.
Мае два сыны жывуць ва Ульянаўску. Калі яны прыязджаюць у Беларусь, я заводжу іх на могілкі і паказваю: тут у мяне з боку бацькі пахавана пяць пакаленняў; еду на другія могілкі і кажу, што тут пахавана шэсць пакаленняў з боку маткі. Адна нявестка спытала: ну і што? А другая сказала: калі каго народзіць прывязе ў гэтую царкву, у якой былі хрышчаныя шэсць пакаленняў нашых сваякоў. І вось маю ўнучку хрысцілі ў гэтай царкве, пабудаванай у 1642 годзе.
Да гісторыі Беларусі мяне прыахвоціў бацька. Яго выхаванне грунтавалася на такім прынцыпе: убачыў нешта новае здзівіся, раскрый рот і не закрывай да таго часу, пакуль не даведаешся, што гэта такое. А перастанеш здзіўляцца ты нябожчык.
Да гісторыі Беларусі мяне прыахвоціў бацька. Яго выхаванне грунтавалася на такім прынцыпе: убачыў нешта новае здзівіся, раскрый рот і не закрывай да таго часу, пакуль не даведаешся, што гэта такое. А перастанеш здзіўляцца ты нябожчык.
Я лічу, што калі не ведаеш сваіх каранёў, ты ўжо не беларус.
Андрэй Захарэвіч: Нам ёсць чым ганарыцца
У дзяцінстве я размаўляў па-беларуску ў асноўным з бабуляй і дзядулем, таму што маці ў мяне нарадзілася і нейкі час гадавалася ў Расеі дачка вайскоўца. Беларускую мову яна ўрэшце вывучыла, але вымаўленне такое, што часам і сёння яе цяжка зразумець.
Усё пачалося з таго, што я зацікавіўся гісторыяй. Але гісторыяй не ўвогуле, а свайго роднага краю. Праз некаторы час вырашыў перайсці на беларускую мову. Атрымалася не з першай спробы: псіхалагічна вельмі складана. Хаця жонка мяне адразу падтрымала. Яна сама з беларусаў, з тых, што калісьці паехалі на Урал паводле рэформы Сталыпіна. Знайшоў я жонку ў Кыргызстане.