Здаралася, мне нават давалі зніжкі ў крамах за беларускую мову. Нечакана падзякавалі за добрае вымаўленне, калі станавіўся на ўлік у ваенкамаце ў Ленінскім раёне Менска. Сябры з Расеі, калі прыязджаюць, просяць больш размаўляць па-беларуску. Ім цікавыя нашыя мова і культура не ў іх падабенстве да расейскай, а ў адрозненнях. Аднаму з іх вельмі спадабалася слова «сябра», ён доўга адпрацоўваў яго вымаўленне і цяпер любіць прамаўляць пры кожнай сустрэчы.
Быць беларусам гэта быць як самім сабой, так і нашчадкам сваіх продкаў.
Зміцер Трафімчук: Стаў беларусам праз мову
Я стаў беларусам праз мову. Дзесьці цягам году пераконваў сябе, што варта пачаць размаўляць па-беларуску. І ўвесь гэты час займаўся самаадукацыяй, шмат чытаў, знаёміўся з людзьмі, якія дапамагалі мне пераканацца, што абраны мной шлях правільны і па-беларуску размаўляць варта. І вось на працягу ўжо досыць доўгага часу я карыстаюся беларускай, што ніяк не замінае мне ў стасунках з іншымі людзьмі.
Мае бацькі калі і паўплывалі на маю беларускасць, то несвядома. Так бы мовіць, на генным узроўні. У атачэнні, дзе я рос, людзі размаўлялі на «лёгкай» (скажам так, каб не ўжываць больш грубых тэрмінаў) беларускай мове. А цяпер ужо хутчэй я на іх уплываю. Бо мая прафесія філолаг, і мой абавязак правільнае валоданне мовай.
Быць беларусам гэта найперш не саромецца таго, што ты беларус. Адказ абстрактны, але насамрэч ён адсылае да гісторыі нашай штодзённасці. Шмат якія людзі, пазіцыянуючы сябе беларусамі, не ведаюць элементарных беларускіх каштоўнасцяў, не валодаюць інфармацыяй, звязанай з гісторыяй Беларусі, бо не кожны можа дайсці да бібліятэкі. А калі б гэтая інфармацыя была паўсюль, перадусім на радыё і тэлебачанні, яна б, напэўна, шмат каго схіліла натхніцца беларушчынай. Як гэта было ў маім выпадку.
Дзяніс Голін: Найпершае ў пошуках і вызначэнні ідэнтычнасці гэта мова
Напэўна, мая беларускасць пачалася з зацікаўленасці гісторыяй. Не беларускай, а наогул. Гісторыяй старажытнага свету, Сярэднявечча Пасля надышоў час і гісторыі Беларусі, якую пачалі выкладаць у школе. Недзе тады трапіла мне ў рукі кніжка Вітаўта Чаропкі «Імя ў летапісе» і адкрыла вочы на выбітных асобаў роднай зямлі. Асабліва падабаліся нарысы пра барацьбу з крыжакамі.
Канчатковая ж мая «беларусізацыя» адбылася пасля першага курсу журфаку, калі з агульнай парады выкладчыка і «на злосць усім» я ўсё лета намагаўся думаць і размаўляць па-беларуску. Вярнуўся з вакацыяў іншым чалавекам. Дарэчы, бацькі паставіліся да гэтай метамарфозы як да зявы натуральнай.
Таму з уласнага досведу магу сказаць, што найпершае ў пошуках і вызначэнні сваёй ідэнтычнасці гэта мова. Яна робіць нас такімі, якімі мы ёсць. Памятаю часы, калі англійская была адзіна прымальнай у тутэйшай цяжкой музыцы. Але менавіта беларускамоўны праект, дзе я пачаў музычную творчасць, звярнуў на сябе ўсеагульную ўвагу.
Памятаеце прадмову да фільма Андрэя Кудзіненкі «Акупацыя. Містэрыі»? «Пяцьсот гадоў таму яны не ведалі, што яны беларусы, але іх дзяржава была найвялікшай у Еўропе. Калі яны даведаліся пра гэта, у іх ужо не было дзяржавы, і іншыя лічылі іх то недаробленымі рускімі, то непаўнавартаснымі палякамі. Але беларусы яшчэ былі. Нарэшце іх запісалі ў савецкі народ. А потым пачалася вайна і акупацыя. Пасля гэтага беларусаў засталося зусім мала. Цяпер у беларусаў ёсць дзяржава. Але іх саміх ужо не засталося».
Менавіта ад людзей, якія бяруць на сябе нялёгкі абавязак звацца беларусамі, залежыць, ці будуць беларусы. І якімі будуць.
Аляксандр Тамковіч: Сорамна перакладаць беларуса на беларускую мову
Я былы вайсковец, дакладней вайсковы журналіст. Вучыўся на факультэце журналістыкі Львоўскага вышэйшага ваенна-палітычнага вучылішча. Да гэтага скончыў «рускую» школу і адзін курс Ленінградскага тэхналагічнага інстытута халадзільнай прамысловасці. Зразумела, беларускую мову нідзе належным чынам не вывучаў. Таму, каб ніхто не смяяўся з памылак, пісаў на «великом и могучем».
Так было да траўня 2007 года, калі рэдактар газеты «Новы час» Аляксей Кароль прапанаваў мне зрабіць серыю нарысаў «Найноўшая гісторыя Беларусі ў асобах». З задавальненнем пагадзіўся, засмучаў толькі адзін момант газета на беларускай мове, а я пішу на расейскай. У адказ прагучала пішыце на расейскай, будзем перакладаць. І тут мне, шчыра кажучы, стала крыху сорамна ад таго, што хтосьці будзе перакладаць на беларускую мову беларуса
Як вядома, лета «мертвый сезон», таму мы вырашылі дачакацца восені. Першы нарыс на беларускай мове зявіўся 12 верасня 2007 года. Напісаны ён быў з дапамогай руска-беларускага слоўніка і кампютарнай праграмы «Літара», якая падкрэслівае чырвоным колерам памылкі і «русізмы». Зараз серыя нарысаў працягваецца, толькі абектам стаў «трэці сектар». У слоўнік я амаль не заглядваю. Няма такой неабходнасці.
Я родам з захаду Беларусі, а там раней панавалі дзве мовы мясцовая (беларуская) і польская. Толькі апошнім часам дадалася яшчэ і расейская. Па сутнасці, адбываецца тое, што і ўсюды, пасля таго як сюды прыйшлі «саветы». У маіх родных Ашмянах ніколі (адно выключэнне) не было «свайго» начальства. Іх заўсёды прысылалі з Усходу.
Аднойчы ехаў па квіток на Маскоўскі аўтавакзал. У падземным пераходзе, каля «палітэху» нейкі юнак спяваў на беларускай мове. Такога я ніколі не сустракаў. Каб адчуваць сябе беларусам, не трэба нейкага пафасу. Дастаткова свядома рабіць тое, што будзе рабіць цябе беларусам.
Аксана Сулейманава: Паўплывала школа
Сямя мая інтэрнацыянальная: бацька татарын, маці расейка, бабуля і дзед беларусы, а яшчэ адна бабуля украінка. Нарадзілася я ў Беларусі, атрымлівала сярэднюю адукацыю ў беларускамоўнай школе. У нашай сямі ніколі не размаўлялі на беларускай мове, бо ні маці, ні бацька яе добра не ведалі. Таму сямя ніяк не паўплывала на маю беларускасць. Гэта зрабіла школа.
Дзякуючы маім настаўнікам па беларускай мове, гісторыі, геаграфіі я зразумела, хто я такая. Потым вучылася ў БДПУ імя Максіма Танка па спецыяльнасці «Геаграфія. Беларуская мова і літаратура». Цяпер выкладаю гэтыя прадметы ў школе.
Але больш за ўсё на мяне паўплывалі кнігі. Я вельмі любіла і люблю чытаць, і найперш мне падабалася чытаць кнігі на беларускай мове. Мне здаецца, што нават апісанне прыроды на ёй гучыць больш чароўна, чым на расейскай.
Калі чытаеш беларускія кнігі, дык здаецца, што вяртаешся ў дзяцінства, дзе ўсё табе знаёмае і дзе ты адчуваеш сябе вельмі ўтульна.
Быць беларусам гэта не значыць запіс у пашпарце.
Быць беларусам гэта мець беларускую душу.
Ганна Емялёва: Гэта наш спосаб існаваць
Я нарадзілася на гэтай зямлі. І з часам пачала адчуваць яе. Адчуваць, што людзі, якія спрадвеку тут жылі, іх мова і культура гэта сама гэтая зямля. І увесь космас рэзануе тут з традыцыйнай культурай людзей, што жывуць на гэтай зямлі: спевы, строі, легенды і паданні, вясковыя хаты, крыжы на могілках усё знітавана.
Мне здаецца, што няма іншага сэнсу і няма большага шчасця за гэтую задзіночанасць. Тут адна песня бабулі можа змяніць жыццё назаўсёды.
9. СВАЁ
Калі вы патрапіце ўхапіць розніцу паміж паняццямі «народ» і «натоўп» вы ўжо напалову беларус. Нішто так не загартоўвае характар, як простая рэч гаварыць па-свойму ў іншамоўным натоўпе Таму так важна знайсці сваіх! Трэба адрозніваць мову як ідэю і мову як нешта неаддзельнае ад асобы. Мяне ўразіла, што падчас беларуска-шведскай літаратурнай вечарыны шведскі амбасадар звяртаўся да прысутных па-беларуску! Беларускасць была, ёсць і будзе заўсёды побач, проста мы часам не заўважаем. Нават аповед пра свае карані для мяне ёсць культурай, таму што гэта частка нашай агульнай гісторыі. Мяне вельмі ўражваюць знаёмствы з людзьмі, якія адчуваюць сваю прыналежнасць да пэўнага народа.
Ганна Кісліцына: Жыццё з самапавагай
Часта чую гісторыі: чалавеку ўпала на галаву цагліна ці токам яго стукнула і ён загаварыў па-ангельску або, да прыкладу, па-старагрэцку Ніякага такога здарэння са мной не было.
Мая беларускасць развівалася паслядоўна. У два гады, як любяць згадваць мае сямейнікі, я паставіла на вушы ўсіх выхавацелек маскоўскага дзіцячага садка пытаннем: «Дэ моя хустка?» Ніхто з іх не ведаў заходнепалескага дыялекту, а я літаральна перавярнула ўсё дагары нагамі. Таму маму вечарам сустракалі ўсе, хто там працаваў Вось такія мы, беларусы у вечным пошуку свайго!
Калі мне споўнілася чатыры, на пытанне: «Кім ты будзеш, калі вырасцеш?», упэўнена адказвала: «Беларускай паэтэсай!» Мама пісала вершы і ўсе яе сяброўкі па маскоўскім Літаратурным інстытуце былі беларускімі паэткамі. Яны былі прыгожымі, густоўна апраналіся і моцна адрозніваліся ад звычайных жанчын. Паглядзіце на фотаздымак маладзенькай Раі Баравіковай і вы мяне зразумееце Беларусы такія упэўненыя ў тым, што яны самыя лепшыя: самыя прыгожыя, самыя працавітыя. З самымі чыстымі вуліцамі ў свеце!
Калі мне было восем, разам з усім атрымала школьны падручнік па беларускай мове. У канцы яго былі слупкі са словамі, якія трэба было запомніць. Мой сусед па парце Вова Казырыцкі аднойчы знайшоў там незнаёмае слоўка і спытаў мяне, што яно значыць. Але націск у ім паставіў няправільна, на апошні склад. Давялося зірнуць і прачытаць самой. «Дык гэта ж «аўторак», «вторник»! лёгка пераклала я. «Дык ты беларуска!» здзівіўся ён Быць беларусам гэта не толькі мець беларускае прозвішча, а элементарна разумець родную мову.
Калі мне было сямнаццаць, я трапіла на пасяджэнні легендарнага таварыства «Тутэйшыя». Усе былі старэйшыя за мяне, з вышэйшай адукацыяй ці старшакурснікі. Каб камунікаваць на роўных, даводзілася шмат чытаць. Аказалася, што каб называцца беларускай, трэба ведаць гісторыю нацыянальнай культуры.
Быць беларусам гэта паважаць сябе. Ніколі не гань сваё і без цябе знойдуцца тыя, хто гэта зробіць! Крытыкуй, але толькі тое, што можна выправіць. Калі ты не паважаеш сябе, свой род, сваю мову то хто будзе паважаць цябе? Самапавага першая аснова для павагі з боку іншых. Гэта важна і для чалавечых стасункаў, і для міждзяржаўнага камунікавання. Жыццё без кахання сумнае, жыццё без павагі з боку іншых невыноснае!
Быць беларусам гэта значыць адрозніваць паняцці «народ» і «натоўп». Варта паважаць свой народ, яго мову, гісторыю і культуру, але пры гэтым захоўваць самастойнасць думкі, заўсёды помніць, што натоўп можа памыляцца. Калі вы патрапіце ўхапіць розніцу паміж паняццямі «народ» і «натоўп» вы ўжо напалову беларус.