334
drzewiej (daw.) – dawniej. [przypis edytorski]
335
statut – dokument spisujący prawa. [przypis edytorski]
336
wżdy (daw.) – przecież. [przypis edytorski]
337
następować (daw.) – atakować. [przypis edytorski]
338
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się. [przypis edytorski]
339
buława (daw.) – broń o kulistej głowicy. [przypis edytorski]
340
czeladź (daw.) – służba. [przypis edytorski]
341
starunek (daw.) – staranie, opieka. [przypis edytorski]
342
przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie. [przypis edytorski]
343
zahaczyć – tu: skreślić, zrezygnować z niego. [przypis edytorski]
344
szpylman (z niem.) – grajek. [przypis edytorski]
345
pewnikiem (daw.) – na pewno. [przypis edytorski]
346
dziać (daw.) – strzelać z łuku bądź z kuszy. [przypis edytorski]
347
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów. [przypis edytorski]
348
kordzik a. kord – krótki miecz. [przypis edytorski]
349
okulbaczyć (daw.) – osiodłać. [przypis edytorski]
350
przodowa izba (daw.) – pomieszczenie od frontu. [przypis edytorski]
351
kord – krótki miecz. [przypis edytorski]
352
somsiedzkum – dziś popr.: po sąsiedzku. [przypis edytorski]
353
mir (daw.) – pokój. [przypis edytorski]
354
rychło (daw.) – wkrótce. [przypis edytorski]
355
pierwej (daw.) – najpierw. [przypis edytorski]
356
drzewiej (daw.) – dawniej. [przypis edytorski]
357
chudoba – skromny dobytek. [przypis edytorski]
358
odmówić (daw.) – namówić do porzucenia dotychczasowego miejsca pracy a. przebywania. [przypis edytorski]
359
niepomiernie (daw.) – bardzo. [przypis edytorski]
360
wiano (daw.) – posag. [przypis edytorski]
361
somsiedzi – dziś popr.: sąsiedzi. [przypis edytorski]
362
paliwoda (daw.) – człowiek gwałtowny i/lub lekkomyślny. [przypis edytorski]
363
krzynę (daw.) – trochę. [przypis edytorski]
364
każden – dziś popr.: każdy. [przypis edytorski]
365
zdzierżyć (daw.) – dotrzymać. [przypis edytorski]
366
zmóc (daw.) – pokonać. [przypis edytorski]
367
kamień – dawna jednostka wagi, nazwa pochodzi od kamieni będących częścią żaren. [przypis edytorski]
368
obora – dawniej także: dziedziniec. [przypis edytorski]
369
rzechoczesz – dziś popr.: rechoczesz. [przypis edytorski]
370
czysty – prawdziwy (por. „czysty zysk”). [przypis edytorski]
371
zapusty (daw.) – karnawał, przebierańce. [przypis edytorski]
372
opatrzyć się (daw.) – zorientować się. [przypis edytorski]
373
począć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]
374
śwarny (daw.) – ładny. [przypis edytorski]
375
przychówek – potomstwo. [przypis edytorski]
376
warować się (daw.) – strzec się, chronić się, pilnować się. [przypis edytorski]
377
przygrażać – dziś popr.: wygrażać. [przypis edytorski]
378
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów. [przypis edytorski]
379
buchasty (daw.) – bufiasty, szeroki. [przypis edytorski]
380
k'sobie (daw.) – do siebie. [przypis edytorski]
381
na hak przywieść (daw.) – złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego. [przypis edytorski]
382
miarkować (daw.) – myśleć. [przypis edytorski]
383
modry (daw.) – niebieski. [przypis edytorski]
384
boćkać (daw.) – całować. [przypis edytorski]
385
do dnia (daw.) – rano. [przypis edytorski]
386
alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna. [przypis edytorski]
387
pożoga (daw.) – pożar. [przypis edytorski]
388
wyprawić (daw.) – urządzić. [przypis edytorski]
389
Kazimierz Wielki – (1310–1370), ostatni król Polski z dynastii Piastów (od 1333), znacząco poprawił sytuację gospodarczą kraju i standardy cywilizacyjne. [przypis edytorski]
390
rezolutny (daw.) – śmiały, zaradny. [przypis edytorski]
391
głownia – palący się lub spalony kawałek drewna, tu: pochodnia. [przypis edytorski]
392
przeor – przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny. [przypis edytorski]
393
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]
394
Jan II Raciborski, zwany Żelaznym – (ok. 1365–1424), książę raciborski od ok. 1380. [przypis edytorski]
395
wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem. [przypis edytorski]
396
mdły (daw.) – słaby. [przypis edytorski]
397
szpylman (z niem.) – grajek, aktor. [przypis edytorski]
398
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się. [przypis edytorski]
399
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]
400
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
401
rozsierdzić się (daw.) – rozzłościć się, rozgniewać. [przypis edytorski]
402
terminy (daw.) – sytuacje a. wydarzenia niepomyślne. [przypis edytorski]
403
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV. [przypis edytorski]
404
siła (daw.) – wiele. [przypis edytorski]
405
rodzona – siostra. [przypis edytorski]
406
osobliwy (daw.) – szczególny. [przypis edytorski]
407
zachowanie (daw.) – poważanie, cześć, szacunek. [przypis edytorski]
408
przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie. [przypis edytorski]
409
zapłonić się (daw.) – zaczerwienić się. [przypis edytorski]
410
po pytaniu (daw.) – po prośbie, na żebry. [przypis edytorski]
411
Maćków (daw.) – Maćka, Maćkowy. [przypis edytorski]
412
pielesze (daw.) – dom, strony rodzinne. [przypis edytorski]
413
Boruta – diabeł z polskich legend, związany z Łęczycą. [przypis edytorski]
414
rad (daw.) – chętnie. [przypis edytorski]
415
alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna. [przypis edytorski]
416
polepa (daw.) – gliniana podłoga. [przypis edytorski]
417
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych. [przypis edytorski]
418
mechera (daw.) – pęcherz. [przypis edytorski]
419
zawalidroga – osoba sprawiająca kłopoty. [przypis edytorski]
420
dżdże (daw.) – deszcze. [przypis edytorski]
421
któren – dziś popr.: który. [przypis edytorski]
422
puszyć – tu: pokazywać. [przypis edytorski]
423
kostur – kij podróżny, laska. [przypis edytorski]
424
czeladź (daw.) – służba. [przypis edytorski]
425
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]
426
kosołapy (daw.) – o krótkich rękach. [przypis edytorski]
427
bezera (daw.) – łajdak, niegodziwiec. [przypis edytorski]
428
smolarz – człowiek wytwarzający smołę i dziegieć, a przy okazji węgiel drzewny. [przypis edytorski]
429
duchem (daw.) – szybko. [przypis edytorski]
430
radzi (daw.) – chętnie. [przypis edytorski]
431
cóżeś zacz? (daw.) – kim jesteś? [przypis edytorski]
432
budnik – człowiek mieszkający w „budzie”, tj. w szałasie. [przypis edytorski]
433
stajanie a. staje – dawna miara długości (odległość, po przebiegnięciu której koń musiał się zatrzymać). [przypis edytorski]
434
wszędy (daw.) – wszędzie. [przypis edytorski]
435
wądół – rozpadlina, niewielki wąwóz. [przypis edytorski]
436
skojec – średniowieczna moneta, 1/24 grzywny. [przypis edytorski]
437
napity – pijany. [przypis edytorski]
438
chycić – dziś popr.: chwycić. [przypis edytorski]
439
poczytać (daw.) – uznać. [przypis edytorski]
440
ślepia – oczy. [przypis edytorski]
441
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
442
płowy (daw.) – o włosach: jasny. [przypis edytorski]
443
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów. [przypis edytorski]
444
utoczony – wykonany na tokarce, tu: krągły. [przypis edytorski]
445
wrony – o koniu: kary, czarny. [przypis edytorski]
446
podjezdek – koń mniejszej wartości, słaby a. młody. [przypis edytorski]
447
wedle (daw.) – obok. [przypis edytorski]
448
spłonąć a. spłonić się (daw.) – zaczerwienić się. [przypis edytorski]
449
dworować (daw.) – żartować. [przypis edytorski]
450
górny – tu: wzniosły. [przypis edytorski]
451
alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna. [przypis edytorski]
452
nawidzieć (daw.) – lubić, kochać. [przypis edytorski]
453
tabor – wozy konne w podróży. [przypis edytorski]
454
wszędy (daw.) – wszędzie. [przypis edytorski]
455
łuby (daw.) – kosze; tu: bagaż podróżny. [przypis edytorski]
456
mitręga – męcząca i niedająca się szybko wykonać praca; zwlekanie. [przypis edytorski]
457
smolarz – człowiek wytwarzający smołę i dziegieć, a przy okazji węgiel drzewny. [przypis edytorski]
458
niepodszyty – pozbawiony podszycia, bez krzewów. [przypis edytorski]
459
chojar (daw.) – wysokie drzewo iglaste. [przypis edytorski]
460
śmigi (daw.) – części śmigła. [przypis edytorski]
461
dżdże (daw.) – deszcze. [przypis edytorski]
462
przodek – tu: przednia część wozu. [przypis edytorski]
463
stajanie a. staje – dawna miara długości (odległość, po przebiegnięciu której koń musiał się zatrzymać). [przypis edytorski]
464
piskorz – ryba o brązowym, wydłużonym ciele, żyjąca w słabo natlenionych wodach. [przypis edytorski]
465
przeor – przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny. [przypis edytorski]
466
równie (daw.) – (daw.) tak samo. [przypis edytorski]
467
wraży – dziś: wrogi. [przypis edytorski]
468
bitwa pod Płowcami – rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce. [przypis edytorski]
469
gmina kmieca – jednostka dawnego samorządu chłopskiego. [przypis edytorski]
470
Władysław I Łokietek – (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego. [przypis edytorski]
471
rzezać (daw.) – zabijać. [przypis edytorski]
472
ono (daw.) – to. [przypis edytorski]
473
tera – dziś popr.: teraz. [przypis edytorski]
474
młaka – teren podmokły. [przypis edytorski]
475
rżysko – pole po skoszeniu zboża. [przypis edytorski]
476
niewielgie – dziś popr.: niewielkie. [przypis edytorski]
477
chruśniak – krzaki, zarośla. [przypis edytorski]
478
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
479
pokrzepić się (daw.) – wzmocnić się. [przypis edytorski]
480
pożoga (daw.) – pożar. [przypis edytorski]
481
napsować (daw.) – zniszczyć. [przypis edytorski]
482
żywięcy (daw.) – żywotny. [przypis edytorski]
483
niepożyty (daw.) – niedający się pokonać. [przypis edytorski]
484
chycić – dziś popr.: chwycić. [przypis edytorski]
485
grdyka – tu: gardło. [przypis edytorski]
486
podolić (daw.) – zdołać. [przypis edytorski]
487
zjazd – tu: zebranie szlachty z danego regionu, mające na celu uchwalenie praw. [przypis edytorski]
488
odprawować się (daw.) – odbywać się. [przypis edytorski]
489
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się. [przypis edytorski]
490
prawić (daw.) – mówić. [przypis edytorski]
491
niedziela (daw.) – tydzień. [przypis edytorski]
492
każden – dziś popr.: każdy. [przypis edytorski]
493
ziem – dziś popr.: ziemia. [przypis edytorski]
494
nikiej (gw.) – niby, tak jak. [przypis edytorski]
495
przegwarzyć (daw.) – przegadać. [przypis edytorski]
496
wądół – rozpadlina, mały wąwóz. [przypis edytorski]
497
bronny (daw.) – tu: broniony, wzmocniony. [przypis edytorski]
498
któren – dziś popr.: który. [przypis edytorski]
499
opatrzyć (daw.) – zaopatrzyć. [przypis edytorski]
500
wigilią (daw.) – w przeddzień. [przypis edytorski]
501
dżdże (daw.) – deszcze. [przypis edytorski]
502
piegża – mały ptak wędrowny. [przypis edytorski]
503
wedle (daw.) – według. [przypis edytorski]
504
frasunek (daw.) – smutek, zmartwienie. [przypis edytorski]
505
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV. [przypis edytorski]
506
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii). [przypis edytorski]
507
wadzić (daw.) – przeszkadzać. [przypis edytorski]
508
ciągoty – tu: pożądanie. [przypis edytorski]
509
wiano – posag. [przypis edytorski]
510
wartki (daw.) – szybki. [przypis edytorski]
511
zydel – mebel do siedzenia, podobny do taboretu. [przypis edytorski]
512
czeladnik – rzemieślnik po egzaminie, pracujący pod okiem mistrza. [przypis edytorski]
513
jutrznia – pierwsza z godzin liturgicznych, ogłaszanych biciem w dzwony. [przypis edytorski]
514
pomer – dziś popr.: umarł. [przypis edytorski]
515
jąć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]
516
Jakub z Kurdwanowa – biskup płocki w latach 1396-1425. [przypis edytorski]
517
konwent – zakon. [przypis edytorski]
518
chętliwie – dziś popr.: chętnie. [przypis edytorski]
519
modre (daw.) – niebieskie. [przypis edytorski]
520
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV. [przypis edytorski]
521
minstrel (daw.) – dworski śpiewak lub recytator poezji. [przypis edytorski]
522
gądek – śpiewak, grajek; od „gędźba” – muzyka. [przypis edytorski]
523
w tym razie (daw.) – w tym wypadku. [przypis edytorski]
524
rzewliwy (daw.) – smutny, pobudzający do płaczu. [przypis edytorski]
525
wskróś tej przyczyny (daw.) – z tego powodu. [przypis edytorski]
526
najtęższy (daw.) – najsilniejszy. [przypis edytorski]
527
przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie. [przypis edytorski]
528
krzywdować się (daw.) – czuć się pokrzywdzonym. [przypis edytorski]
529
żywie – dziś popr.: żyje. [przypis edytorski]
530
pewnikiem (daw.) – na pewno. [przypis edytorski]
531
siła (daw.) – wielu. [przypis edytorski]
532
któren – dziś popr.: który. [przypis edytorski]
533
szranki – ogrodzenie placu turniejowego a. miejsca pojedynku, przenośnie: sam turniej rycerski. [przypis edytorski]
534
zgoła (daw.) – całkiem. [przypis edytorski]
535
pacholę (daw.) – dziecko. [przypis edytorski]
536
posędzieleć (daw.) – posiwieć. [przypis edytorski]
537
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego. [przypis edytorski]
538
Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem. [przypis edytorski]
539
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej – rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. [przypis edytorski]
540
pouchwałość – właśc. poufałość: zażyłość, przyjaźń. [przypis edytorski]
541
przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie. [przypis edytorski]
542
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
543
na hak (…) przywieść (daw.) – złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego. [przypis edytorski]
544
zasromać (daw.) – zawstydzić. [przypis edytorski]
545
zachowanie (daw.) – poważanie, cześć, szacunek. [przypis edytorski]
546
uręczać – dziś popr.: ręczyć, zaręczać. [przypis edytorski]
547
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle. [przypis edytorski]
548
zafrasować się (daw.) – zmartwić się. [przypis edytorski]
549
Żmudź – historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny. [przypis edytorski]
550
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy. [przypis edytorski]
551
tedy (daw.) – więc. [przypis edytorski]
552
wielki szpitalnik – u krzyżaków zwierzchnik nad szpitalami zakonnymi, a zarazem komtur elbląski. [przypis edytorski]
553
pochopny – działający szybko i w nieprzemyślany sposób. [przypis edytorski]
554
przez (daw.) – bez. [przypis edytorski]
555
jąć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]
556
sporzej (daw.) – tu: łatwiej, lepiej. [przypis edytorski]
557
ostać – dziś popr.: zostać. [przypis edytorski]
558
nawidzieć (daw.) – lubić, kochać. [przypis edytorski]
559
rania – dziś popr.: rana. [przypis edytorski]
560
jagody (daw.) – policzki. [przypis edytorski]
561
tyla – dziś popr.: tyle. [przypis edytorski]
562
k'sobie (daw.) – do siebie. [przypis edytorski]
563
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów. [przypis edytorski]
564
łacniej (daw.) – łatwiej. [przypis edytorski]
565
wedle (daw.) – według. [przypis edytorski]
566
list żelazny a. glejt – dokument wystawiony przez władze, dający posiadaczowi prawo do swobodnego poruszania się po danym terenie. [przypis edytorski]
567
wielki szpitalnik – urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur elbląski. [przypis edytorski]