Ogniem i mieczem, tom drugi - Генрик Сенкевич 15 стр.


174

czerń – chłopstwo. [przypis redakcyjny]

175

mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]

176

Bracław – miasto i stolica województwa, należącego do Rzeczypospolitej, dziś miasteczko w centralnej części Ukrainy, ok. 60 km na płd. wschód od Winnicy. [przypis redakcyjny]

177

watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. [przypis redakcyjny]

178

bat'ku (ukr.) – ojcze. [przypis redakcyjny]

179

Ne zderżymo (ukr.) – nie damy rady, nie wytrzymamy. [przypis redakcyjny]

180

kiścień – rodzaj broni, złożonej z trzonka i kolczastej kuli na łańcuchu. [przypis redakcyjny]

181

wraży (z ukr.) – wrogi, nienawistny. [przypis redakcyjny]

182

hołowu spasajete (ukr.) – (własną) głowę ratujecie. [przypis redakcyjny]

183

siła (starop.) – dużo, wiele. [przypis redakcyjny]

184

komunik (daw.) – jeździec, kawalerzysta. [przypis redakcyjny]

185

pocztowy – członek pocztu, sługa. [przypis redakcyjny]

186

towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy; towarzysz – rycerz, szlachcic. [przypis redakcyjny]

187

na spasenie Lacham (z ukr.) – na ratunek Polakom. [przypis redakcyjny]

188

na pohybel (ukr.) – na zgubę, na śmierć. [przypis redakcyjny]

189

dziegieć – lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in. [przypis redakcyjny]

190

altembas – kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego. [przypis redakcyjny]

191

sajeta (daw.) – cienkie, kosztowne sukno. [przypis redakcyjny]

192

lacki (z daw. ukr.) – polski. [przypis redakcyjny]

193

Na sławu! Na szczastie (ukr.) – na sławę, na szczęście. [przypis redakcyjny]

194

Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. [przypis redakcyjny]

195

towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. [przypis redakcyjny]

196

Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) – miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założone w XVI w. przez magnatów Ostrogskich, twierdza obronna przeciw najazdom tatarskim. [przypis redakcyjny]

197

quo modo (łac.) – w jaki sposób. [przypis redakcyjny]

198

Zinków – miasto (dziś wieś) w centralnej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. wschód od Jarmoliniec. [przypis redakcyjny]

199

Kupin – wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. zachód od Jarmolińców. [przypis redakcyjny]

200

Zbrucz – rzeka w zach. części Ukrainy, dopływ Dniepru; w latach 1921–1939 rzeka stanowiła granicę państwową między Polską a Związkiem Radzieckim. [przypis redakcyjny]

201

Satanowa – miasteczko w centralnej części Ukrainy, ok. 40 km na zachód od Jarmoliniec. [przypis redakcyjny]

202

eksperiencja (z łac.) – doświadczenie. [przypis redakcyjny]

203

bezoar – substancja powstała w żołądku zwierzęcym z niestrawionych włókien roślinnych i sierści, uważana w średniowieczu za odtrutkę na dolegliwości żołądkowe. [przypis redakcyjny]

204

Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie. [przypis redakcyjny]

205

peregrynacja (z łac.) – podróż, pielgrzymka. [przypis redakcyjny]

206

Płoskirów (dziś: Chmielnicki) – miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie drogi między Tarnopolem a Winnicą, ok. 25 km na północ od Jarmoliniec. [przypis redakcyjny]

207

bąk – duża mucha, żywiąca się krwią końską i bydlęcą; giez. [przypis redakcyjny]

208

peritus (łac.) – doświadczony. [przypis redakcyjny]

209

Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) – miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założone w XVI w. przez magnatów Ostrogskich, twierdza obronna przeciw najazdom tatarskim. [przypis redakcyjny]

210

Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła. [przypis redakcyjny]

211

ze stem ludzi (daw.) – ze stoma ludźmi. [przypis redakcyjny]

212

dufać (daw.) – ufać, wierzyć, pokładać nadzieję. [przypis redakcyjny]

213

Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie. [przypis redakcyjny]

214

Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. [przypis redakcyjny]

215

siła (starop.) – dużo, wiele. [przypis redakcyjny]

216

teorbanista – muzyk grający na teorbanie; teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

217

dowbysz (daw. ukr.) – dobosz, bębnista. [przypis redakcyjny]

218

spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach. [przypis redakcyjny]

219

mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna. [przypis redakcyjny]

220

chwost (starop., ukr.) – ogon. [przypis redakcyjny]

221

wieńczyć (z ukr.) – żenić. [przypis redakcyjny]

222

korowaj (z daw. ukr.) – poczęstunek weselny. [przypis redakcyjny]

223

Kołyb jeho trastia mordowała (z ukr.) – żeby go cholera wzięła. [przypis redakcyjny]

224

łycar (ukr.) – rycerz. [przypis redakcyjny]

225

mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna; zuch. [przypis redakcyjny]

226

Skoro, chłopci, skoro! Diakujem, pane (z ukr.) – Szybko, chłopcy, szybko! Dziękujemy, panie. [przypis redakcyjny]

227

Pomyłujte, pane (ukr.) – zmiłujcie się, panie. [przypis redakcyjny]

228

Naści (daw.) – masz, trzymaj. [przypis redakcyjny]

229

zołotyj Lach! Czerwinci daje, zła ne robyt, dobry pan! Na sławu, na szczastie (z ukr.) – złoty Polak! Czerwońce daje, zła nie robi, dobry pan! Na sławę, na szczęście. [przypis redakcyjny]

230

bondar (ukr.) – bednarz. [przypis redakcyjny]

231

chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis redakcyjny]

232

A szczo? ne kazały (ukr.) – a co, nie mówiłyśmy. [przypis redakcyjny]

233

dystyngwować (z łac.) – odróżniać, podkreślać różnicę. [przypis redakcyjny]

234

hałłakować – wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha. [przypis redakcyjny]

235

bandolet (z fr: pasek, na którym jeździec wiesza broń) – tu: lekka strzelba, używana w XVII w. przez żołnierzy jazdy, strzelająca dość celnie kulami pistoletowymi; arkebuz lub muszkiet. [przypis redakcyjny]

236

Stary bondar ściskał z radości kowalichę (… ) – Wesele chłopskie z owych czasów opisuje naoczny świadek Beauplan. [przypis redakcyjny]

237

prysiud (ukr.) – przysiad, figura taneczna. [przypis redakcyjny]

238

bodiak (ukr.) – oset. [przypis redakcyjny]

239

Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) – strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 razy skazany na banicję za najazdy na sąsiadów, ułaskawiony za zasługi wojenne. [przypis redakcyjny]

240

zali (starop.) – czy. [przypis redakcyjny]

241

in universo (łac.) – na całym świecie, w ogóle. [przypis redakcyjny]

242

watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. [przypis redakcyjny]

243

karbunkuł (daw.) – czerwony kamień szlachetny, rubin lub granat. [przypis redakcyjny]

244

mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna. [przypis redakcyjny]

245

Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy. [przypis redakcyjny]

246

rankor (daw.) – gniew, uraza. [przypis redakcyjny]

247

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

248

afekt (z łac.) – uczucie. [przypis redakcyjny]

249

przecz (starop.) – dlaczego, z jakiej przyczyny. [przypis redakcyjny]

250

zali (starop.) – czy. [przypis redakcyjny]

251

mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]

252

lacki (daw. ukr.) – polski. [przypis redakcyjny]

253

zakonserwować (z łac.) – zachować, zatrzymać. [przypis redakcyjny]

254

pludry (daw., z niem.) – krótkie spodnie, często bufiaste, z rozcięciami, ukazującymi podszewkę. [przypis redakcyjny]

255

dowcip (daw.) – umysł, mózg. [przypis redakcyjny]

256

teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

257

Ne znaju (ukr.) – nie wiem. [przypis redakcyjny]

258

Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła. [przypis redakcyjny]

259

Hospody pomyłuj (ukr.) – Boże, zlituj się. [przypis redakcyjny]

260

braty ridnyje (ukr.) – bracia kochani. [przypis redakcyjny]

261

spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach. [przypis redakcyjny]

262

prospectus (łac.) – widok. [przypis redakcyjny]

263

przetak – sito. [przypis redakcyjny]

264

guldynka (starop.) – myśliwska strzelba gwintowana. [przypis redakcyjny]

265

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

266

bat'ku (ukr.) – ojcze. [przypis redakcyjny]

267

kapuza (z łac. caput: głowa) – futrzana czapka-uszanka. [przypis redakcyjny]

268

spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach. [przypis redakcyjny]

269

sobaka (ukr.) – pies. [przypis redakcyjny]

270

znaje (ukr.) – wie. [przypis redakcyjny]

271

Koli! Koli! (ukr. koły!) – bij, zabij! [przypis redakcyjny]

272

towarzyszów – dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. [przypis redakcyjny]

273

gamratka (daw.) – panienka lekkich obyczajów. [przypis redakcyjny]

274

krasne barwy – czerwone mundury. [przypis redakcyjny]

275

kulbaka – wysokie siodło. [przypis redakcyjny]

276

Ludy, spasajtes (ukr.) – ludzie, ratujcie się. [przypis redakcyjny]

277

hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

278

bondar (ukr.) – bednarz. [przypis redakcyjny]

279

chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis redakcyjny]

280

nieruchomie – dziś popr.: nieruchomo. [przypis redakcyjny]

281

splantować – spłaszczyć, wyrównać; tu: przegadać, usadzić. [przypis redakcyjny]

282

fatigatus (łac.) – zmęczony. [przypis redakcyjny]

283

Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. [przypis redakcyjny]

284

Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie. [przypis redakcyjny]

285

mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]

286

oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary, podmokłe zarośla. [przypis redakcyjny]

287

Sicz Zaporoska – Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis redakcyjny]

288

chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis redakcyjny]

289

Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła. [przypis redakcyjny]

290

hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

291

watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. [przypis redakcyjny]

292

Perekop – twierdza tatarska, strzegąca wejścia na Półwysep Krymski. [przypis redakcyjny]

293

ułus – osiedle tatarskie; tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów. [przypis redakcyjny]

294

Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

295

drużka (z ukr.) – przyjaciółka. [przypis redakcyjny]

296

Ubij, bat'ku (ukr.) – zabij, ojcze. [przypis redakcyjny]

297

przyhołubić (ukr.) – przygarnąć. [przypis redakcyjny]

298

Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. [przypis redakcyjny]

299

liszka – lis. [przypis redakcyjny]

300

postradać (daw.) – stracić. [przypis redakcyjny]

301

de publicis (łac.) – o sprawach publicznych. [przypis redakcyjny]

302

zali (starop.) – czy. [przypis redakcyjny]

303

splantować – spłaszczyć, wyrównać; tu: przegadać, usadzić. [przypis redakcyjny]

304

Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy. [przypis redakcyjny]

305

czerniec (z ukr.) – mnich, zakonnik. [przypis redakcyjny]

306

boćwina – liście buraczane. [przypis redakcyjny]

307

snadnie (daw.) – łatwo, często. [przypis redakcyjny]

308

Jahorlik – miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd. od Bracławia, wówczas przy granicy z Mołdawią i Turcją, dziś na terenie Mołdawii. [przypis redakcyjny]

309

sędzie – dziś popr. forma M. lm: sędziowie. [przypis redakcyjny]

310

chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis redakcyjny]

311

teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

312

eksperiencja (z łac.) – doświadczenie. [przypis redakcyjny]

313

przebrać się (daw.) – przeprawić się, przejść. [przypis redakcyjny]

314

frukta (łac. fructa) – owoce. [przypis redakcyjny]

315

przeto (przest.) – więc, zatem. [przypis redakcyjny]

316

contentus (łac.) – zadowolony. [przypis redakcyjny]

317

obrok – karma końska; tu: nakarmienie koni. [przypis redakcyjny]

318

ordynans (z łac.) – rozkaz. [przypis redakcyjny]

319

Zbaraż – miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. [przypis redakcyjny]

320

kupy swawolne – oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. [przypis redakcyjny]

321

Tarnopol – miasto w zach. części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. [przypis redakcyjny]

322

bitwa pod Cecorą (1620) – zakończona zwycięstwem wojsk turecko-tatarskich nad Polakami podczas odwrotu, spowodowanego przez niezgodę i niesubordynację polskich magnatów; do niewoli dostał się wówczas m.in. Bohdan Chmielnicki; Cecora – miejscowość w pn.-wsch. Rumunii. [przypis redakcyjny]

323

Żółte Wody – uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopalniami rud żelaza i uranu, położone ok. 100 km na zachód od Dniepropietrowska; bitwa pod Żółtymi Wodami (1648) zakończyła się klęską wojsk polskich. [przypis redakcyjny]

324

Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) – miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie. [przypis redakcyjny]

325

dać drała – dać drapaka, uciec. [przypis redakcyjny]

326

respons (z łac.) – odpowiedź. [przypis redakcyjny]

327

Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) – strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 razy skazany na banicję za najazdy na sąsiadów, ułaskawiony za zasługi wojenne. [przypis redakcyjny]

Назад Дальше