– «Давай праедземся разам па венах гісторыі. Я пакажу табе, як бог засынае на працы», – адгукнуўся Руткоўскі яшчэ адной непазнавальнай для каханкі цытатай.
– Я пагаджуся, – мудра не стала перапытваць яна. – Праўда, гэтага чарцяку Варгіна давядзецца з сабой браць. Гэта ж атрымаецца, нібыта мы ў выправу збіраемся. А яго тут, сам ведаеш, і на адзін дзень пакідаць без нагляду нельга. Суседку ж не папросіш паклапаціцца. І ключы не пакінеш…
З рэпрадуктара пачулася каціная курна.
– Чуе гад, што пра яго размова, – павесялеўшы, заўважыў Руткоўскі. – «Каток гуляе – ручкі спрытна ловіць ён». Можа, мы за гэтыя два месяцы яму скафандр пашыем?
– Ага. Залатымі ніткамі са срэбнымі кутасамі, – скрозь смех адказала Марына. – Абыдзецца ён без скафандра. Калі што якое, то ёсць смарт-бокс. Куды трэба, перанясём. Прагулянкі за межамі базы і марсаходаў не для яго. Адурэе ад нечаканых уражанняў.
– Мне дык здаецца, што ён ужо даўно адурэў і без прагулянак.
– Можа, без прагулянак і адурэў?
– Самая вялікая прагулянка ў яго жыцці ўжо адбылася. Не так часта кашэчыя на Марс трапляюць.
– Дый людзячыя таксама… – са знарочыстым сумам, нібыта сама толькі што не дакарала каханага за тужлівыя ноткі, нагадала жанчына.
– Не пачынай, Гваздулька, – Ягору муляла вяртанне да тэмы, якую неаднакроць абмяркоўвалі ледзьве не ад моманту пасадкі. Не хацелася прызнавацца, што Марына неабачліва пераблытала з тужлівасцю яго рамантычны настрой.
– Не пачынаю, Руткенберг, – выдыхнула яна з кволым намёкам на ўсмешку і тут жа дадала: – Хадзем лепш абедаць. Усё гатова.
– Ты абяцала нешта незвычайнае, – узрадавана ўспомніў мужчына.
– Незвычайнае для гэтых краёў, – раздобрылася каханая туманнай падказкай.
– Боршч? – нясмела дапусціў ён.
– Боршч, – не вырабляючыся, пацвердзіла яна.
– Боршч! Якая ж ты малайчынка! – усцешана прапяяў ён, мала не пайшоўшы ў скокі.
– Стараюся, – з дробачкай нядбальства на лусце гонару кінула Марына і прыспешыла: – Толькі не затрымлівайся, а то Варгін дае зразумець, што цалкам згодны ўмалёгаць і тваю порцыю. Ён на такія справы звер бягомы.
– Перадай Варгіну, што за оныя неряды боки бывають мяты, – агучыў Ягор жартаўлівую пагрозу на старасвецкі манер і скіраваўся ў кухонны адсек, усцешана напяваючы знячэўку прыгаданыя радкі часоў згасання беларуска-ўкраінскага барока:
То-то боршч сыты,То-то страва люба,Вазьмі ліш да пакушай,Аж зліпаецца губа!Каб яшчэ некалькі гадоў таму Руткоўскаму сказалі, што з’яўленне баршчу на стале ён будзе ўспрымаць як сапраўднае свята, ён наўрад ці паверыў бы. Страва ж штодзённая! Але жыццё перайначылася.
Вялізныя складскія адсекі былі шчыльна наладаваныя рознага кшталту прадуктамі. З разліку, каб каманда з трыццаці чалавек з добрым апетытам не галадала, прынамсі, сем зямных гадоў. Аднак для прыгатавання баршчу поўнага набору прадуктаў на складах чамусьці не было. Добра, што хоць у «эліках» – элеватарных адсеках – адшукалася насенне буракоў. Калі вырашылі разбіць агарод, Марына прытаіла, што колькі градак пакінула акурат пад буракі. Ён жа зразумеў гэта пазней, калі ўбачыў бацвінне. Ад радасці нават падхапіў каханую на рукі, кружыўся з ёю і ў батлейкавым буянстве паўтараў: «Так, бацвіннікі мы! Так, баршчажэры!»
Зайшоўшы ў кухонны адсек, Ягор не прамінуў пацалаваць чараўніцу і прыгразіць кулаком хціваму кату. Апошні па-гаспадарску віўся побач і бесцырымонна зіркаў на людзей, не ўхваляючы іх пяшчот.
– Падлізнік, – адрываючыся ад вуснаў Ягора, незласліва буркнула Марына і наказала яму абдзімаць рукі ды сядаць за стол.
– І не аднойчы табе гэта даказаў. Але не стамлюся паўтараць. І сёначы таксама, – як той кот, завуркатаў мужчына.
Жанчына цыкнула, наўмысля няўхвальна пакруціла галавой і, заружавеўшы, узялася за талеркі.
Абедалі яны звычайна тут жа, на кухні, седзячы з краю доўгага стала, разлічанага на вялікую каманду. Не разумелі, праўда, як меркаваныя трыццаць чалавек маглі б тут змясціцца. Толькі ў святочныя дні стол накрываўся ў кают-кампаніі. І хоць Ягор абвясціў з’яўленне баршчу ў іх меню святам, пераносіць абед у іншае памяшканне ўстрымаліся. Еў ён з вялізным апетытам. Марына крадком назірала, як ззяе ад задавальнення яго твар. У нейкі момант ёй здалося, што з усіх эмацыйных адценняў, якімі адгукалася аблічча каханага, можна скласці цэлую сімфонію.
Яго задавальненне было шчырым. Так, гэты боршч шмат чым адрозніваўся ад тых баршчоў, якія пашчасціла пакаштаваць яшчэ на Зямлі. Зямлянін цудоўна ведаў, што вада згенераваная, што мяса часткова з кансерваў, часткова соевае, што смятана з парашку, а гародніна, хоць і свая, але вырасла за сотні мільёнаў кіламетраў ад натуральнага для сябе асяроддзя. Але прыўзнятасці настрою нічога з гэтага не падбівала. «Damn fine borscht!»
Ягор міжволі ўспамінаў адзіны няпоўны зямны год, калі яны з Марынай часта жылі разам. Баршчоў, якімі частавала яго каханая, забыць было папросту немагчыма. Падзякаваўшы, ён нагадаў ёй пра той час і пра тыя баршчы. Яна памятала. Яна ўсё памятала. Можа, і хацела ў бясчассі, якое пачалося на ірландскіх сунічных палях, шмат чаго забыць, выкрасліць з памяці. Але ж яно нікуды не знікла. Абтаптанае і адштурхнутае, захоўвалася ў аддаленых кутках лабірынта яе душы. Захоўвалася, каб у спрыяльных умовах вярнуцца і расквітнець.
Пасля таго, як Ягор і Марына засталіся на Марсе толькі ўдваіх, пасля таго, як Марына змагла пераацаніць становішча, старое пачуццё ўспыхнула наноў і, насуперак нядаўнім забабонам, здолела зайграць неймаверна яркімі фарбамі. Колькі яны потым ні думалі, колькі ні абмяркоўвалі ўвесь цуг падзей, выснова атрымлівалася адна: гэтае вяртанне магло адбыцца толькі тут і толькі ў выніку таго пагібельнага збегу абставін, які вырашыў, каму жыць, а каму паміраць. Руткоўскі, праўда, па-ранейшаму лічыў гэта наканаванасцю, але не хацеў навязваць каханай путы свайго меркавання. Зрэшты, тут для іх не існавала забароненых тэм. І калі з вуснаў мілай Гваздулькі вырываліся фразы накшталт «як казаў Марку» або «мы з мужам у Марсэлі палюбілі адну кавярню», пан Руткенберг не крывіў твар, не ўсчынаў сваркі, не прасіў пазбавіць яго падобных згадак. Разам з тым, Марына так і не змагла закрыць адно пытанне, якое даймала Ягора столькі гадоў…
– Я вось аднаго не магу ўцяміць: чаму сярод прыпасаў няма кансерваваных ці сушаных буракоў, – пасля абеду абураўся Руткоўскі, пацягваючы вітамінную сумесь.
– А чым табе свежыя не падабаюцца?
– Ды ўсім падабаюцца. І дзякуй табе яшчэ раз, маё сонейка, – прэтэнзій да каханай ён не меў. – Але мне цяжка спасцігнуць логіку арганізатараў палёту. Калі мне сказалі, што я прайшоў адбор, то далі цэлы стос паперак. Добра помню, што ў адной былі пытанні пра гастранамічныя ўпадабанні. Я напісаў, што люблю боршч. Яны там увогуле чыталі гэтыя анкеты? Ці пхалі ўсё ў харчовыя адсекі наўздагад?
– Слухай, з гэтым адборам столькі ўсяго дзіўнага, што я не разумею, чаму ты дагэтуль загуды даеш, – Марына не прасяклася яго клопатам. – Абураешся, што не паклалі на склад буракоў, але спакойна ставішся да таго, што адбор ты прайшоў пад чужым прозвішчам, з прыдуманай біяграфіяй і фальшывай прафесіяй.
Ягор хацеў нешта сказаць, але замоўк на паўслове. Знадворку пачуўся прыглушаны грукат. Нешта з амаль дасканалым рытмам стукалася аб корпус аднаго з аддаленых адсекаў базы.
3
Прытомнасць вярнулася хвілін праз пяць. Што адбылося за гэты час, Ягор мог адно здагадвацца. Ядранка сядзела на кукішках побач з ім. Сказала, што ўчасна заўважыла зламысніка і покрыкам перашкодзіла абчысціць усе кішэні ахвяры. Ягору здалося, што праз туман непрытомнасці ён нешта такое чуў, але расплюшчыць вочы не меў моцы. Нападнік паспеў злэпаць толькі часовы мабільнік – спонсарскі падарунак для хуткай сувязі між удзельнікамі канферэнцыі. Да скарбаў гаманца ці карткі мультыпашпарта злодзей далезці не здолеў.
Усхваляваныя пытанні харваткі, як і ўласныя думкі Ягора, нібыта зліваліся з морам. Самаадчуванне? Млявы голас казаў сам за сябе. А ў голасе – скаргі. На боль галавы. На галавы кружэнне. На вечнае ззянне чыстага розуму. На мізэрную эпоху сусветнай ночы. Жарты – як азнака, што не ўсё яшчэ страчана. Цяга ванітаваць – як сведчанне, што пакідаць усё так нельга. Страсенне мозга? Можа, і страсенне мозга. Медыкі мусілі высветліць.
Высветлілі. Шпіталізацыя. Бальнічны ложак. Тое, чаго Руткоўскі не хацеў. На ўдзеле ў канферэнцыі быў пастаўлены крыж. «Перакулены крыж», – змрочна пажартаваў навуковец, бо ў галаве без дай прычыны мільгацелі гукі і вобразы музычнага кірунку, што быў часткова модным у яго юнацтве. Ён нават ганяў тады колькі разоў з Гомеля ў Кіеў на вялікую вечарыну «Вічна ніч», ладжаную ў гэтым стылі – стылі вітч-хаўз… Вітч-хаўз, або, як казалі тады смехам, «ведзьміна хата», меў адным са сваіх сімвалаў перакулены дагары дрыкам двухканцовы крыж. Чаму гэты вобраз пад паўзабытыя мелодыі стаў раптоўна пульсаваць раз-пораз у мозгу, Ягор не разумеў. Але дактарам не сказаў, бо гэта ж такое глупства.
Валтузня з бальніцай і лячэннем каштавала не паўгрошыка. Ратавала страхоўка. Але не цалкам. Меркаваных пяць дзён на бальнічнай койцы яна пакрыць не магла. Ядранка, адчуваючы віну за здарэнне («Не пацягнула б з сабой да мора, усё было б добра.»), намагалася знайсці нейкія варыянты. Але толкам нічога не выйшла. З жабіны прыгаршчы – гэта з жабіны прыгаршчы.
Руткоўскі стаў пачувацца лепей ужо на другі дзень шпіталізацыі. Трымаў хвост дудою. Быў гатовы выпісацца ды хоць пасля абеду. Але лекарская грамада па-свойму глядзела на яго стан і з выпіскай не спяшалася. Тады ён узяўся абяцаць далячыцца дома, абы толькі далі магчымасць хутчэй вярнуцца на радзіму. Сказаў пра гэта і пільным дактарам, і клапатлівай харватцы. Дактары фыркалі. Харватка нудзілася. Ягор не адступаў. Ледзьве не праз беларускую амбасаду знайшоўся кампраміс.
Іванкавіч расстаралася з квітком на дужа зручны чартарны рэйс. Руткоўскі маніўся аддзячыць. Стрымліваючы слёзы, яна сказала, што лепшай падзякай будзе працяг «зносіць» з ёй. Ён запэўніў, што іх камунікаванне не абарвецца.
Тым часам паліцыя бясплённа спрабавала вылічыць рабаўніка. Патрэбных звестак мелі вобмаль. Паказанні Ягора, як і сведчанні Ядранкі, не змянілі грунтоўнай аселасці следства на хутары Тупікоўшчына. Дадому навуковец вяртаўся без аніякае пэўнасці ў тым, што злачынства калі-небудзь раскрыюць. Строіць жа здагадкі было цяжка – як бы ні ляпіў з сябе героя, па-ранейшаму балела галава і вялі рэй прапісаныя дактарамі анальгетыкі.
Харватка праводзіла яго амаль да самай узлётна-пасадачнай паласы. Правяла б і да самалёта, калі б ёй дазволілі. На развітанне мужчына стрымана ўсміхнуўся і падаў руплівай таварышцы руку. Збянтэжыўшыся, яна з ім парукалася, але выглядала, быццам ёй гэтага было катастрафічна мала.
– Не журыся. Пры першай жа магчымасці я звяжуся з табой праз антыскайп, – беларус памкнуўся націснуць на кнопкі «падбадзёрыць» і «абнадзеіць».
– Калі я заканчвала школу, то падарожнічала па краінах былой Югаславіі, – пачала яна замест меркаваных развітальных формул. – І вось у адным сербскім горадзе мяне занесла да прадказальніка. Гэта быў не нейкі там танны астролаг, а спадчынны прарок. Ён проста з парога спытаў, ці сапраўды я хачу ведаць сваю будучыню, бо, маўляў, яна мне можа і не спадабацца. А я ж была наколькі юнай, настолькі ж і ўпартай. Максімалісткай, адным словам. Я не думала, што выпадковае прадказанне зможа перайначыць мой лёс.
– Ніколі не слухаю прадказанняў ні ад танных, ні ад дарагіх вешчуноў, – Ягор таропка стаў узводзіць вакол сябе дадатковы абарончы вал. – Варта нам пачуць нешта такое, як міжволі мы пачынаем праграмаваць сябе. Прароцтва бярэ над намі верх, калі мы пачынаем надаваць яму зашмат увагі і занадта браць да галавы.
– Магчыма, што ў некаторых выпадках так і ёсць. Але не ў маім. Я забылася на словы прадказальніка роўна да свайго першага студэнцкага кахання.
– Кахання? – сумеўшыся, перапытаў мужчына. – Што ж там за прароцтва?
– Прадказальнік быў вельмі нешматслоўным. Сказаў: «Будзеш кахаць, але сцеражы галовы сваіх каханых», – неўпрыкмет для сябе перайшла на шэпт Ядранка.
«Які велягурысты спосаб прызнавацца ў каханні!» – эгаістычна самазамілавана падумаў Ягор, адчуваючы востры недавер да пачутага. Уголас жа ён адрэагаваў абсечаным, набітым цюхцяйскай няцямлівасцю запытаннем:
– Што?
– У студэнцкія гады я пакахала аднакурсніка. Яго звалі Прэдраг. Шпацыравалі аднойчы разам па сцежках парку Максімір у Заграбе. Каля аднаго возера яму на галаву звалілася чарапаха. Кажуць, што шуляк ляцеў па небе, трымаючы яе ў кіпцюрах, але ўпусціў. Я выклікала хуткую дапамогу, але выратаваць каханага не змаглі. Згадала прадказанне. Жахнулася. Яно стала выглядаць праклёнам. Я не ведала, што рабіць далей. Маладая, сімпатычная, прагная кахаць. Як я мусіла паводзіцца, ведаючы, што словы прадказальніка спраўдзіліся? Паспрабавала ачарсцвець душой. Агрубець у пачуццях. Толькі б не кахаць. Ніколі. Нікога.
– Атрымалася?
– Антуну адцяла галаву кавалкам аўтамабіля, у які ўрэзаўся цягнік. Драгану галаву заціснула дзвярыма няспраўнага ліфта, які потым імкліва пайшоў уніз. Младзену рассекла галаву вентылятарам ахаладжэння аўтамабільнага рухавіка, які вылецеў ад сутыкнення грузавіка з пікапам. Ана – так, я спрабавала сустракацца з жанчынай – пазбавілася галавы ад удару кола падчас страшнай аварыі на аўтагонках. Нікола спатыкнуўся ў сувенірнай крамцы і стукнуўся ў шафу, а тая зачапіла паліцу, з якой упала каменная статуэтка і размажджэрыла яму галаву.
– І дзе падчас кожнага здарэння была ты? – не маючы моцы здзіўляцца і падазраючы, што яму тут на дарожку казу лабатую плятуць, удакладніў Руткоўскі.
– Галоўнае не тое, дзе я была (а была я калі паблізу, калі ўдалечы), а тое, што ты першы, хто выжыў. І цяпер я зноў у няпэўнасці. Або на табе разарвалася гэтае страшэннае кола…
– Або ты не паспела мяне пакахаць як след, – падхапіў ён, перамагаючы спакусу пазяхнуць. – Не бяры да галавы, – ён зрабіў выгляд, што не заўважыў двухсэнсоўнасці. – Усё будзе добра. Я не веру ў прароцтвы, але веру ў наканаванасць. А мне наканавана жыць, каб…
Мужчына не дагаварыў – з рэпрадуктараў абвясцілі, што пасадка на яго рэйс праз дзесяць хвілін заканчваецца. Ён яшчэ раз падзякаваў дзіўнай прыяцельцы за клопат і папрасіў не пераймацца. Яна, балансуючы між жаданнем і страхам, прытулілася да яго і пацалавала ў калючую шчаку.
Калі самалёт узляцеў і ўзяў курс на Мінск, Ягор цяжка ўздыхнуў і пастараўся выкінуць з галавы ўсё, што перад тым пачуў ад Ядранкі. Галава ныла. Прапісаныя ў дарогу лекі не дапамагалі. Сон не ішоў. Мозг, які перажыў страсенне, упарта супраціўляўся старанням гаспадара, зусім не збіраючыся вытрасаць з сябе словы харваткі. Дзе там праўда, а дзе выдумка – бабка надвое варажыла. Але тое, што Ядранка ў яго закахалася, беларус не мог не зразумець. І гэтае разуменне даймала. Ён не пярэчыў бы сяброўству. Нават вельмі шчыльнаму. І нават з такімі страшэннымі гісторыйкамі. Каханне ж тут было залішнім. Зрэшты, што насамрэч стаяла за яе аповедам, можна было адно толькі гадаць.
Не навіна, што жанчынам усцешна бываць прычынаю рызыкі зломнай. Але ўсё, што Ядранка казала пра гібель сваіх каханых, здавалася неймаверна знаёмым. Ці то з сярэднявечных хронік, ці то з сучаснага гарадскога фальклору. Не верылася, што яна сапраўды перажыла ўсе гэтыя трагедыі. Але і ўважаць іх за прыдумкі дзеля прыцягнення ўвагі неяк не выходзіла.
Калі б яна не выклікалася дапамагаць у складаных абставінах, Руткоўскі і пальцам не паварушыў бы дзеля развіцця іх знаёмства. Ці ж мала бывае выпадковых сустрэч падчас навуковых канферэнцый! Аднак адчуванне абавязку не дазваляла саскочыць. Ён пачуваўся закладнікам. Змагаючы несціханае ныццё галавы, імкнуўся заснуць.