Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 3 - Гаффар Ахат 4 стр.

Люция (су кисмәгенә иелеп). Хәзер безнең уртак мәшәкатебез бар.

Хөрмәт. Ярату мәшәкатьмени?

Люция. Тормыш мәшәкате. Безнең йоклар урын-җиребез, кичләрен ягар учагыбыз, кызыл чәчәк ата торган гөлебез бар, шуңа су урынына сибеп торыр яратуыбыз Тагын ни кирәк, әйеме, Хөрмәт?

Хөрмәт. Тагын бер генә нәрсә кирәк боларның берсен дә онытмаслык хәтер. (Суга иелеп карый.) Хәтер суында кешенең йөзе бүтәннәргә күренеп чагылып тора икән бу дөньяда яшәгәнеңә үкенерлекме соң, шайтан алгыры!

Люция. Су ага да китә.

Хөрмәт. Аккан тавышы кала. Җыр булып.

Люция. Җырлар да онытыла.

Хөрмәт. Яңалары чыга.

Люция. Тик аларын һәркем ишетми Сәгыйдулла абзый әнә безнекен ишетмәде. Без дә ишетмәбез кемнекендер.

Хөрмәт. Сәгыйдулла абзый ишетте.

Люция. Ишетте?

Хөрмәт. Фәрдәнә әби хәтерендәге Сәгыйдулла ишетте.

Люция. Шулай булгач, хәтер яшәү белән үлем арасымыни?

Хөрмәт. Җыр белән җыр арасы. (Җырлый.)

Люция. Сәгыйдулла абзый җыры!

Xөрмәт. Каян беләсең?

Люция. Фәрдәнә түти белән минем арада тамчы да сер калмады.

Хөрмәт. Шул сер калмау хәтер түгелмени?

Люция. Ә син ул җырны каян беләсең?

Хөрмәт. Өмет тулы бу җырны без бергә отканбыз икән, онытмаска иде, Люция!

Люция. Йөрәк инде аны мең кат ятлады онытылмас.

Xөрмәт. Үткәннәрдән бары тик җыр гына кала икән ич!

Люция. Ләкин ул җыр безгә яшьлек ядкяре.

Хөрмәт. Ник елыйсың, Люция?

Люция. Юк, еламыйм.

Хөрмәт. Әй, еласаң иде син бер. Җырдагыча итеп!

Люция. Җырдагыча?

Хөрмәт. Әйтимме?

Люция. Йә.

Хөрмәт (көйләп).

Люция. Яшь тамар?

Хөрмәт. Куркасыңмыни яшьтән?

Люция. Нинди кызны куркытмыйдыр ул? Фр-р!

Хөрмәт. Шатлык яше булса дамы?

Люция. Нәкъ шунысы кирәкмәс тә!

Хөрмәт. Нигә?

Люция. Андые бер мизгеллек Бер бөртек.

Хөрмәт. Ташыганы язсын, алайса.

Люция. Анысы нинди?

Хөрмәт. Хәсрәтләре белән көйдерә торганы.

Люция (аның авызын каплый). Чү! Авызыңнан җил алсын!

Хөрмәт. Күз яшенең шундые татлы. Сөю, ярату дигән хәсрәт китергәне Бусы гомергә бер генә. Иң бәхетлесе шул.

Люция. Кем соң син, кем, Хөрмәт? Каян алдың бу ихласлыкны?

Хөрмәт. Синнән, Люция (Кисмәктәге суга карый.) Кара әле, безнең суыбызга йолдыз чаткысы төшкән!.. Йолдызларның иң якыны ничек аталганын беләсеңме?

Люция (иелеп карый). Сириус. Сириус.

Хөрмәт. Юк. Иң якын йолдыз синдер ул дип, мин беркайчан да әйтә алмас идем, әгәр бу дөньяда Люция атлы кыз булмаса.

Люция. Төш Төш күрәм кебек.

Хөрмәт. Мондый төш була димени, җүләр җүләрем минем. Төш итеп әрәм итәрлекме соң моны? Сине

Сара. Шундый моңнарны да җир күмә микәнни?

Фәрдәнә. Күмәме соң әйләнәләр дә кайталар, әйләнәләр дә кайталар.

Сара. Әйт әле дөресен, Фәрдәнә, сиңа ул көй кара күк дәрьясында кычкырып йөргән козгын тавышы булып тоелмадымы?

Фәрдәнә (сискәнеп). Козгыннарның кешеләрдә ни эше бар да, кешеләрнең козгыннарда ни эше бар? Этләр өрә торды, ә без, менәтерә, чәй эчәбез әле! Соңгысы булмас. Вилданың чит җирләргә алып китсә дә, безнең ничек торганны онытма дүртебез дә бер кәшәнкәгә береккән чикләвекләр шикелле яшәдек Ә чикләвекләрнең берсенә-бер корт кертмәдек Чәй ясыйммы, Сара?

Сара. Тутырмыйча гына.

Менеп, кәефеңне боздым. Әллә нишләп каты сөйләштем.

Фәрдәнә. Үлем йомшак нәрсә түгел шул.

Сара. Ник үлде соң бу Сәгыйдулла?.. Яши идек ич әле. Ару гына тора идек.

Фәрдәнә (үзалдына). Нигә мин әйтмим соң әле бу сүзләрне? (Сарага.) Һәр ярага вакыт дәва.

Сара (уйчан). Һәр ярага вакыт дәва Вакыт җәрәхәтли дә ул. Язгы ташу елга ярын елның елында яңарта тора.

Фәрдәнә. Шулай, яңарта тора.

Сара. Сәгыйдулланың хәтере җәрәхәтле китте. Бермәлне бу гармунны сорап мәктәп балалары килгән иде.

Фәрдәнә. Гыйбрәт алмагадыр инде.

Сара. Кайларда гына уйнамагандыр ул!

Фәрдәнә. Кайларда гына

Сара. Ә ямаулары икәү генә

Фәрдәнә (гармунны әйләндергәләп). Икәү генә. Сакланган.

Сара. И-и, моның күргәннәре!.. Ике тапкыр яраланган. Гармунны әйтәм.

Фәрдәнә. Берсен мин дә беләм. Сугыштан язып җибәргән иде. Пуля тигән.

Сара. Икенчесе пычак эзе.

Фәрдәнә. Бу гармун үз иясен уттан-судан күп саклады.

Сара. Баш киселсә дә, фәкать шул моң кала ласа кешедән. Сәгыйдулланы шул моң саклагандыр.

Фәрдәнә. Синең бәхеткә.

Сара. Кемгә бәхеткә, кемгә үкенечкә.

Фәрдәнә. Җир тигезли бәхет белән үкенечне Инде үлгәч кенә бүлешмик, авыр туфрагы җиңел булсын.

Сара. Әрләмә Хәсрәтемнән

Фәрдәнә. Зарланма, үпкәм юк. Ник дисәң, дөньяга яңадан килсәк тә, нәкъ үткәнне кичәр идек. Бер мыскалын да чит бәхетләргә алмашмыйча Чәй яңартыйм әле

Сара. Юк, юк, юк Рәхмәт яусын. Көтәләрдер. Кузгалыйм.

Фәрдәнә. Ташлашмаска инде Ии, онытканмын сине бит Вилданың алып китә.

Сара. Бармасам, кая алып китсен? Кая барсаң да, шул бер ич инде ул шушы ил, шушы җир, шушы гамь.

Фәрдәнә. Кая барсаң да, бер җир, бер җыр кала анысы үз иманың. Китмәссең микәнни?

Сара. Юк. Йөрешеп торыйк. Инде бар ваем бергә бул- сын.

Фәрдәнә. Бергә, Сара.

Сара. Монда туй, анда өшеткеч буран Аның җылы каберенә ятып, кар елыйдыр

Фәрдәнә. Туйдан шунда бара кеше, туйдан шунда.

Фәрдәнә. Бер ике өч дүрт биш алты җиде сигез тугыз ун унбер унике Унике. Икесенең тавышы бозылган чирле каз күк гырлый Бакасы тутыккандыр бахырның Унике тел. Мин гармун алып кайтканнан соң, Сәгыйдулла белән унике ел торып калдык. Юраганым юш килгән ләбаса Җиде казга бергә үткән унике ел алып кайтканмын ич Йөзен базарыннан Кайларда икән хәзер сине саткан кеше? (Җырлый.)

(Көйне бүлеп.) Бетте Сүнде-сүрелде. Күкрәкләрен сандык итеп, бар моңнары белән китте-барды (Уйнап бетерә.)

Хөрмәт. Әй, өздерәсең дә соң, әби! Бөтен җанга тулып яңгырый!

Фәрдәнә (сискәнеп, оялып). Көлмә, олан. Җае чыкканда, яңгыраткан чаклар, әй, бар да иде бит кана!.. Кайчагында, шушының ише туйларда, бу гармунны кулга үзем дә ала идем Әй! Яшьлегебез авызлыксыз ат булды. Тезгененнән тотасыңмыни җилеп үтте Тузып калган тузаннарын сыпырып утыруым.

Люция. Гармунны сандыгыңнан алдыңмыни, Фәрдәнә түти?

Фәрдәнә. Сәгыйдулла бабаңныкы. Васыять иткән.

Хөрмәт. Сара апа шуны менгергәнмени?

Фәрдәнә. Шуны. Тышта кар тузгый да, эчтә хәтер тузгый менә.

Люция. Сәгыйдулла бабайның Яңа елга каршы үлүен әйт.

Фәрдәнә. Пөхтә кеше иде. Яңа елны ваклап торасы итмәгән инде

Хөрмәт. Зиһенеңдә көе калган бит.

Фәрдәнә. Ә яшьләр ота алмады. Бетте көй. Үзе белән алып китте. Моңнарын авыл хәтереннән язгы ташулар юды.

Хөрмәт. Һи, әби!.. Быел Сәгыйдулла бабай белән Түллинкә урманында печән чаптык. Төшлектә, мин печәнгә сузылып яткач, йоклый дип уйлады, күрәсең, төп башына утырып, авыз эченнән генә бер көй сузды бу. Минем көйгә зиһен шәп, оттым мин моны. Бактың исә, сезнең көй булган икән.

Фәрдәнә. Теге әле сез юк чакларны, ул аны гармунда гына уйный торган иде Отуың авызыннан ишетүең галәмәтедер Күңеле белән генә түгел, теле белән дә әйтеп биргән ул сиңа.

Люция. Табышмаклы көй.

Фәрдәнә. Башта табышмаклы булды. Үткән гомер йомгак сүткән кебек кенә итеп чиште дә бирде, әкәмәт.

Хөрмәт. Мин отам дип тыңламадым. Шундый итеп көйләде ул аны! Алды да миңа салды инде Үзенә берчакны баянда уйнап күрсәттем. Шаклар катып тыңлап торды да: «Хәерлегә булсын, уйна! Бер кабынган учак сүнмәсен!» диде. Бир әле гармунны, әби!..

Эчтән тавыш. Хөрмәт кайда, җәмәгать? Хөрмәт кайда, дим!

Тавыш. Дөр-рес! Смерть фашистам! Ләгънәтләргә! Суз әйдә!..

Сара. Ни Фәрдәнә гармун төргән яулыгым калган ич Иртәгә менәрлек булмасын (Көйне ишетә. Әкрен-әкрен чигенә, чыгып китәргә дип, ишек тоткасына үрелә. Фәрдәнә кинәт аңа борыла.) Каян бу көй, Фәрдәнә?

Фәрдәнә. Аның көе

Сара. Бер җирдә үлем бер җирдә туй ике җирдә дә ул!

Фәрдәнә. Ул.

Сәгыйдулла (Фәрдәнәгә). Бер кабынган учак сүнмәсен Бер кабынган учак сүнмәсен. (Сарага.) Бактың исә, ул син икәнсең Әнә шул алачык ярыгыннан таныйм сине.

Сара. Сагыш көе Васыятен генә алып мендем ләбаса

Фәрдәнә. Сугыш көе Ул васыять һәммәбезнең ямансу гомер истәлеге.

Сәгыйдулла. Ә яшьләргә матур көй.

Фәрдәнә. Аһ, колачы иркен дә соң!

Сәгыйдулла. Тилгән тавындагы арыш кыры, тәкәрлекле күл камышы шаулавы ул.

Сара. Сулышы җиңел дә соң! Торналар тавышы шикелле.

Фәрдәнә. Торналары әллә кайта, әллә китеп бара

Сәгыйдулла. Кайта. Яз иде ич Язлар иде. Язлар язлар язлар. (Югала.)

Сара. Әллә җәйме? Бәбкә куя идек

Фәрдәнә. Теге тәкәрлекне хәтерлисеңме?

Сара. Орден-медальләрен хәтерлим. Чулпы сыман чыңладылар

Хөрмәт. Нәкъ су атышлары әле салмак, әле бөтерелеп-бөтерелеп ташый бу көй.

Фәрдәнә. Моңың бар Люцияң белән әйбәт торырсыздыр.

Хөрмәт. Мәшәкатьләдек, Фәрдәнә әби Алай-болай әрләшсәк-нитсәк, син ишетмәссең инде, яме.

Фәрдәнә. И улым Тормыш мамык түгел. Савыт-саба шалтырамагач, дөньяның ни кызыгы бар?

Хөрмәт. Мәшәкать инде, мәшәкать Җәйгә хәтле түзәрсең инде, Фәрдәнә әби.

Фәрдәнә. «Гомер буе торабыз» дисәгез дә, сүзем юк.

Хөрмәт. Юк, юк, җәйгә хәтле генә. Председатель белән килешенгән. Бүрәнә бирә, кирпеч

Фәрдәнә. Җәйгә хәтле генәмени?

Хөрмәт. Ник елыйсың, әби?

Фәрдәнә. Ямансу булып китте. Ялгыз башым нишләрмен?

Хөрмәт. Телисеңме, әби, үз йортымны шушы нигезгә салам? Ә үзеңне, әби, Рәсүл тырнагыдай кадерләп кенә тотарбыз.

Фәрдәнә. Теләгең изге, олан. Теләгең җегәреңә күчсен мин риза. Син булмасаң, нигезем кемгә калыр иде?

Хөрмәт. Мин булмасам, без бар, безнең нигезләр сез- дән калган туфракта гына торыр, Фәрдәнә әби. Сез корган нигез безнең торган нигез булыр. Ярый, мин теге якка керим әле Әх, гармуны! Шөлдер таккан тай сымак: күкрәктә уйнап тора.

Люция. Ни эзлисең, Фәрдәнә түти?

Фәрдәнә. Монау гармунны салып куйыйм, дим.

Люция (сандыкка карый). У-у, синең монда Әллә ниләр!

Фәрдәнә. Җыенысы бер нәрсә инде боларның, кызым.

Люция. Ни?

Фәрдәнә. Хәтер Бөтенесе хәтер генә инде боларның хәзер. Мин монда, кызым, гомеремне салып тотам.

Люция. Эченнән баллы ис килә.

Фәрдәнә. Үлемтеккә куйган исле сабыннар, ислемайлар ул.

Люция. Сандыгы матур Әүвәлге.

Фәрдәнә. Беренче кат кияүгә чыкканда, аңа бирнә малы төялеп төшкән иде. Икенче кат чыкканда, монда сугыш әчесе иде Беренче тормышның бар малы шул сугышта янды.

Люция. Янды?

Фәрдәнә. Янды Сугыш яндырды. Авыл өстендә әлеге көй булып көле генә очып йөрде. Белдеңме? Икенче тапкыр Ярмигә чыкканда, пар кашык белән генә чыктым Тик менә ястыгы гына киң иде инде.

Люция. Киң?.. Нигә?

Фәрдәнә. Көйне ишеттеңме?

Люция. Соң?

Фәрдәнә. Ярми бабаң белән икебезнең арада әнә шул көй иде. Ни гомер кара мәче булып ятты. Менә сөлгеләр (Таратып сала.) Өчесен Сабан туйларында Сәгыйдулла көрәшеп алган иде. Безнең Әшнәктә Сабан туйлары, беләсеңме, ничек үтә иде (Кинәт «аһ» дип куя.)

Люция. Ни булды, түти?

Фәрдәнә. Сөлгеләремне көя кискән ләбаса!

Люция. Иң өстә ятканнар шул Каяле, инә күзе кадәр генә кискән ич, күренми дә

Фәрдәнә. Күңелләргә кунса, тузан да зурая. Күптән таратып караган юк иде шул.

Люция. Нафталины беткәндер.

Фәрдәнә. Гүрләргә ни белән иңдерерләр, гүрләргә Озаграк гомер итәм мәллә соң үлемтегемә хәтле көя төшкән.

Люция. Көя тагын кисмәсме сөлгеләреңне? Иртәгә әйбәтләбрәк җыеп куйыйк.

Фәрдәнә. Инде өлгермәсләр.

Люция (сак). Өлгермәсләр?!

Фәрдәнә (сандыгын яба). Өлгермәсләр

Люция (тагын, аны авыр кичерешеннән арындырырга теләп, шат). Минем бүген нинди бәхетле көнем, ә, Фәрдәнә түти?

Фәрдәнә. Бүгенгесе ләйсән яңгырың гына әле. Хатын-кыз бәхете бераз соңрак Чия дә бит, кызым, пеште дигәндә дә ачы була әле.

Люция (пышылдап). Нигә, нигә, нигә?

Фәрдәнә. Чия ул, кызым, бер төн караңгы карлы баз- да тоткач кына, тәмам пешә Чын бәхетең бераз соңрак ки- лер.

Люция. Синеке шулай булдымыни?

Фәрдәнә. Шулай булды.

Люция. Биик әле, түти! Әйдә, биик әле! (Фәрдәнәне кочаклап, үзе белән биетә һәм йөгереп кереп китә.)

Фәрдәнә. Бәхет дигән нәрсә нигә бик соңарып килә икән?

Сәгыйдулла. Бер кабынган учак сүнми. (Кисмәк янына килә, суга карый.) Агып киткән тормыш суларында кешенең йөзе чагылып кала икән бу дөньяда яшәгәнеңә үкенерлекме соң, шайтан алгыры?!

Фәрдәнә. Алай да бер үкенече калды бу дөньяның.

Сәгыйдулла. Нинди?

Фәрдәнә. Сара белән син, Ярми белән мин, бергәләшеп, синең җырыңны җырламаганбыз. Кайсыдыр бер ташкын язның айлы кичен яңгыратып.

Ярми. Без җырладык. Сүзләре тормыш иде, көе безнең яшәвебез. Саф, гадел, үкенечсез яшәү. Тормыш бозларына үз җырыбызны учак итеп яктык та гомер агымнары буенча агызып җибәрдек.

Фәрдәнә. Юлда озаграк йөрим бугай сандыгыма көя төшкән. Форсат барында, ул юлдагы иң соңгы күперне сезнең белән бергә үтим Әле дә ярый, Сәгыйдулла, язгы моңнарыңны бу җиһанның авыр сират күперләрен үтү өчен корбан итмәгәнбез. Нигезебезнең кара туфрагына чәчеп калдырыр өчен, бер җырлашыйк әле, газизләрем!

Сәгыйдулла. Кушылырлармы соң? (Китә.)

Ярми. Кушылырлармы соң? (Югала.)

Фәрдәнә. Җырлыйк әле, җырлыйк!

Хөрмәт. Яңа ел котлы булсын, Фәрдәнә әби!

Люция. Яңа ел тәбригебезне ал, түти!.. Галәмәт, йокыга киткән икән инде ул.

Хөрмәт. Арыгандыр. Черем итә. Төшләре тәмле микән?

Люция. Тышта нинди җил!

Xөрмәт. Без бүген диңгездә җилгә каршы барган корабка утырдык шикелле.

Люция. Безнең диңгез шушы нигез, корабыбыз алар моңы булыр!

Пәрдә

ҖИЛӘК ВАКЫТЫ БЕР ГЕНӘ

Ике пәрдәле драма

Катнашалар:

БЕРЕНЧЕ ПӘРДӘ

Зөфаф кичәсе

Сәгадәт. Мәхшәр!

Гөлмәрьям. Кибеткә селёдка кайтмагандыр ич? Әллә чүпрә саталармы?

Милиционер (Җәваһирәгә). Иреңне алып кайттым, апа.

Җәваһирә. Алай эчкәне юк иде ич беркайчан.

Җәваһирә. Ә?!

Зиләйлүк. Ул ничек әле бюст-ва! (Күрсәтә.)

Сәгадәт. Җир йотсын!.. Җиделе генә микән?

Акчура тавышы. Бер, ике, өч!

Сәгадәт тавышы. Күтәрдек!

Гөлмәрьям. Шкаф алып кайтканнар, ахры Ә, юк, ванна. Мунчама ванна! (Йөзе үзгәрә, кесәсеннән тәсбих ала, пышылдап.) Лә иләһә илләллаһе Мәннаныма кабер ташы мәллә?! (Каршы бара.)

Раушан, улым! Әллә соң синме бу? Кайдан таптың әҗәлләреңне?

Раушан (тыштан). Әҗәлләрне Сәгадәтнең кәҗәләре тапсын, әни! (Керә.) Монда куегыз җен баласын, менә монда! (Сынны җиргә куялар дигәндә.) Тукта! (Ашыгып, өйгә кереп китә, ак җәймә алып чыга.) Салдык! Өрмәгән җиргә дә утыртмыйм мин бу җанкайны.

Зиләйлүк. Яткырмыйм, диген.

Акчура. Бастырып куя торган нәрсә бу.