Kodni faqat 10 lik sanoq sistemasidagi son bilan berish kerak emas, sakkizlik va 16 lik sonlarda ham berish mumkin. Sakkizlk kod oldiga belgi, 16 kod oldiga esa" simvolini qoyish kerak. Shuni unitmaslik kerakki, 16 lik sanoq sistemasi da A dan F gacha xarflar ham ishtirok etadi.
Misol uchun, \symbol {122}, \symbol {«172} i \symbol {«7A} larni xammasi «z» xarfini beradi. Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
\symbol {122}, \symbol {«172} и \symbol {«7A}
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Agar simvolni kodini bilmasangiz uni ozini \symbol buyrugi orniga \ simvol bilan simvolni ozini qoyish kerak.
Nazorat savollari
1. Qoshtirnoq ifodalarda qanday qoyiladi?
2. \symbol buyrugi nima uchun qollaniladi?
3. \symbol buyrugi umumiy korinishini ifodalang.
4. \textleftarrow buyrugi qanday belgini ifodalaydi?
Topshiriqlar
1. «Kelajak kadrlarini sifati, imkoniyatlari mutaxassislik fanlari tarkibiga bogliq. Shuning uchun oquv reja tarkibiga fanlarni kiritishda fanni mutaxassisligidan keli chiqilishi, . Har bir fan tarkibi soxani kelajakdagi yonalishiga mos bolish, mutaxasisni kelajakga tayorlab borish kerak. LaTeX ga kirish fani ham axborot kommunikatsiyalar soxasi mutaxasislariga ilmiy matematik matnli informasiyalarni qayta ishlash, ifodalash va chop etishga tayorlash masalalarini yechishga tayorlashga qaratilgan.» matninida qoshtirnoq, kop nuqta kiritish texnologiyalardan foydalanib hujjt tashkil eting.
2. «Karimjon» sozini \symbol buyrugidan foydalanib chop etuvchi hujjat tashkil eting.
3. «Салимжон» sozini \symbol buyrugidan foydalanib chop etuvchi hujjat tashkil eting.
4. «Салимжон» sozini \symbol buyrugidan foydalanib har bir simvol orasida probel qoyib chop etuvchi hujjat tashkil eting.
5. Bloknot yoki Notepad ++ da yangi matnli fayl yarating, unga birinchi misoldan belgilash kodini nusxalash. Saqlang. Saqlashda. TEX formatini tanlang.
6. Oxshatish boyicha ikkinchi misol uchun faylni yarating.
7. Ikkinchi misol muallifining belgisini bosh harflaringizga ozgartiring.
3.5.2. Matnda chizish va ramkaga olish
Matnni ostini chizish uchun \underline buyrugidan foydalaniladi. buyruqdagi majburiy argumenti, bu matn. Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
Бу сўзни ости чизилган бўлади\underline {чизиқли}.
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Osti chiziladigan matn bitta satrda bolishi kerak.
Matnni ramkaga olish uchun \fbox buyrugidan foydalaniladi. Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
Иккита сўз
\fbox {рамкада бўлади.}
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
\fbox buyrugi bitta satrda joylashadigan matnlarni ramkaga olish uchun qollaniladi. Agar bir nechta satrni ramkaga olish zarur bolsa unga boshqa buyruqdan foydalanish kerak.
Nazorat savollari
1. \underline buyrugi nima uchun qollaniladi?
2. \fbox buyrugi nima uchun qollaniladi?
3. Gorizontal chiziq qanday tashkil etiladi?
4. Vertikal chiziq qanday tashkil etiladi?
Topshiriqlar
1. «Ushbu darslik xozirgacha mavjud adabiyotlar, maqola, taqdimotlar va korsatmalar asosida tayorlandi. Barcha foydalanilgan materiallar nomlari va manzillari korsatib otildi. Darslikda keltirilgan har bir misolni tizimda sinalgan.» matnida «Darslikda» degan sozni ramkaga olib chop etishni tashkil etuvchi hujjatni tashkil eting.
2. Kiritilgan matnda ramkaga olingan sozni shriftini ozgartirib chop etishni tashkil etuvchi hujjatni tashkil eting.
3. Kiritilgan matnda «tayorlandi» sozni ostini chizib chop etishni tashkil etuvchi hujjatni tashkil eting.
4. Kiritilgan matnda «tayorlandi» sozni ostini chizib ramkaga olub chop etishni tashkil hujjatni tashkil eting.
4-Mavzu. Hujjatlarni formatlash
4.1.Abzaslar (xatboshlar)
TeX da abzas xosil qilish uchun maxsus harakat qilishingiz shart emas, faqat paragraf ohirida matnni korsatuvchi manba matnda bosh satr qoldirish yetarli. Ushbu bolimda yuzaga kelishi mumkin bolgan «favqulodda vaziyatlar» ni muhokama qilamiz. TЕX tizimi ushbu holatlarga javob berishning koplab usullarini beradi; ularning bazilari barcha foydalanuvchilar uchun muhim, lekin ularning koplari faqat nashriyot mutaxassislariga zarur.
Misol, \parindent buyrugi TeX da abzas boshidagi bosh joy (chetlashish) olchamni ozgartirish imkoniyatini beradi. Odatda abzas boshida qoldiriladigan bosh joy tizimni sozlash davrida belgilanadi. Foydalanuvchi zaruriy xolda ozi ushbu buyruq orqali boshqarishi mumkin. Buyruq «sm» larda belgilash imkoniyatini beradi. Misol uchun quyidagini koraylik:
\parindent=2cm
4.1.1.Abzas korsatilamgan xolatda
Misol:
\documentclass [12pt] {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
Бу ерда \quad 1em оралиқ.\\
Бу ерда \quad {} 1em оралиқ.\\
Бу ерда \quad {} 1em
Қўшимча яна озгина.
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Etibor qarating: abzas boshidagi qoldirishlar oldindan belgilagan (yangi buyruq xali qollanilgani yoq).
4.1.2.Abzas buyruq yordamida belgilanganda (\parindent orqali)
\begin {document}
\parindent=5cm
Бу ерда \quad 1em оралиқ.\\
Бу ерда \quad {} 1em оралиқ.\\
Бу ерда \quad {} 1em
Қўшимча яна озгина.
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Etibor qarating: Chetlanish komandasi korsatilgan «5 sm» ga ozgardi.
(Ozgartirish faqat korsatilgan gruppaga tasir korsatadi. Gruppadan keyin yana eski tizimda belgilangan xolat tiklanadi)
4.2. Matnda probellar
4.2.1. Matnda gaplar orasidagi probellar
Bazida ikki soz bitta satirda bolishi kerak boladi, yani ular bir biri bilan boglangan. Bu xolatlarda uzilmas probel deb ataluvchi ~ simvoldan foydalaniladi. Masalan «na s. 5». Bu yerda s. 5 ni ajratib bolmaydi. Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
Хайвонлар сони тўдада белгиланади
хариф~$x$ билан. Салом
император Франц-Иосиф~I!
Эр ва хотин~ - бир оила.
С~из ким билан сиз, мастер культура?
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Etibor qarating: «~» simvolni sozlar orasiga qoyilishi quyidagi sozlarni ajralmasligini taminlaydi, yani ular bir satrda joylashadi:
«Франц-Иосиф~I!», «С~из».
4.2.2. Gaplar orasidagi oraliqlar
Normal rejimda TЕX biror bandning chiziqlarini ong tomonga tekislab, zarur bolganda defis qiladi va sozlar orasidagi boshliqlarni biroz chozadi yoki siqadi. Gaplar orasidagi boshliqlar bir gap ichidagi sozlar orasiga qaraganda ozlarini kengroq va choziqroq tutadilar. Quyidagi misolga diqqat bilan qarang («Vinni-Puxa" dan; aniqlik uchun barcha boshliqlar teng ravishda choziladi):
North Pole. Discovered by Pooh. Pooh found it.
Ushbu turdagi bosma ingliz tipografik qoidalariga mos keladi, ammo rus matnlarida sozlar va jumlalar orasidagi boshliqlar bir biridan farq qilmasligi kerak. Buning uchun preambldagi \frenchspacing kamandasini kiriting. Ushbu turdagi bosma ingliz tipografik qoidalariga mos keladi, ammo rus matnlarida sozlar va jumlalar orasidagi boshliqlar ular farq qilmasligi kerak. Buning uchun buyruqni preambula kiritishingiz kerak.
Agar rus tilidagi matn orasida ingliz tilida yozilgan fragment topilsa, u holda ingliz tilidagi qoidaning inter-word boshliqlariga nisbatan tasirini tiklash uchun \nonfrenchspacing buyrugidan foydalanishingiz mumkin. Ingliz tilidagi matn tugashi bilan yana \frenchspacing buyrugini qoyish kerak.
Sozlar orasidagi boshliqlarni va jumlalar orasidagi boshliqlarni ajratish uchun TЕX quyidagi qoidalarni qollaydi:
1) Probel quyidagilardan keyin kopayadi:
nuqta, soroq belgisi, undov belgisi (maksimal darajada);
ikki nuqta (kichikroq);
nuqta vergul (yana kichikroq);
vergul (rosa kichik).
2) 1-bandda korsatilgan tinish belgilarining biridan oldingi oxirgi harfi katta bolsa, bu tinish belgisidan keyingi bosh joy orttirilmaydi.
3) Agar 1-bandda qayd yetilgan tinish belgilaridan birini yopuvchi parantez (dumaloq yoki kvadrat) yoki yopuvchi qoshtirnoq, undan keyin esa bosh joy kuzatilsa, probel kopayadi.
Ikkinchi qoidasining manosi shundaki, nuqta katta harfdan keyin kopincha jumlaning oxiri emas, balki kimningdir bosh harflarining oxiri degan manoni anglatadi.
Odatda «mashina heuristics» bilan bolgani kabi, formuladan qoidalar bazan notogri natijalarga olib keladi: kichik harfdan keyin nuqta jumlaning ortasida, masalan, qisqartmada va katta harfdan keyin nuqta, aksincha, jumlaning oxirida tushishi mumkin. Bunday hollarda tex togri boshliqlarni quyidagicha qilishga yordam berishingiz kerak:
Agar kichik harfdan keyingi nuqta gapni tugatmasa, undan keyin \ (bosh joy bilan orqaga qaytish) buyrugini qoyib, sozlar orasida normal bosh joy hosil qiladi.
Agar biror davr (yoki 1-bandda keltirilgan tinish belgilarining birortasi) gapni bosh harfdan keyin tugatsa, undan oldin \ @ buyrugini qoying-u holda bosh joy odatiy tarzda kopaytiriladi. Misol:
\begin {document}
If $n$ is even (resp.\ odd),
then $ (-1) ^n$ equals one
(resp.\ minus one).
This research was supported by
the NSF\@. The author is
grateful to Prof.~Smith.
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Etibor qarating: simvolarga «\, \@, ~».
Bosh joylarni kopaytirish haqidagi oxirgi qoida: agar bosh joy ~ belgi yordamida buzilmaslik deb belgilansa, u avvalgi tinish belgilaridan qatiy nazar oshmaydi.
4.2.3. Oraliqlarni qol yordamida (buyrugiz) qoyish
\ buyrugi va ~ uzilmas probel buyrugi ham probel xosil qilish uchun qollaniladi. Bunin uchun~~~ yoki \ \ \ deb yozish mumkin. Lekin bu maqul emas, chunki ular xosil qilgan prbellar har xil uzunlikda bolishi mumkin. Real oraliqni nazorat qilib bolmaydi.
Kop xollarda oraliqni bir yoki ikki em qoldirish talab qilinadi, buning uchun \quad buyrugi 1em uchun, \qquad buyrugi 2em uchun qollaniladi. Buyruq \enskip oraliqni \quad ga nisbatan ikki marta kichik beradi.
Agar aniq oraliq qiymati boyicha oraliq qoldirilishi kerak bolsa, \hspace {dlina} buyrugidan foydalaniladi.
Agar boshliq satir boshi va oxirida ham aniq uzunlikda qoldirilishi kerak bolsa, \hspace* buyrugidan foydalaniladi. Masalan
\hspace {1.5cm}
\quad buyrugidan foydalanilganda ortiqcha probel qoldirilmaydi. Misol:
\begin {document}
Здесь\quad 1em промежутка.\\
Здесь\quad {} 1em промежутка.\\
Здесь\quad {} 1em
плюс еще немного.
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Etibor qarating:
Bu misolda yangi qatorga otish buyrugi \\, probel qoldirish buyruqlari \quad, {}.
Nazorat savollari
1. ~ simvoldan qanday maqsadlarda foydalaniladi?
2. \quad buyrugi vazifasi nimada?
3. \qquad buyrugi vazifasi nimada?
4. \enskip buyrugi vazifasi nimada?
5. \hspace {dlina} buyrugi vazifasi nimada?
Topshiriqlar
1. «Ushbu darslik xozirgacha mavjud adabiyotlar, maqola, taqdimotlar va korsatmalar asosida tayorlandi. Barcha foydalanilgan materiallar nomlari va manzillari korsatib otildi. Darslikda keltirilgan har bir misolni tizimda sinalgan.» matnida xar bir gapni aloxida aloxida abzaslarda chop etishni tashkil etuvchi hujjatni tashkil eting.
2. Kiritilgan matnda tashkil etilgan abzaslarni xar xil chetlashishni xosil qilib chop etuvchi hujjatni tashkil eting.
3. Kiritilgan matnda sozlar orasidagi oraliq masofalarni 1em va 2em tashkil etuvch hujjatni tashkil eting.
4. \ buyrugi va ~ uzilmas probel buyruglari qollanilgan hujjat tashkil eting.
4.3. Matnda shriftni ozgartirish
LaTeX tizimida matnda ishlatiladigan shriftni xolatga qarab turini tanlash va ozgartirish tizimda yaxshi tashkil etilgan. Odatda, matnning asosiy qismida ishlatiladigan shriftdan boshqa shrift ushbu matnning ayrim qismlarini tahrirlash uchun ishlatiladi. Misol uchun, shrift bolim sarlavhalarini ajratish uchun ishlatiladi; matn tarkibida bir turdagi sarlavhalar avtomati begilanadi, chunki lateks shriftni avtomatik ravishda bunday xolatlar uchun tanlaydi (agar, albatta, keyingi bobda tasvirlangan buyruqlar yordamida matn bolimlarini formatlash va qolda bajarishga harakat qilmasangiz).
Biroq, siz tanlagan matn bir qismini ajratish uchun kerak bolishi mumkin, oquvchi etiborini jalb qilish uchun kerakli soz ajratiladi, buni lateks avtomatik bajaradi. Misol uchun, \ emph buyrugidan foydalaning, argumenti tanlangan soz:
Misol uchun, soz \emph {menshe} takidlangan
Agar joriy shrift togri bolsa tanlangan soz kursivda yoziladi, va bir togri shrift, joriy shrift boshqa formada bolsa. Bu ahamiyatli, kopincha bazi vaziyatlarda bolgani kabi (sarlavhalar, paragrflar, «teoremalar» matnlar va boshqalarda.), LaTeX shriftni tanlaydi va shuning uchun matnni tanlash uchun avval ushbu buyruqdan foydalanish tavsiya yetiladi.
Zarur bolsa, shiriftni aniq korstish ham mumkin:
buyruq \textit kursiv (odatda matnda \textit {slovo}, emph {slovo} dan farqlanmaydi);
buyruq \textsl qiya shrift (qiya va kursiv shriftlar farqiga etibor bering);
buyruq \textbf qalin shrift;
buyruq \texttt qol mashinkasi shrifti.
Qol mashinkasi shriftida barcha harflar bir xil kenglikka ega (kopincha kompyuter ekranida bolgani kabi) va shuning uchun u kopincha operatsion tizimning dasturlari, buyruqlari va xabarlarini ifodalash uchun ishlatiladi. Ushbu kitobda ushbu shrift matnli manba matnlariga ishlatiladi. Sans-serif shriftini olish uchun \ textsf buyrugidan foydalaning. Kichik harflarni katta harflar tushirilgan «capital» shriftida \ textbssc buyrugi yordamida olish mumkin. Bu ikki shrift odatda matnda ajratish uchun emas, balki, toplamlar uchun raqamlar va jadvallar va boshqalarga ishlatiladi.
Bu yerda, barcha umumiy shrift kommutatsiya buyruqlar uchun qollaniladi. Shuningdek, \textup buyrugi ham mavjud bolib, uning argumentini togri shriftda (slanted yoki kursiv matn ichida) tiplaydi; kopincha tinish belgilarini (qavs va h.k. yozish uchun ishlatiladi.) togri shriftda ishlatiladi.
Misol :
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
\textit {Функция билан $f (x) $
\textup {(} функция киймати
$f$ нуктада $x$\textup {)}
Тўғри қавларни қўллаш яхшироқ
(курсивларни эмас)}.
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
O«lchamini ozgartirish buyruqlari (printer «olchami» deyiladi) jadvalda korsatilgan. Bu buyruq (argumentlarsiz) shrift olchamini ozgartirmoqchi bolgan joyga joylashtiriladi va olcham yana ozgartirilguncha yoki guruh tugaguncha amal qiladi.
Misol: