\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
Олдиндан Эйнштейн томонидан киритилган.
\LARGE математик ифода
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Etibor qarating: \LARGE buyrugi ozidan keyingi matnga tasir korsatadi. U shrift olchamini karrali ortiradi.
\large, \small va shunga oxshash buyruqlar bilan belgilangan shriftlarning haqiqiy hajmi hujjat sinfi va sinf variantlariga bogliq. Asosiy shrift olchami 12 bolgan standart sinflarda \huge va \Huge buyruqlar bir xil olchamni (hajmi 25) ornatadi.
Eslatib otamiz, matn shrifti olchamini ozgartirish buyruqlari formulalardagi harflar olchamini ham ozgartiradi. Umumiy xatoga yol qoymasangiz, qatorlar orasidagi vertikal masofa ham ozgaradi. Agar tahrirlangan shrift hajmi butun xat yozgan bolsa (masalan, \small yoki {\footnotesize), keyin Tex bosh chiziq koradi, bu shriftga normal otish kerak emas, aks holda yol oraligi notogri boladi. Misol:
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
{\footnotesize Биз группани беркитамиз
ва одатий шрифтга қайтамиз, фақат абзац тугаши,
бўш қатордан кейин.}
Мана одатий шрифт
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Etibor qarating: buyruq gruppaga tasir korsatadi. Shrift olchamalari sozlar orasi kichiklashgan, proporsional kichrayadi.
Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
{\footnotesize
Бу ерда биз, одатий шрифтга вақти етмасдан
ўтамиз, ва сатрлар орасидаги интерваллар
ортиқча катта.}
Мана одатий ўлчамдаги шрифт.
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Qizigi shundaki, bu tasir qayerdan kelib chiqqanini tushuntiramiz. Satrlar orasidagi masofa paragraf qayta ishlangandan keyingina hisoblanadi. Shuning uchun, TЕX \small buyrugini kuzating va \small buyrugining harakati tugaganida «paragrafni tuzish» buyrugini (masalan, bosh satr) korgan bolsa, unda bir xil masofalar kichik shriftda yozilgan chiziqlar orasida normal olchamdagi shriftda yozilgan chiziqlar orasida ornatiladi.
Nazorat savollari
1. \textit qanday shriftni beradi?
2. \textsl qanday shriftni beradi?
3. \textbf qanday shriftni beradi?
4. \texttt qanday shriftni beradi?
5. \emph {menshe} buyrugi vazifasi nimada?
Topshiriqlar
1. Ixtiyoriy 6 qatordan iborat matnni xar uchinchi sozini boshqa boshqa shriflarda chop etshni tashkil etuvchi hujjatni tashkil eting.
2. Kiritilgan matnda ikkita abzas tashkil eting.
3. Kiritilgan matnda ixtiyoriy uchta sozni eng katta shrifda, yana boshqa uchta sozni eng kichik olchamli shrifda chop etishni tashkil etuvchi hujjatni tuzing.
4. Tashkil etilgan abzaslarni chetlanishlarini turlicha bolishini tashkil eting.
4.4.Tekislashsiz va yangi qatorga otkazishsiz abzaslar
TЕX-ni matnni togri moslashtirishga harakat qilmaydigan va (deyarli hech qachon) defis qilmaydigan rejimga qoyishingiz mumkin. Buning uchun \raggedright buyrugidan foydalaning. U preambulada ham, hujjatning ichida ham berilishi mumkin; har qanday holatda ham xatboshiga tasir qilishi uchun matn xatboshi tugaydigan bosh satrni oqishidan oldin uning tasiri toxtamasligi zarur (\sloppy buyrugi yuqorida korilgan). Misol:
\documentclass [12pt] {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
Бу абзацни биз ташкил этдик
текстлашсиз ва кўчириқсиз.
Бўлиши мумкин, кўриниши чиройли эмас,
Лекин тўлиб кетмаган.
{\raggedright}
\end {document}
Kompanovka qilib, korish buyrugini ishga tushirish bilan hujjatni korish maydonida quyidagini kuzatamiz:
\raggedright buyrugi LaTeX da ifodalangani uchun abzasni nolga teng qiladi, chunki u matnni «bayroqchalar toplami"shaklida formatlash uchun moljallangan. Yuqoridagi misolda bunday bolmadi, chunki \raggedright buyrugi paragraf boshlanganidan keyin, paragraf tashqarisida belgilanganidan keyin bajarilgan; agar, preambulda yozilgan bolsa, abzas barcha paragraflar uchun nolga teng boladi. Agar bu buyruqni ishlatmoqch bolsangiz, lekin hali ham ong chetiga matnni tekislamoqchi bolsangiz, siz paragraf abzas \parindent qiymatni belgilab preamble da bir buyruq keyin \parindent yozishingiz mumkin.
Nazorat savollari
1. Abzas deganda nimani tushinasiz?
2. \parindent buyrugi qanday maqsadlarda foydalaniladi?
3. \parindent buyrugini umumiy formasini keltiring.
4. \frenchspacing va \nonfrenchspacing buyruqlarni vazifasini tushuntiring.
5. \hspace {uzunlik} buyrugi qanday maqsadlarda foydalaniladi?
Topshiriqlar
1. Ixtiyoriy 5 qatordan iborat matnni xar uchinchi sozini boshqa boshqa shriftlarda chop etshni tashkil etuvchi hujjatni tashkil eting.
2. Kiritilgan matnda sozlarni keyingi qatorga boginsiz kochirishni tashkil etuvchi hujjatni yarating.
3. Kiritilgan matnda ikkita abzas tashkil eting.
4. Internetda har qanday ilmiy maqolaning namunalarini toping, LaTeX-da ijro etilgan. Uning sifatini aytib bering va kompyuter xotirasiga saqlang.
4.5.Matnni butunligicha qayta ishlash
Matnni butunligicha qayta ishlash uchun maqola sinfidan foydalanishingiz mumkin, boblar yoki kichik kitoblar bolingan katta maqolalar uchun hisobot sinfidan, va kitoblar uchun kitob sinfdan foydalaniladi. Bu yerda hujjat standartlaridagi variantlarni korsatuvchi jadvallar keltirilgan. Unda " + «belgisi» har doim mavjud» degan manoni anglatadi, " «belgisi» har doim yoq» degan manoni anglatadi, " «belgisi» sukut boyicha mavjud emas, lekin sinf variantini yoki maxsus buyruqni ornatishingiz mumkin, " ± «belgisi"sukut boyicha mavjud» degan manoni anglatadi, lekin sinf opsiyasi yoki maxsus buyruq yordamida bekor qilinishi mumkin». Biz bu jadvalda standart sinflar ortasidagi farqlar boyicha korsatishga xarakat qildik.
Eslatib otamiz, sinf variantlarining vergul bilan ajratilgan royxati \documentclass buyrugining asosiy argumenti oldidan kvadrat qavslarga joylashtiriladi. Eng kop ishlatiladigan sinf variantlarida shrift 11pt va 12pt boladi. Ular hujjatning asosiy matni mos ravishda shrift olchami 11 kegel yoki 12 kegelda yozilishini taminlaydi.
Agar siz ushbu variantlarni korsatmasangiz, shrift olchami 10 pt boladi. Siz foydalanishda qogoz hajmini belgilaysiz. har bir sinf variantni korsatish mumkin, va keyin TЕX ularni imkon qadar bu formatga moslaydi, shunday qilib, matn va hoshiya hajmini hisoblash qiladi. Bu variantlar quyidagicha (olchov birligi qavslar ichida korsatilgan):
a4paper 210 × 297 (millimetr) eng kup qollanalidigan olcham;
a5paper 148 × 210 (millimetr);
b5paper 176 × 250 (millimetr);
legalpaper 8.5 × 14 (dyuym);
executivepaper 7.25 × 10.5 (dyuym).
Agar bu variantlardan birortasi korsatilmagan bolsa, LaTeX qogoz olchamini 8.5 × 11 (dyumlarda) deb hisoblaydi (bu qogoz olchami bazan" letter «deb yuritiladi).
Agar siz matnni qogozning tor chetiga emas, balki kengiga parallel ravishda joylashtirmoqchi bolsangiz, unda siz landscape variantini belgilashingiz mumkin: bu holda TEX qogoz varagining kengligi va balandligi teskari rollarga ega deb taxmin qilib, matn olchamlari va chekkalarini hisoblab chiqadi.
Shuni takidlaymizki, landscape varianti matnni oz-ozidan 90 gradusga burmaydi. U tizimda etiborga olingan printerni chop etish imkoniyatidan kelib chiqib sozlaydi.
Odatiy bolib, chiziqlar varaqning tor chetiga parallel deb hisoblanadi. Ikki tomonlama variant toq va juft sahifalarda (hokazo kitoblarda bolgani kabi) har xil hoshiyalar bilan, osha tomon variant esa barcha sahifalarda bir xil hoshiyalar bilan chop etiladi. Kitob sinfida ikki tomonlama parametr boyicha ornatiladi, maqola va maruza sinflarida bitta, proc sinfida juft va toq sahifalardagi maydonlar har doim bir xil boladi.
article, report va book uchun siz twocolumn sinf variantini belgilashingiz mumkin. Bu shuni anglatadiki, matn ikki ustunda yoziladi. Ushbu holatda paragraflar juda tor bolganligi sababli, ushbu parametrni bir vaqtning ozida \ tolerantlik parametrini oshirish uchun foydalidir, aks holda siz ustundan juda kop satrlarni olasiz. Yuqorida ikkala ustunni olchagich bilan qanday qilib ajratish kerakligi tushuntirildi. proc sinfida toplam har doim ikkita ustunda va ikki ustunli va bitta ustunli variantlarda tashkil qilmaydi.
4.6. Ish xatlari
AQSH standlariga javob beruvchi, xizmat xatlarini tashkil etuvchi letter hujjat sinfi yaratilgan. Undan quyidagicha foydalaniladi. Hujjat dekloratsiyasida xat jonatuvchi adresi \address buyrugi orqali korsatiladi. \signature buyrugi bilan jonatuvchi korsatiladi. \date buyrugi bilan xat vaqtini korsatish mumkin. Agar vaqt korsatilmasa avtomatik translyatsiya qilingan vaqt qoyiladi.
Misol:
\documentclass [11pt] {letter}
\address {I.\,Ivanov,\\
IUM, Moscow, Russia}
\signature {I.\,Ivanov}
\date {December 31, 2002}
\begin {document}
\begin {letter} {Prof.\ Jonas Jonas Huckabuck,\\
University of Rootabaga,\\
Cream Puffs, 80116, RO, USA}
\opening {Dear Prof.\ Huckabuck,}
Enclosed please find two copies of my paper.
\closing {Sincerely yours,}
\end {letter}
\end {document}
Hujjat kompanovka qilingandan keyin ekranda quyidagi xosil boladi:
Etibor qarating. Xatni har bir qismi oz buyrugiga ega. Argumentida fikr keltirilgan.
\begin {document} va \end {document} oraligida xat joylashgan. Har bir xat letter doirasida (okrujeniye) keltirilgan. Unda asosiy argaument adressdir. Xat mazmuni \opening buyrugidan keyin boshlanadi, va \closing buyrugi bilan tugallanadi.
Nazorat savollari
1. «Bolimlarni avtomatik nomerlash» qaysi hujjat sinflarida mavjud?
2. article, report va book hujjatlarn bir biridan farqini tushintiring.
3. «Ikki kolonkali terish» qaysi hujjat sinflarida mavjud?
4. \opening va \closing buyrugi qanday hujjatda qollaniladi?
Topshiriqlar
1. LaTeX tizimining internetdagi ochiq manbalar yordamida asosiy xususiyatlarini organing.
2. Siz foydalanayotgan matn muharriri va LaTeX uchun quydagi taqqoslash jadvalini tuzing:
3. Ushbu dars materiallari va internetdagi ochiq manbalar yordamida LaTeX tizimining asosiy xususiyatlarini organing. Tizimning mumkin bolgan afzalliklarini sanab oting hujjatlar bilan ishlashda sizga foydali ekanligingizni isbotlang.
4.7. Saxifalarni tashkil etish stillari
\pagestyle buyrugi LaTeX-da sahifa uslubini ornatish uchun taqdim etiladi. Ushbu buyruqda bitta majburiy argument mavjud u bitta sozdan iborat. Standart hujjat sinflaridan foydalanishda ushbu soz quyidagilardan biri bolishi kerak:
empty bitta ham kolontitullar, saxifa nomeri yoq;
plain saxifa nomeri pastda ortada qoyiladi, kolontitullar yoq;
headings kolontitullar bor (ular ozida saxifa nomerini oladi);
myheadings kolontitullar bor, ular oldingi punktdagi singari tashkil etiladi, ular avtomatik nomerlanmasdan foydalanuvchi tomonidan qoyildi.
Agar asosiy sinf article bolsa, unda sukut boyicha sahifalar plain uslub bilan, qolgan ikkita asosiy uslubda headings uslubi bilan formatlanadi. Hamma uchun uslubni belgilaydigan \pagestyle buyrugi bilan birga sahifalarda, shuningdek uslubni belgilaydigan \thispagestyle buyrugi mavjud u bitta sahifaga tasir etadi. U \pagestyle kabi argumentlarni oladi. Lekin ushbu argumentda korsatilgan uslub faqat ushbu buyruqni olgan matn tushgan sahifaga tegishli. Odatda bu buyruq \newpage yoki \clearpage dan keyin qollaniladi. \newpage yoki \clearpage buyruqlar yangi saxifa xosil qilish uchun qollanildi.
Odatda saxifa nomerlari arab raqamlari, rim raqamlari yoki harflar tartibida boladi. Tartib raqamini qoyish uchun \pagenumbering buyrugi yaratilgan. Uning bitta talab qilinadigan (majburiy) argumenti bor, yani u quyidagilardan biri bolishi mumkin:
arabic arab raqamlari (1, 2, 3,)
roman rim raqamlari (i, ii, iii,)
Roman rim raqamlari (I, II, III,)
alph kichik xarflar (a, b, c,)
Alph Katta xarflar (A, B, C,)
\pagenumbering buyrugi nafaqat bosma korinishni ozgartiradi sahifa raqamlari korsatiladi, lekin sahifani hisoblashni ham boshlaydi (Bu, masalan, muqaddima sahifalarini rim raqamlari bilan raqamlash kerak bolgan hollarda va asosiy matnning sahifalarini arab tilida qayta raqamlash kerak bolgan hollarda qulaydir). Shuning uchun, ushbu buyruqni \newpage yoki \clearpage -dan keyin darhol berish togri.
Nazorat savollari
1. \pagestyle buyrugini vazifasi nima?
2. empty argument nimani belgilaydi?
3. \newpage buyrugi vazifasi nima?
4. \pagenumbering buyrugi argumentlarini sanab bering.
Topshiriqlar
Quydagi mundarijani:
1. «11. Murakkab formulalar. ..128
11.1. Formulalarni raqamlash ..128
11.2. Formulalarda otkazish (yangi qatorga) ...130
11.3. Formulalarda shriftni ozgartirish ...132
11.4. Matnni formulalarga qoshish ..136»
saxifalarni arabic, roman, Roman, alph, Alph argumentlar orqali turlich raqamlar bilan belgilangan xolatda chop etilishini tashkil etuvchi hujjat tashkil eting.
5. Xoshiyalar (polyalar), sahifa hajmi va boshqalar
LaTeX hujjatlar sinfi sahifa kengligi va balandligi, chekka joylar va boshqalar kabi parametrlarning qiymatlarini oldindan belgilaydi (qogoz olchamini belgilaydigan variantni hisobga olgan holda).Конец формы
5.1. Kengligi
Sahifadagi matnning kengligi \textwidth buyrugi parametri bilan ornatiladi; agar ikkita ustunda yozilsa, u holda \textwidth ikkala ustunning kengligi va ular orasidagi boshliqni oz ichiga oladi. Agar siz xohlasangiz kenglikni sahifadagi matn santimetr uzunlikda belgilashingiz mumkin, u preambulmda shunday yoziladi:
\textwidth = 7 см
Matnning kengligini ozgartirganda, kopincha chekkalarni ozgartirishingiz kerak. Chap chekka va \textwidth belgilanadi, ong chekka avtomatik ravishda aniqlanadi. Chap hoshiya qanday belgilanishi uslublar toplami «ikki tomonlama» yoki «bir tomonlama» chop etish bor yoqligiga bogliq. Ikki tomonlama chop etishda toq va juft sonli sahifalarda chekkalarni turlicha qoldiradi. article va report hujjatlari sinflarida toplam sukut boyicha bir tomonlama boladi, lekin agar siz ikki tomonlama uslubni belgilasangiz, u ikki tomonlama boladi. book klassi sukut boyicha ikki tomonlama, lekin siz uni bir tomonlama uslub variantini belgilash orqali uni bir tomonlama qilishingiz mumkin.
Bir tomonlama yozish uchun chap chegaraning qiymati \oddsidemargin parametri bilan belgilanadi. Bunday holda, maydon eng chekkasidan hisoblanmaydi. Saxifa bir dyumli dastlabki qoldirishdan boshlanadi.
Shunday qilib, agar siz quyidagicha yozsangiz:
Конец формы
\oddsidemargin=0pt
matn chetidan bir dyuymdan boshlanadi va agar yozilsa:
\oddsidemargin=5mm
matn chetidan bir dyuym qogoz chetidan 30,4 dan boshlanadi (bir dyuym 2,54 ga teng ekanligini unutmang). \oddsidemargin parametrini manfiy qilib qoysangiz, varaqning chetidan matn boshigacha bolgan masofa tegishlicha dyumdan kam boladi. Shuni ham eslatib otish joizki, uzunlik qiymati bolgan parametrga nol qiymatni belgilaganingizda, birliklar ham korsatilishi kerak (bizning misolimizda bolgani kabi); shunga oxshash yozuvdan boshlanadi va agar yozilsa: