Ин мӯйсафеди хушлибос кӣ бошад?
Қозикалони Тамохуш Шайх Муҳаммад, бародари бародархонди мо Усто Мулло ҳамин шахси мӯътабаранд, бо оҳанги тафохур посух гардонд Абдулсайид.
Ҳар ду писари эшон Шаҳобиддину Аҳмад шоири баркамоланд ва ҷӯраҳои ҷонии мананд! Абдулмаҷид даст ба сандуқи сина зада, оҳанги гуфтори аввалиро идома бахшид. Вале дарҳол тарзи гуфтор дигар кард: Гап тамом! Ба майдон нигаред, мусобиқа сар шуд!
Бо нишондоди мири мусобиқа надимон ба ҷойҳои зарурӣ нишона гузоштанд ва доварон иштирокчиёни даври аввали мусобиқаи аспдавониро ба дувоздаҳ гурӯҳи ҳафтнафара тақсим карданд. Чун гурӯҳи нахустин болои ишорахат саф кашид, сардовар бори дигар қойидаҳои сабқатро хотиррасон кард. Дуҳулзан зарба ба нақора задан ҳамон ҳафт савора ба аспи худ баробар маҳмез заданд ва сабқат оғоз карданд.
Баъди соате аз ҳар гурӯҳе якнафарӣ ҷамъ дувоздаҳ ғолиби дави аввал муайян гардиду ҳар кадоме як гӯсфанди бахта мукофот гирифта, барои ширкат дар дави дуюм ҳуқуқ пайдо намуд. Дигарон тамошобини муваққатӣ шуданд. Сабзалӣ яке аз онҳо буд
Сардовар ғолибонро гирди худ ҷамъ овард барои қуръакашӣ ва ташкили шаш гурӯҳи дунафарӣ. Ба ин мақсад номи шаш касро алоҳида-алоҳида дар коғазпорае навишту ҳар кадомеро лӯлапеч намуда, ба халтаи ҳозиркардаи надим андохт ва ӯро фармуд чун элак битакад. Сипас ба шаш ғолиби дигар гуфт, ки аз халта яктоӣ лӯлакоғаз гиранд ва ҳарифи худро худашон муайян кунанд.
Аввалин шуда, Аҳмади Аспил қуръа кашиду Афзали Бевараспро ҳариф интихоб кард. Ҳасани Исфарангӣ бо Ҳасани Хуҷандӣ ҷуфт афтоданду бояд аз ду яке мемонд. Ҳусейн бошад, ҳарифи Заҳири Истаравшанӣ шуд. Яъне хавфи аз бозӣ баромадани дугоникҳо ба амал омад. Раҳими Купол ҳарифи Мирмалик гардиду Рустами Аштӣ бо Амини Фалғарӣ ва Абдуллои Роғӣ бо Нӯъмони Кандӣ ҷуфти сазовор шуданд.
Мирмалик ҳарифашро мешинохт. Чандин бор дар кӯчаву бозор вохӯрда, ҳамсӯҳбат ҳам шуда буданд. Вай марде буд филпайкару қавитан ва гурзи гароне дошту барои ҳамин Купол лақаб гирифта буд ва дар маҳаллаи Арабон зиндагӣ мекард. Яъне ба тоифаи аъробиёни хуҷандишуда тааллуқ дошт. Аспаш низ мисли соҳибаш зоти арабӣ буду гардандароз ва монанди Рахшон чобукпо.
Абдулсайид самандҳои ҳамҷаворро муқоиса карда, лутфомез гуфт:
Дар урфият «ҳар касу дави аспаш» мегӯянд. Вале ин ду саманди бодпоро қиёс карда, «ҳар касу бахташ» мегӯям.
Вале ман аспу савораро ба ғилофу шамшер ташбеҳ медиҳам, бо шеваи хос гуфт Абдулмаҷид. Агар савора шамшер бошад, мағлуб мешавад, лекин агар саворӣ шамшер шавад, соҳибашро ғолиб мегардонад. Зеро кор ба майдон шамшер мекунад, на ғилоф!
Ман ба шамшеру ғилоф кор надорам! бетоқатона ба муколамаи мардҳо шарик шуд Назокат. Дилам пур, ки Мирмалик ғолиб мебарояд!
Каломи қотеъ ба духтар шодмонӣ овард: дар майдони набард Раҳими Купол шамшер шуду аз давра баромад. Ҷонибдорони Мирмалик шод гашта, мушоҳида карданд, ки шаш ҷавонмарди ғолиб пас аз гирифтани инъом боз қуръа кашиданду се ҷуфти довталаб чунин таркиб ёфт: Ҳасану Ҳусейн, аммо яке хуҷандию дигаре исфарангӣ, Афзалу Рустам ва Мирмалику Нӯъмони Кандӣ
Аз эшон то даври ниҳоӣ Афзалу Мирмалику Ҳусейни Исфарангӣ расиданд. Аммо дигар қуръакашӣ нашуд. Мири мусобиқа ҳар серо мусовӣ бо ишорахат саф орост ва фаҳмонд, ки кадоме пештар ба марра расад, ғолиб ҳамон мешавад.
Тамошобинҳо Афзалу Ҳусейнро ва онҳо ҳамдигарро, ҳусну қубҳи аспони худро медонистанд, вале барои ҳама Мирмалик шахси ноозмуд ва дави аспаш номаълум буд. Бинобар ин, бо назари ташхис ва кунҷковӣ ӯро менигаристанд. Фақат хуҷандиҳо ва аксари ворухиён нигоҳи пурмеҳр доштанду исфарагиҳо дуандеш буданд аз нисф зиёд тарафдори ашадии Ҳусейн, боқимондаҳо ҳаводори Мирмалик. Андешаи парокандаи онҳоро Абдулмаҷид дар як ҷумла ҷамъ овард:
Афзалу Ҳусайн шаҳди ғалабаро борҳо чашидаанд, акнун шаҳдситонӣ навбати Мирмалик!
Нигина хулосаи шоирро бо ишораи сар маъқул дониста, нохост чашмаш ба Сабзалӣ афтид, ки тозиёна болои сар алвонҷ додаю ангушти ишоравӣ боло бардошта, бо додархондаш хитобе дорад. Саропо гӯш шуду охири ҷумларо баръало шунид:
ба аспи хуб як тозиёна басай!
Бонги дуҳул баланд шуд. Ҳарифони шитобзада тозиёна бар сағрии аспҳо заданду аз ҷаҳиши ногаҳонӣ чанги сабуке боло хест. Аммо Мирмалик бо маҳмез Рахшони хеш ба пеш хонд. Аксари тамошобинон аз ин ҷавони хушасп, аммо камтаҷриба дарҳол умедашонро канда, ба ду човандози пештоз таваҷҷӯҳ оварданд, ки баробар пеш мепариданду фосилаи байни онҳо ва савораи сеюм лаҳза ба лаҳза меафзуд. Ин ҳолатро мушоҳида карда, духтарон безобита шуданд. Рухсораҳои мисли себи хубонӣ суп-сурхи Назокат ширранг гашту баробари суст шудани гардиши хун дили ҳассосаш қариб буд, аз тапидан бозмонад. Назорат нисбатан бепарво метофт, аммо Нигина хуни дил мехӯрд. Лекин ҳаяҷони дилро бо азобе фурӯ нишонда, бо умеду боварӣ Мирмаликро менигарист. Вай дилпур буд, ки ин ҷавони ҳушманд нақшаи амиқ дораду аспаш доно ва тавоност.
Баъде ки нисфи марра тай шуд, пешсафон барои ғолиби мутлақ шудан ҷон коҳонда, ба сағрии аспон боз тозиёна заданду ҷонварони ранҷкашида чанг ба осмон бардошта, ҷонҳавл пеш тохтанд. Фурсате, ки Мирмалик интизор буд, фаро расид ва тозиёна ба кор овард. Рахшони рамузфаҳм якбора аз ситора ҳам авҷрафтор шуду дар як мижазанӣ пешсафонро дарёфт. Афзали аввалмақом аз тағйири ҳолат саросема шуда, хинги худро бо зарби тозиёна ба пеш ҳадаҳа намуд. Ҳусейни калопатра ҳам тозиёнаю ҳам маҳмез ба кор андохт. Аммо Мирмалик фақат банди лаҷом ҷунбонд. Рахшон мақсади соҳибашро бехато фаҳмида, суръати дав биафзуд. Акнун саманди сиёҳ ончунон метохт, ки Мирмалик намедонист, дар замин аст ё осмон! Лаҳзае гумон кард, ки савори аспи обист, вале бонги тамошобинҳо вайро зуд аз олами рӯъё ба аспрез баргардонд. Акнун ҳама ба ҷунбиш омада буданду чун Рахшон ба мавқеи дуюм гузашт, ними мардум ҳаводораш шуданд. Вақте пешсаф шуд, ҳама мафтун гардида, бехудона «Рахшон! Рахшон!!» мегуфтанд. Амакдухтарон низ аз ароба сар бароварда, бо кафкӯбӣ мардонро ҳамсадо шуданд.
Афзал аз ин гардиши ногаҳонӣ худашро тамоман гум кард, вале маҳмезу тозиёна дигар ӯро мададгор нашуд. Дод мегуфту аз даҳонаш бафч мерехт, лек аспаш торафт суст мешуду аз даҳонаш кафк мебехт. Ва дар чунин ҳолати риққатангез аз ҳама оқиб ба марра расид.
Мирмалик бо сари баланду дили пурнишот гирди аспрезро давр зада, чобук ба замин ҷаҳиду сару гардани Рахшони вафодор ба оғӯш гирифт. Аз ҳар сангу бутаи дашти Моҳпарӣ овозе мешунид, ки «Дуруди Худо бар Мирмалик!» мегуфт. Назокат дастзанӣ мекарду Нигина кафкӯбӣ ва Назорат ҳар дуро шодишарик буд.
Фавҷи шодиро овози мутантани мунодӣ дучандон вусъат бахшид:
Ғолиби сабқати аспдавонӣ Мирмалик ибни Мирраҳмати Хуҷандӣ бо уштури сурхи бухтӣ сарфароз мешавад! Агар дар озмуни тирандозӣ ҳам ғолиб ояд, ду нори муқаддас моли ӯ хоҳад шуд!!!
* * *
Сабқати камонварон ихтиёрӣ буду ғайр аз чор-панҷ ғолиби мусобиқаи асптозӣ ҳамагӣ якчанд иштиёқманд ба майдон баромад. Аксар чобуксаворони дамон ва данон, ки лаҳзае қабл мисли мавҷу бод тунду тез ва хурӯшон буданд, фурсате дарангпеша шуданд. Зеро тибқи одат то оғози даври дуюми сабқат лаҳзаи дамгирӣ эълон шуда, аз ҳар канора бӯйи таоми лазиз ба димоғ мезад, ки бо фармоиши ғолибон аз гӯсфандҳои инъомгирифта барои мухлисон пухта шуда буд. Таҳамтанҳо ба давраи муштариёни худ пайваста, бо димоғу иштиҳои равшан нону кабоб мехӯрданду ҳазлу шӯхӣ мекарданд.
Дар ҳалқаи хуҷандиҳо Мирмалик ангуштнамои хосу ом буду ворухиҳо, аз ҷумла духтарони болои ароба низ ба ифтихор сӯяш менигаристанд. Аммо дар қиёфаи фотеҳи майдон заррае тафохур ё такаббур падидор набуд, баръакс андешаманд менишаст ҳушу хаёлаш ба Сабзалӣ банд буд, ки тибқи аҳду паймони пешакӣ вай дар озмуни камонварӣ бояд ба мавқеи аввал мебаромад. Зеро ба қавли худаш «дар кӯҳистон барои асптозӣ шароит нест, вале хурду калон дар тирандозӣ устухон надоранд». Лекин
Мантиқан, ҳоло довталаби асосӣ бояд Мирмалик бошад. Инро ҳама медонанд. Вале Сабзалӣ чӣ андеша дорад? Оё вай аз довталабӣ даст кашида, ба ҷойи худ Мирмаликро мегузаронад?
Албатта, роҳи осон гуфтушунид аст. Агар Мирмалик шарт гузорад, ки дар сурати ғалаба нори рахшон аз Лаккон ба Сабзалӣ медиҳад, шояд ӯ розӣ шавад. Балки ӯ бояд розӣ шавад! Аммо дар ин ҳолат аҳди бародарӣ чӣ мешавад?! Оё ин муқаддасотро фурӯхтану харидан, бо лаълу нуқра иваз кардан мумкин аст? Не, ҳаргиз не!! Мирмалик барои моли дунё шуда, ҳеҷ вақт дили бародархонди худро намеранҷонад. Вай ҳеҷ вақт паймони бародарӣ доғдор намесозад!
Бори гаронеро аз китф дур андохта, Мирмалик ҷониби мунодӣ нигарист, ки гаштаю баргашта сало мехонд:
Ҳой мардум! Нашунидам нагӯед! Нафаҳмидам нагӯед! Тоҷири ҳимматбаланд ва шӯҳратманди Исфара Аҳмадбеки хушмӯйлаб ба шодиёнаи тавлид шудани нахустписараш Маҳмадбек озмуни камонвари забардаст эълон мекунад! Ҳар касе илми тир медонад ва ҳунар дорад, ба майдон барояд, тир аз камонҷулла ба нишон расонад ва як киса зари сафедро соҳиб шавад!
Шитобед, майдон аз далер аст!!
Шумори довталабҳо тадриҷан аз сад гузашту сар шуд баҳси тиркушоӣ, ки дар он Мирмалик ширкат наварзид. Ин аз назари Сабзалӣ пинҳон намонд ва худро дарҳол пеши бародархонд расонд.
Ба ту чӣ шуд, барод? Созӣ? Ай баҳс худта дур кашида, чӣ хапу дам шиштайӣ?
Осиё ба навбат, бародар! Ману Рахшон ҳунари худ нишон додем. Акнун ту
Бе ту ман нафас намекашам дар олам, ки инро худут медунӣ, эй барод! Пеш даро, ки Бойбобо шарти беҳад вазнин гузоштай, ман уҳда карда наметонум
Чӣ хел шарт?
Аз ҷавоби Сабзалӣ маълум гардид, ки бо пешниҳоди амлокдори бозори Исфара болои теппаи аз ҳама баланд тирбол катаки махсусе гузошта, ба дарунаш хурӯси зинда сар додаанду дар шафаташ дори пасти чӯбин сохта, ба он кисаи пур аз нуқраи соф овехтаанд. Шарти Аҳмадбек ин будааст, ки ҳар касе хурӯсро тир занад, халтаи пурнуқраро соҳиб мешавад.
Вазни нуқра бо вазни хурус баробарай, лекин хурус ай нуқра дуртарай! гуфт бо алам Сабзалӣ. Ба тахмини ман, фосилаи байни камондор ва катаки хурусдор ай як тирпартоб зиёдтарай. Бойбобо ҳилаи зур ёфтай, зури ман намерасад
Агар зӯри ту нарасад, пас тири ҳеҷ кас ба нишон намерасад!
Дуруст мегӯйӣ, эй барод! Барои ҳамин, пеш даро, халтаи нуқра моли ҳалоли худут!
Агар ҳеҷ кас соҳиби мукофот шуда натавонад, он гоҳ майдондорӣ тани ман
Гапат маъқул, эй барод! Ман рафтам
Тахмини Сабзалӣ дуруст баромаду найранги тоҷир кор дод: ҳамаи камонкашҳо хурӯсро ба ҳадаф гирифтанду тири ҳама ба ҳадар рафт! Фақат пайкони Сабзалӣ ба девори катак бархӯрд «Давлати савдогар сахтӣ кард»-ин маъно аз ҳар даҳане ба шакли ҷумлаи ҳархела садо дод. Баъзеҳо бо писханду ришханд, гурӯҳе бо таассуф ва надомат ин мусобиқаи бенатиҷаро ҷамъбаст карда, саволомез ба теппаи садрнишин нигаристанд, ки Аҳмадбеки хушмӯйлаб низ он ҷо буд. Нигина баръало дид, ки ба гӯши мунодӣ сухане гуфт ва ӯ дарҳол нидо баланд кард:
Ҳой мардум! Шитоб накунед ва пароканда нашавед! Бозаргони машҳури диёр Аҳмадсайиди Ворухӣ, ки ҳозиракак аз Марғинон омаданд, бародархонди худро шодишарик шуда, ба шодиёнаи меҳмони нав боз як кисаи зар изофа карданд! Оё дар байни шумо тирафкане ҳаст, ки қудрати худро бо анвои озмоиш имтиҳон кунад?! Оё дар байни Шумо камонваре ҳаст, ки бо тири ахтардӯз дили хурӯс парчин кунад ва мукофоти олӣ ба даст орад?! Эй шермарди худо, ба майдон баро!!!
Дашти Моҳпарӣ лаҳзае сукут варзид ва оҳиста таркид: аз давраи меҳмонҳо марди тануманди яктаҳи беостин дар тан ва камони садманӣ дар даст бо таҳаввур аз ҷой хест. Ин далерию ҷасорати аз ҳад зиёдро нимаи мардум бо таҳайюр ва чапакзанию ҳуштаккашӣ таҳният гуфтанд. Аммо кулли исфарангиҳо ва дигар ашхоси огоҳ довталабро шинохтанд ва пай бурданд, ки Аҳмади тоҷир ганҷи шойгон ба бегона доданӣ нест ва ин нақшаро пешакӣ тарҳрезӣ карда, навкари кироя Холмати Чочиро зархарид овардааст, ки ҳақиқатан ҳам камонвари чирадаст буда, бегумон шодиёна ба даст меорад.
Абдулмаҷид бо танаффур даст афшонда, бо чашми умед Абдулсайидро нигарист:
Оё говҷигаре бошад, ки ин гови сиёҳро мағлуб гардонад?
Ҳаст! дилпурона садо баровард Назокат. Ман ҳеҷ вақт намемунам, ки пули додою амакбобои мана одами бегуна гирад. Илло-билло ки рудаю ишкамбаша нохун катӣ чок мекунам!
Офарин, гурбашери амак! баланд хандид Абдулсайид. Хубаш, худат ба майдон баро!
Ман чува мебурумадиям?! ҳазлро нафаҳмида, сахт барошуфт Назокат. Ба ҷойи ман акои Мирмалик камунҷанг мекунад, ин гови сиёҳа ба хок яксун мекунад!
Ин лаҳза Мирмалик дар соягӯшае ба саманди дилбанди худ машварат дошту ҳис кард, ки ёру дӯстон, ҳамшаҳриҳо ва мухлисони қадиму ҷадидаш бо хоҳишу умеду боварӣ сӯяш менигаранд. Зеро дар дабиристон миёни ҳамсабақон дар тирандозӣ ҳамто надошту азбаски тираш қариб хато намехӯрд, қадарандоз мегуфтандаш. Бозувони Рустамона, ки дошту тири камонаш ба дуриҳои дур мепарид, қодирандоз меҳисобидандаш Мантиқан, аз ҳарифи имрӯза пешдасту бартар аст. Вале оё мурғи Ҳумо ба китфаш менишаста бошад?
Бо чунин андешаҳо гирдогирди аспрезро аз мадди назар гузаронда, ба аробаи назди даромадгоҳ чашмаш афтиду Абдулсайид ва Абдулмаҷидро шинохт. Ҳамоно панди тағояш дар буни гӯшаш садо дод, ки қабл аз дуо гуфта буд: «Таваккал нар асту андеша мода, ҷиянам. Дар лаҳзае, ки ҷавонмардӣ мебояд, андешамандӣ нашояд!»
Табассум дар чеҳраи Мирмалик гул карду панди падар ёдаш омад: «Афзалият аз ҳариф далели фавқият аст, яъне нишонаи бартарист. Фавқият бошад, далели ғолибият аст, писарам!».
Дигар ҳоҷати истихора намонд. Мирмалик далеру чобук аз ҷой хест. Камон аз ҷӯла бароварду тирдон ба китф овехт ва бебок қадам ниҳода, ба майдон даромад. Ӯро дарҳол шинохтанд ва нек истиқбол карданд. Хуҷандию ворухиҳо яксара ба по хеста, кӯлоҳ ба боло ҳаво дода, гӯё ки аллакай ғолиб омада бошад, баробар «Мир-ма-лик! Мир-ма-лик!!» мегуфтанд. Нигинаю амакдухтаронаш низ баробар қанотак зада, пешу қафо сар аз болопӯши ароба берун оварданд.
Аз чунин пазириш Холмати Сиёҳ лаҳзае карахт гашту қаҳролуд шуд. Вале сир бой надоду аз аспи ғурур поён нафуромада, бо овози димоғӣ дӯғу даранг кард:
Эй ҷавон, ту ба зиёрати ман омадӣ ё ба муқобили ман?
На инашу на ваяш! Бо даъвати мунодӣ омадам, то бахт озмоям.
Тушбераро хом шумурдӣ, эй ҷавон! Ҷое, ки ман бошам, бахт ба фармони ман аст!
Бахт кӯр аст, адолат бино
Суханбозӣ макун, эй ҷавон. Бо ман сарбасар шудани ту ҳоло барвақт аст. Ҳанӯз аз даҳонат бӯйи шир меояд
Бӯйи шир беҳтар аст аз туршии хамир!
Холмати Сиёҳ аз ғазаб сиёҳтар шуда, як тоб хӯрду аз дигар дари сухан даромад:
Эй ҷавон, росташро гӯй: маро шинохтӣ?
Аз тарҳи суханат фаҳмидосиям, ки хоҷа нестӣ, зердастӣ.
Маро Холмати қодирдаст мегӯянд! Беҳтарин камонсозу камондори Чоч манам!! Тири камони садмании ман рахна дар санги хоро меканад! Тори камони маро ҳеҷ кас кашида наметавонад!
Маро ба насабу қасаби ту коре набошад ва аз камони ту ғаму озоре нарасад. Расоям гапбозӣ накун, ки гуфтаанд:
Худписандӣ далели нодонист,
Охири он фақат пушаймонист!
Холмати Сиёҳ боз ба худ печиду хост, бо мушту лагад уштулум оғоз кунад. Лекин аз ғазаби мардум тарсида, ғазаб ба таъна гардонд:
Эй ҷавон, ту худат кийӣ, ки ин қадар ҳавои даҳан мекунӣ?! Ту дар пеши ман як пашшайӣ!!
Эй рангобзард! Душманат гар пашша бошад, камтар аз филаш мадон!
Ту дар ду олам фил намешавӣ, эй ҷавон! Фил манам ва ғолиб манам!! Ту навакак дар аспдавонӣ ғалаба кардӣ, обрӯй ва иззат ёфтӣ. Барои кӯдак ҳамин қадараш басу зиёдатӣ! Бисёр махоҳ ва обрӯй макоҳ! Аспсаворӣ дигару камонварӣ дигар аст. Бо ман муқовимат накун ва беҳуда зӯр назан, ки миёнат бишканад!
Ту ҳам ёзӣ-ёзӣ бисёр накун, ки гарданат нашиканад. Оқибати ғурур ва питӣ-питӣ сари пасту нотавонист!