Соҕотох уолбутун атаахтатымына Мотуруона уолун диэки таптыыр харахтарынан көрөр.
Уолу уол курдук тутуохха баара, аны сотору төбөбүтүгэр ыттыа дии?
Ээ, кими батан биһиги оҕобут куһаҕан буолуой? Оҕо эрдэҕинэ, ийэ-аҕа тапталын билэн хааллын ээ. Кэлин, ойохтонноҕуна, ол обургу, оҕобутун көлүйэр ини.
Эн миигин көлүйбүтүҥ курдук дуо?
Эс, наһаа көлүйүллүбүтүҥ көстүбэт! Хата, бэйэҥ аһары барыахчаҕын! Оннук буолбатах дуо? Мотуруона оҕонньорун диэки дьүккүччү көрөр. Онуоха анарааҥҥыта, кэпсэтэн да туһа суох диэбиттии, салгыы малларын сосуһан барар.
* * *
Алаастыыраптар дьиэлэрин хомуйаллар, ким эрэ сиппийэр, ким эрэ сотор, ким эрэ эргэ, туһата суох маллары таһаарталыыр. Суоппар Бааска киирэр.
Чэ, мин төттөрү айаннаатым.
Бай, тоҕо бачча ыксаатыҥ? Чэйдээн баран барыаххыный? Өкүлүүнэ, төһөтө кырдьыга эбитэ буолла, суоппар Баасканы тохтоппута буолар.
Ээ, эһиги өссө да өр хомунуоххут. Хаһан чэйдэтэргитин күүттэхпинэ, халлаан да хараҥарыа.
Чэ, оччоҕуна айанныыр буоллаҕыҥ. Хата, биирдэ эмэтэ кэлэ сылдьаар.
Мээнэ кэлбэтим буолуо ээ. Гөрүүчэй да күндү. Арай тойоттор «бар» диэн соруйдахтарына, биирдэ.
Оттон, саатар, төттөрү көһөрбүтүгэр көмөлөһөр инигин? Ньукулай ыйыталаһар.
Этэбин дии, тойоттор туох дииллэринэн хамсанабын.
Аата, наар «тойоттор да тойоттор» буолан түһэҥҥин! Ньукулай кэлэйбит куолаһынан.
Сопхуос массыынатын миинэ сылдьаммын уонна туох диэхпиний?
Чэ, оччотугар, барар киһи бардаҕыҥ! Ойоҕуҥ Биэрискэ төһө эрэ күүттэҕэ, Өкүлүүнэ ити кэпсэтииттэн сөбүн хал буолла быһыылаах.
Күүтээн-күүтэн! Бэйэтиттэн олох биир да хардыы араарыан баҕарбат ээ!
Һы, эдэрэ бэрт буоллаҕа Өкүлүүнэ үөннээх баҕайытык күлэн ылар.
Даа, эдэр бөҕө, Бааска мичээрдээн ылар. Чэ, этэҥҥэ олоруҥ! диэт, тахсан барар. Массыынатыгар олороот, таһырдьа үлэлии сылдьар Силэпсиэптэргэ «бакааларыҥ» диэн сапсыйар. Онуоха Уйбаан уун-утары кэлэр.
Хайа, Бааска, номнуо бардыҥ дуу? Туох ааттаах тиэтэйдэххиний?
Бара-ан баран Таарыччы Һаанньыкаптарга киирэн чээйдээн ааһыллыа. Эһиги чэйдэппэтигит дии?
Оттон бэйэҥ көрөҕүн дии, өссө да хомуна сылдьабыт. Остуолга олорорбут өссө да ыраах быһыылаах.
Чэ, этэҥҥэ олоруҥ! Мин, айан киһитэ, көтүттүм!
Уйбааннаах Бааска илиилэрин тутуһан, быраһаайдаһаллар. Бааска массыынатын кэнниттэн хойуу быыл өрө көтөн тахсар.
* * *
Һыччый, ол сытар хобордоохтору биэр эрэ.
Оппоо, ийэтин көрдөһүүтүн толороору, туохтан эрэ иҥнэн охтон, сиргэ таралла түһэр. Тыас-уус бөҕөтө буолар. Онуоха Өкүлүүнэ соһуйан ходьох гына түһэр.
Бабат-татат! Туох ааттаах куһаҕан туттуулаах дьоҥҥутуй? Тыаһаан-ууһаан түһэҥҥит, аны дьиэ иччитин үргэргит буолуо? диэн айдаарар.
Алҕаска түһэрдим ээ Оппоо, буруйдаах киһи быһыытынан, куотуна сатыыр.
Һ-м, эйиэнэ буолан баран, барыта алҕаска буолан иһэр! Өкүлүүнэ идэтинэн кыбдьырынан ылар.
Чэ, чэ, наһаа оргуйума, Ньукулай уолун көмүскэһэр.
Ньукулай, бэриинэлэри тэбээтиҥ дуо? Өкүлүүнэ болҕомтото аны Ньукулайга көһөр.
Тэбиэм, тэбиэм! Ханна да куотуохтара суоҕа!
Уолаттар, аҕаҕытыгар көмөлөһүҥ эрэ! Туох баар бэриинэлэри, сыттыктары, суорҕаннары маҕыйа-маҕыйа күүскэ тэбээҥ!
Уолаттар, аҕаларын батыһан, таһырдьа тахсаллар.
Бээрэ, оччотугар мин тахсаммын, хоруопкалаах маллары бэрийиим. Маайа, эн манна барытын ситэри бэрээдэктээ, оннун буллар.
Өкүлүүнэ таһырдьа тахсыа эрэ кэрэх, Маайа, орон анныгар кистээбит эргэ суумкатыттан бытыылкатын ойутан таһаарар уонна хаппаҕын арыйаат, туох да чааскыга, иһиккэ куппакка эрэ, түргэн соҕустук хаста да омурдар. Дьэ, онтон тыын ылан, уоскуйар. Харахтарыгар ханна эрэ түгэххэ саспыт төлөннөрө уһукталлар
* * *
Манна хайдах эрэ соччото суох баҕайы эбит. Анараа сайылыкпыт быдан ордук этэ, уон биэс саастаах Любуска кыыс, түннүк сото туран, үҥсэргээбиттии этэр.
Оннук ээ Таах сибиэ манна кэлэммит! Тоҕо сөбүлэспиккитий? эдьиийиттэн сылынан аччыгый Лидыкка төрөппүттэрин диэки көрөн ылар.
Ээ, ону биһигиттэн ыйытыахтара диэтэххит дуу? Тойоттор «Өллөөххө бараҕыт да, сабаас!» диэбиттэрэ да бүттэҕэ! ийэлэрэ Мотуруона оронун таҥаһын бэрийэ туран хоруйдуур.
Ол аата биһиги ынах сүөһү курдук буоллахпыт! Любуска кыыһырбыттыы саҥарар.
Эс, туох диэтэҥий ити аата? Мотуруона кыыһын тылларын эмиэ да сөҕө, эмиэ да атыҥырыы истэр.
Ол аата биһиги бэйэбит дьылҕабытын бэйэбит быһаарар туох да бырааппыт суох!
Ону-маны лабаҥхалаама! ийэтэ саба саҥарар.
Айыка, бу сайын түргэн соҕустук ааһа охсоро буолла-ар! Любуска, кыах баара буоллар, бу сиртэн билигин да куотуох курдук.
Хайа, номнуо оскуолаҕын аҕынныҥ дуо? Мотуруона хороччу улааппыт кыыһын диэки соһуйбуттуу көрөр.
Ээ, манна олоруох кэриэтэ, үөрэммит быдан ордук!
Мин эмиэ инньэ дии саныыбын Лидыкка эдьиийин диэки буолар.
Ийээ, убаай Миитэрэй куораттан аҕалбыт тимир бэстилиэтэ ханнаный? Баанньыска мас дьааһыгын хаһа туран ыйытар.
Тукаам, уурбут сиргэр баар ини!
Оттон суох ээ!
Ол аата дьиэҕэр хааллардаҕыҥ!
Ол бэстилиэтэ суох хайдах да табыллыбаппын! Баанньыска ытыахча.
Ону мин дьэ хайыыбыный? Дэриэбинэҕэ сүүрэн тиийэн аҕалабын дуо?
Аҕал! Баанньыска кыһыытыттан атын оонньуурдарын сиргэ кыыратар.
Ээ, дьэ, бу да уолбут атаахтаан түһэн! Бүт, нохоо! Лидыкка кыыс быраатын буойа сатыыр.
Кырдьык даҕаны, бачча улахан эрээригин, наар сыыҥк-сыраан буолуоххар дылы ытыы сылдьаҕын! Любуска быраатыттан адьас сөп буолбут быһыылаах. Ол эрээри Баанньыска, итиччэ атаах уол, кими истиэ баарай? Өрө баран иһэр. Аттыгар сытар сурунаалы эдьиийин диэки кыыратар. Дьолго, кыыс сурунаалы хабан ылар.
Наһаалаама эрэ! Ийээ, аҕаа, уолгутун тоҕо үчүгэй соҕустук буойбаккытый? Любуска бу сырыыга баҕас чахчы да кыыһырыан кыыһырбыт көрүҥнээх. Ол аайы Баанньыска аһары түһэн, эдьиийигэр өссө тылын көрдөрөр.
Оҕолор, билбэт сиргитигэр үктэнэн баран, мээнэ иирсимэҥ, бэрээдэктээхтик сылдьыҥ! Мотуруона буойбута буолла.
Оттон Баанньыска наһаалыыр дии! Тоҕо уолгутун буойбаккытый? Туой кини буруйа суох буолан иһэр, Любуска ийэтигэр туһаайан этэр.
Оттон тоҕо саҥа бэстилиэппин хоруопкабар уурбатаххытый? Үспүйүөннээх оонньоотохпутуна, ити Алаастыыраптар уолаттарын үчүгэй соҕустук ытыалыахтаах этим.
Ээ, һычы, төрүт долгуйума. Мин эйиэхэ мастан кыһан, бэртээхэй бэстилиэт оҥорон биэриэм, адьас дьиҥнээх курдугу, Уйбаан атаах уолун уоскута сатыыр.
Пахай, ол былыргы оҕо курдук мас бэстилиэтинэн оонньуом дуо? Баанньыска кыһыытыттан тэбиэлэнэн ылар.
Айыка, кыыс курдук кыҥкыйданан бүт! Түксү! Эйигинэ да суох кыһалҕа элбэх! Мотуруона, киһи эрэ буоллар, уолун буойар.
* * *
Хайа, ыаллар дорооболоруҥ! суоппар Бааска Санниковтар дьиэлэригэр киирэр.
Дьөгүөр, ааҥҥа көхсүнэн олорор буолан, сыччах нэһиилэ хайыһан эрэ көрөр. «Дорообо-дыраастый!» түһэрбэт. Ыалдьыт эрэ, сах эрэ киниэхэ төрүт да син биир быһыылаах. Арай Ылдьаана эмээхсин, сааһырбыта бэрдиттэн, уота-күөһэ мөлтөөбүт, будулуйбут харахтарыгар кыл түгэнигэр туох эрэ кыым тыган ыларга дылы буолар.
Хайа, Лэгэнтэй уола кэллиҥ дуу?
Ээ, мин, мин, Лэгэнтэй уолунабын.
Хаһан да сылдьыбат бэйэҥ, хата хайаан үктэннэххиний? эмээхсин соһуйбуттуу ыйытар.
Сайылыкка дьону тиэйэн аҕаллым. Таммах ууну иһэрпэтилэр, онон эһиэхэ киирдим.
М-мм, чэ, олор, олор. Биир чааскы чэйи баҕас кутаа инибин.
Бааска остуолга олорор, эмээхсин чэй кутар. Бааска итии чэйин сыпсырыйан иһэр. Лэппиэскэни өлгөм соҕустук сүөгэйинэн биһэр уонна айаҕар толору симэн, аһаан барар.
Һуу, аччыктаабыт да эбиппин! диир.
М-мм Чэ, таах аһаан мотуйа олоруоҥ дуо? Кэпсээ, кимнээхтэри аҕаллыҥ? эмээхсин ыйыталаһан барар.
Ээ, бүтүн икки ыалы оҕолуун-уруулуун тиэйэн аҕаллым.
Кимнээхтэрий ол?
Силэпсиэптэр уонна Алаастыыраптар. Билэр инигин кинилэри?
Билиминэ!
Ити тухары кэпсэтиигэ орооспокко саҥата суох олорбут Дьөгүөр харахтарыгар мичээр дуу, үөрүү дуу кыыма кыл түгэнигэр охсуллар. Ол эрээри ким кини сирэйин одуулаабыта баарай?
Быйыл манна сайылыыллар үһү.
Тыый, бүтүн аармыйа дьонун тиэйэн аҕалбыккын дии?!
Оннук!
Айа да! Сорбутун сордууһуктар! Ылдьаана ыараханнык өрө тыынан ылар.
Хайыаххытый? Тулуйаргытыгар эрэ тиийэҕит. Аны туора дьон оҕолорун мөҕөн, ол алдьархайа тахсаарай! Ити Өкүлүүнэ бэлэһэ сүр быһыылаах. Быраатын кини дьаһайан олорор дииллэр. Кийиитин букатын да муннукка ыкпыт.
Чэ, хайаатыннар даҕаны. Биһиэхэ эрэ мэһэйдээбэтиннэр. Былырыын, ким да суоҕуна, сүөһүлэрбитин көрөн-истэн, ыппытын-куспутун кытта эҥээрдэһэн бэркэ да олорбуппут.
Ол олоххутун умнаргытыгар тиийэҕит. Хата, төттөрүтүн, эрдэ сылла баран билсиҥ, ыаллаһа охсуҥ. Баҕар, хата, кимнээҕэр тапсыаххыт дии? Дьөгүөр, туох дии саныыгыный?
Баҕар, буолуо даҕаны, ити тухары баара-суоҕа биллибэккэ иһийэн олорбут Дьөгүөр, ыалдьыт этиитин кытары тута сөбүлэспититтэн ийэтэ эмээхсин соһуйан, ходьох гына түстэ. «Тугу, тугу, нохоо, тыллаһаҕын?» диэбиттии, баар-суох уолун диэки соһуйбуттуу көрдө.
Ити баар дии, Ылдьаана, уолуҥ саҥа дьон кэлбититтэн үөрэр эбит!
Ээ, ким билэр
Чэ, туох да диэбит иһин, ураты сайын эһигини күүтэр
Суоппар Бааска лэппиэскэтин сүөгэйинэн сыбаан баран, өссө үрдүгэр саахардаата уонна бүүс-бүтүннүүтүн айаҕар симиннэ.
* * *
Маайа дьиэ иһин хомуйар, сууйар-сотор, маллары дьаарыстыыр. Бастаан утаа ыһыллаҕаһа бэрдиттэн илиитэ-атаҕа олох барыа суох бэйэтэ, сыыйа-баайа син үөрэнэн, хамсаныыта түргэтээн барда. Эбиитин, сөп буола-буола, бытыылкатын баран соппойор.
Ийээ, эдьиий эйигин остуолун тарда турдун диэтэ! Куока аҕылаан-мэҕилээн, дьиэҕэ киирээт, нэһиилэ тыын ыла-ыла эттэ.
Сөп, һычы, билигин начаас остуолу тардыам. Ол диэн үлэ буолаахтыа дуо? диэтэ Маайа хайдах эрэ ис иһиттэн уйадыйан туран. Тоойуом, хата, эйигин бырдах сиэбэтэ дуо?
Ээ, суох, эдьиий Өкүлүүнэ түптэ оҥорбутугар бырдахтар тута сүтэн хаалбыттара.
Чэ, бэрт эбит оччоҕо. Оттон аҕаҥ ханнаный, тугу гына сылдьарый?
Суорҕаннары тэбээн баран, тыаҕа мас мастыы барбыта.
Оттон убайдарыҥ ханналарый?
Бары бииргэ барбыттара.
Ээ, чэ бэрт эбит. Куока, эн таһырдьа тахсыма. Манна аттыбар олоро түс, миэхэ доҕор буол.
Сөп, ийээ.
Куока түннүк аттыгар олоппоско олорунар. Ийэтэ остуолга иһити-хомуоһу уурталаан барар. Онтон тугу эрэ көрдөөн булумахтанар. Хоруопкалары үрүт үөһэ хас да хас буолар. Ити кэмҥэ Өкүлүүнэ сылабаарын туппутунан дьиэҕэ киирэр.
Хайа, остуолгун тартыҥ дуу? диир кини, остуолу кэриччи көрөөт. Килиэп, арыы, эт ууруллубуттар. Барыта баар курдук эрээри, туох эрэ тиийбэт.
Оһохпутун аһатыахпыт этэ Алаадьыгын тоҕо остуолга уурбатыҥ?
Булбатым ээ диир Маайа, буруйдаах курдук туттан.
Хайдах ол аата? Өкүлүүнэ итэҕэйбэтэхтии ыйытар.
Оттон барыны бары көрдөөтүм да, булбатым
Өкүлүүнэ кийиитигэр чугаһыыр.
Хайа, эн, кэллэ-кэлээт, аһыы аскын номнуо амсайа охсубуккун дуу?
Куока итиччилээҕи көрөн, кутталыттан иһийэн хаалар.
Ээ, оттон кыратык
М-мм Эн обургу киэнэ барыта кыра буолан истэҕэй? Арыгыгын умнуохтааҕар алаадьыгын умнубуккун дуу?! Дьахтар да бөҕөтүнэҕин! Оо дьэ, ити аата аал уоппут иччитин аһаппат буоллахпыт! Буолар да эбит диир Өкүлүүнэ, улаханнык кэлэйбиттик.
Оттон мин түргэн соҕустук оҥоруохпун сөп ээ. Алаадьыны оҥорор диэн улахан буоллаҕай?
Наадата суох! Умуннуҥ да умуннаҕыҥ! Туой, барытын буорту гына сылдьаҕын! Дьаабы да дьахтаргын!
Өкүлүүнэ абаккатыттан Маайаны саайан сырбатыах курдук. Анарааҥҥыта кутталыттан кыра бэйэтэ өссө кыччаабыкка дылы буолла.
Куока итиччэлээҕи истэн ытаары, нэһиилэ сыҥсыйа олорор.
Һычы, ытаама Маайа уолун уоскутаары кини диэки хайыспытыгар Өкүлүүнэ суолу бүөлүү түһэр.
Тыытыма оҕону! Чугаһаама даҕаны! Чэйгин кутуталаа! Чаһы ыраатта, ньирэйдэрбитигэр тахсарга уолдьаста!
* * *
Пиэрмэ дьонугар уһун кыһын кэнниттэн сайылыкка тахсыыттан ордук туох үчүгэй кэлиэй? Сүөһүлэр көҥүл мэччийэллэр, саҥа төрөөбүт ньирэйдэр аҕыйах ый иһигэр төлөһүйэ улааталлар. Өллөөх сайылыгар тахсыбыт икки ыал кыралыын-улаханныын бука бары бастакы ньирэйдэрин аһата тахсаллар. Бука бары үөрбүт-көппүт сирэйдээхтэр. Бэл Өкүлүүнэ сирэйэ сырдаабыкка дылы, харахтарыгар дуоһуйуу кыыма баар. Куока суоскатын туппутунан, тугу гыныан билбэккэ турдаҕына, киниэхэ биир ньирэй сүүрэн кэлэн, «Аһат!» диэбиттии, инчэҕэй муннун анньар. Онуоха уол күлэн саһыгырыыр. Ньирэй барахсан, оҕо оҕо курдук күүтүүлээх үүтүн иҥсэлээхтик оборбутунан барар.
Маладьыас, аһаан ис, биир да хааппыланы хаалларыма! Оччоҕуна хаһан эрэ уп-улахан буолуоҥ! Куока, ньирэй хайдах суосканы эмэрин, хараҕын араарбакка одуулаһар. Аһатан бүтээт, ньирэйин кууһан ылар.
Мин эйигин Эриэнчикэй диэн ааттыыһыкпын! Эриэнчикэйгин дии! Эчи, кыламаннарыҥ уһуннарыын! Харахтарыҥ килэбэчигэстэри-ин! Эйигин мин эрэ аһатар буолуом, сөп? Атыттарга сүүрэн көрөйөххүнүй? салгыы Куока ньирэй уһун даллайбыт кулгааҕыгар тугу эрэ сибигинэйэр.
Тоойуом, ньирэйгэ туох диэн ити сибигинэйдэххиний? Өкүлүүнэ Куока диэки соһуйбуттуу көрөр.
Туох эрэ диэти-им!
Оттон, саатар, эдьиийгэр эт ээ! Өкүлүүнэ эйэргэспиттии этэр.
Ээ, суох! Кистэлэҥ!
Чэ, сөп. Буоллун даҕаны! Оҕом барахсан букатын улахан киһи курдук буолбут, өссө кистэлэҥнээх эҥин ээ, Өкүлүүнэ уолчааны таптаан, төбөтүттэн имэрийэн ылар.
Айантан, саҥа сиргэ олохсуйартан сылайбыт буолан, бары да эрдэ ороннорун булаллар. Уйбаан Силэпсиэп сытан эрэ Эрилик Эристиини ааҕар.
Төһө интэриэһинэй кинигэний? Любуска таах сытыахтааҕар ыйытар.
Былыргы олоҕу бэркэ да ойуулаан суруйбут!
Аҕаа, хата ааҕан бүтэрдэххинэ, миэхэ биэрээр, Лидыкка уочараттыы охсор.
Биэрэн бөҕө буоллаҕа! Бу маннык дьиҥнээҕи, олоххо буолбуту кэпсиир айымньылары киһи умсугуйан туран ааҕар. Оттон сорохтор киэннэрэ таах өйтөн суруйуу курдук, барыта албын!
Айыка, мин тус бэйэм өрөбөлүүссүйэ туһунан ааҕарбын сөбүлээбэппин, Мотуруона улахан баҕайытык дьааһыйан ылар.
Һ-м, эн диэн эн буоллаҕыҥ! Кинигэни аахпаккын даҕаны дии? Уйбаан ойоҕун диэки хайыһар.
Ону ааҕар бириэмэ да суох. Үлэттэн ордон кинигэ ааҕан таралыйан сытыам дуо? Үчүгэйэ бэрт дии! «Кыыммын» да аахтахпына сөп! Чэ, түннүктэргитин сабыҥ уонна утуйуҥ. Сарсын эрдэ турабыт.
Ээ, пахай, саатар кыратык ааҕыахха ээ! Саамай мүччүргэннээх түгэҥҥэ кэллим! Любуска ийэтиттэн көрдөһөр.
Чэ, отучча мүнүүтэ ааҕан баран тохтооруҥ, сөп буолуо. Сынньаныаххытын наада, эһиги да буолларгыт сылайдыгыт ини.
Уйбаан сыҥааҕыргаан ылар. Кинигэтин муостаҕа быраҕар. Кыргыттар, аралдьыйбакка, салгыы ааҕаллар
* * *
Алаастыыраптар, Өкүлүүнэ буойан-хаайан, кыралыын-улаханныын эмиэ эрдэ хаптайаллар. Түннүк чараас сабыытын быыһынан ый уота кутуллар, ол аайы дьиэ иһэ киһи этэ тардыах, күлүгүрэн иһэр. Бэл истиэнэ, оһох, күннэтэ туттуллар судургу тээбириннэр киһи билбэт гына уларыйаллар.
Эмискэ Өкүлүүнэ баттатан, эмиэ да ынчыктыыр, эмиэ да ытыыр, эмиэ да улуйар курдук дьулааннык саҥарар. Ол эрээри бары кытаанахтык утуйа сытар буолан, эдьиийдэрэ эрэйдэнэ сытарын истибэттэр. Сыыйа-баайа оһох кэнниттэн от күөхтүҥү өҥнөөх, буруо курдук хойуу салгын халыйан, дьиэ иһигэр тарҕанан барар. Ол аайы Өкүлүүнэ баттатара күүһүрэр, сүгүн уһуктубакка эрэйдэнэн бөҕө буолар. Кини дьолугар, Куока уһуктан кэлэр уонна кутталыттан ытаан барар. Кэмниэ кэнэҕэһин биир-биир бары уһуктан кэлэллэр.
Өкүлүүнэ, туох буоллуҥ? Уһугун! Ньукулай эдьиийин уһугуннара сатыыр. Ол эрээри Өкүлүүнэ ити ыарахан туруктан тута босхоломмот. Киһи саҥатын буолбакка, туох эрэ дьиикэй кыыл саҥатын ис иһиттэн таһаарарыттан Куока өссө күүскэ ытыыр.