Өкүлүүнэ! Өкүлүүнэ! Ньукулай, куолаһын улаатыннаран, эдьиийин ыҥырар. Кэмниэ кэнэҕэһин Өкүлүүнэ ыараан хаалбыт халтаһаларын нэһиилэ арыйар.
Ээ, уһугуннум уһугуннум. Утуйуҥ! диир Өкүлүүнэ, барыларын уоскутардыы. Ол эрээри аттыгар сытааччылар эдьиийдэрэ кутталыттан сүрэҕэ күүскэ да күүскэ тэбиэлиирин истэргэ дылылар.
Дьиэ иһэ барыны бары мэлдьэһэн, чуумпу буола түһэр.
2
Сарсыарда диэн сарсыарда. Сарсыарданы тугу кытта холуохха сөп эбитэ буолла? Арааһа, эдэр сааһы кытта буолуо. Эдэр саас курдук кэрэ, ыраас, кыһалҕа, сылайыы тыына өссө биллибэт. От тэпсиллибэтэх, күөл долгураҥа холку, наҕыл. Үөн-көйүүр сыыгыныыра, эрдэһит чыычаах ырыата-тойуга сайыҥҥы сарсыарданы ситэрэн биэрэр
Алаастыыраба Маайа күөрчэх ытыйа турар. Аттыгар аччыгый уола Куока эриллэр. Маайа, күөрчэҕин ытыйан бүтээт, ытыгын уолугар туттарар. Анарааҥҥыта, ону эрэ кэтэһэн турбуттуу, күөрчэҕи салыыр.
Һычы, минньигэс да-а?
Ааһа Куока, салыы охсоот, нэлэгэр иһиттэн күөрчэҕи ытыгынан өссө оймоон ылаар. Ийэтэ буойуохтааҕар уолун диэки таптаабыт харахтарынан көрөн ылар. Аан аһаҕас буолан, күн сырдыга, сылааһа дьиэ иһигэр бүтүннүү кутуллар.
Хайа, урукумуонньукпутун ыйаабатаххыт дуу? Хайдах дьэ уонна суунабыт? Уолаттар, була охсуҥ эрэ! таһырдьаттан Өкүлүүнэ саҥата иһиллэр.
Һычы, бараҥҥын, эт эрэ, сылабаардаах уу оргуйбут буоллаҕына, киллэрдиннэр. Чэйдиэхпит этэ, Маайа уолугар сорудах биэрэр. Куока, иһиттэ эрэ, истибэтэ эрэ, таһырдьа ойор. Маайа, остуолун тарда туран, түннүгүнэн ыаллыы олорор Силэпсиэптэри одуулуур. Уйбаан, сабараанньаҕа олорон, куолутунан, табахтыыр. Сайыҥҥы сарсыарданан дуоһуйа олорор киһи быһыытынан, сирэйэ наҕыл, бэл мырчыстаҕастара көммүккэ дылылар. Ити туран эмискэ Маайа, Уйбаан кини диэки көрөрүн бэлиэтиир. «Тугай эмиэ?» диэбиттии, Маайа хайдах эрэ ис-иһиттэн кыбыстан ыларын, сирэйэ тэтэрэрин, аттыгар ким да суох буолан, бэлиэтии көрбөт. Ити икки ардыгар Уйбаан соҕотох уола, муннун бүөтэ, Баанньыска сүүрэн чолохоччуйан кэлэр, онтон Мотуруоната көстөр. Маайа Мотуруона туһунан санаан барар. Мотуруона, туох да диэбит иһин, эдэр сылдьан киһи хараҕар быраҕыллар дьахтара этэ. Билигин да өйдөөн көрдөххө, тэтиэнэх соҕус: этэ-сиинэ кытаанах, тутта-хапта сылдьара эрчимнээх. Итинник сэбэрэлээх дьахтар куорат дьахтара эбитэ буоллар, төһө эрэ тупсуо, уларыйыа этэй? Ону баара, билбитэ диэн пиэрмэ. Ыарахан үлэттэн ким баҕарар эрдэ кырдьар. Маайа бэйэтин кистэлэҥ санааларыттан бэйэтэ кыбыһынна быһыылаах, сүр түргэнник түннүгү сиидэс сабыынан саба оҕуста уонна долгуйбутун үмүрүтэ сатаан, харса суох килиэби бысталаан, тэриэлкэҕэ хоточчу уурталаата.
Силэпсиэптэр, Маайа ыраахтан кинилэри көрөн, долгуйбутун хантан сэрэйиэхтэрэ баарай? Иккиэн олорон эрэ, буолары-буолбаты сэһэргэһэллэр.
Хайа, Уйбаан, тугу түһээтиҥ? Мотуруона оҕонньоруттан туоһулаһар.
Һ-мЭэ, тугу түһүөхпүнүй? Төбөбүн сыттыкка уураат да, таастыы утуйбутум.
Оттон, саҥа сиргэ тугу түһээбитиҥ туолар диэччилэр дии?
М-мм Буолуо даҕаны. Хата, киһи бэрдэ, эн түһээтиҥ ини? Баҕар, биир эмэ туора бытыктаах дьээдьэни көрбүтүҥ буолаарай? Эбэтэр ол былыргы чөҥөчөккүн Ньукулайы? Киһиҥ, хата, бииргэ сайылыыр буолбуппутуттан үөрбүт быһыылаах!
Мотуруона, сөбүлээбэтэҕин биллэрэн, кэргэнин өттүгүн тоҥолоҕунан саайар.
Эн ону-маны тыллаһан бүт эрэ! Истиэххин баҕардаххына, Брежневи түһээбитим.
Уйбаан соһуйан, ходьох гына түһэр.
Һ-мБрежневи даа?
Ааһа. Леонид Ильиһы.
Утуйуоҥ иннинэ «Кыымы» аахпытыҥ ити баар! Хайыырый ол Брежневпит?
Манна кэлэр!
Манна диэн ол аата ханна?
Манна диэн манна! Өллөөххө!
Эс, сымыйалыыгын быһыылаах! Балыыҥкалаама!
Уоспадьы! Түүлгэ баҕас тугу баҕарар көрүөххэ сөп ини! Кырдьык буоллаҕай? Мотуруона, оҕонньоро бытааннык толкуйдууруттан кыйыттан барда.
Эмиэ да оннук Түүл диэн түүл буоллаҕа. Оччотугар Брежневпит манна кэлэн дьэ хайыырый?
Кылабачыгас хара массыынатынан сыыры түһэн, бу сайылыкпытыгар кэлэр. Кэнниттэн элбэх баҕайы атын кып-кылабачыгас массыыналар, ол быыһыгар биһиги биригэдьиирбит газигынан арыаллыыллар. Тохтоотторун кытары, Ыстапаан Ыстапаанабыс долгуйа-долгуйа: «Леонид Ильич, бу биһиги сопхуоспут бастыҥ үлэһиттэрэ» дии-дии биһигини ыйар.
Ээйи-ис! арааһа ойоҕун кэпсээнин барытын хараҕар ойуулаан көрөн, онтон бэркиһээн, Уйбаан күлэн күһүгүрүүр.
Онуоха Брежнебэ биһиэхэ эрэ аахайбат: «Баран, сүөһүлэргитин көрүөххэ, төһө төлөһүйбүттэрий?» диир. Дьэ уонна бука бары сүөһү турар далыгар хааман тиийэллэр уонна Мотуруона, кэпсээн иһэн, тохтоон хаалар.
Тоҕо тохтоотуҥ? Салгыы кэпсиэххин?
Ээ, салгыы киһи кэпсиирэ туох да үчүгэй суох.
Бай, туох буоллахтарай? Брежнев ынах сааҕыттан халтарыйан, тиэрэ таһыллан түһэр дуо?
Уу, бу акаарыны! Мотуруона, кэлэйбиттии, оҕонньорун эмиэ тоҥолоҕунан өттүккэ саайар.
Оттон оччоҕо туох буоларый?
Тиийбиттэрэ, сүөһүлэрбит тылларын таһааран баран, сиргэ тараһан сытаахтыыллар эбит.
Ол аата хайдах? диир Уйбаан, өйдөөбөтөхтүү.
Оо дьэ! Чахчы да тиийиммэккин дуу, хайдах дуу? Хайдах тута өйдөөбөт баҕайыгыный? Мотуруона ис-иһиттэн кыйыттан барар. Түһээтэхпинэ, ынахтарбыт чыыста бары сиргэ өлөн тараһан сыталлар!
Аньыы даҕаны! Аата, булан-булан түһээтэххиний?!
Дьэ, диэмэ! Бэйэм да куттанным ээ, сүрэҕим «парк» гына түспүтэ. Ол иһин эрдэ тураммын, сүөһүлэрбин баран көрбүтүм, хата барахсаттар этэҥҥэ тураахтыыллар эбит.
Оннук эрэ буоллун
Маайа, остуолун тардан баран, дьонун көһүтэ таарыйа, сөбүлүүр ырыаһыта Ольга Иванова репертуарыттан киҥинэйэн ырыа ыллыыр. Ыллаан истэҕин аайы, сирэйин тыҥааһына сүтэргэ, наҕылыйан, ис иһиттэн уоскуйан барарга дылы буолар. Өкүлүүнэ киирбитигэр, тохтоон иһэн, анарааҥҥытын сирэйин олоруута сымнаҕаһын, кини диэки эйэ-дэмнээхтик көрөрүн билэн, ырыатын тохтоппот, ситэри ыллыыр.
Дьэ, Маайа, туох да диэбит иһин ыллыыргын баҕас сатыыгын. Киһи эрэ иһиттэр-истиэх курдук Маайа ырыата Өкүлүүнэ дууһатын кылын эмиэ таарыйбыт быһыылаах.
Ээ ити диэн Маайа симиктик хоруйдуур.
Мин көрдөхпүнэ, букатын да ырыаһыт буолуохтаах киһи хаалбыккын
Эс, ама хайаан
Өкүлүүнэ кийиитин саҥата суох чочумча одуулаһан баран, күннээҕи түбүктэрин саныы биэрдэ быһыылаах.
Чэ, чэйдииргэ уолдьаста. Барыта бэлэм ини? диэн куолутунан тимир-тамыр куолаһынан ыйытар.
Бэлэм
Өкүлүүнэ дьиэттэн быгаат: «Кэлиҥ! Кэлиҥ! Чэйдиэххэйиҥ!» диэн ыҥырар. Ону эрэ күүппүт дьон, тута дьиэҕэ кутулла түһэллэр уонна сарсыардааҥҥы аһылыктарын аһаан бараллар. Килиэптэрин, күөччэххэ оймоон сииллэр. Чэйдэрин тыастаахтык сыпсырыйан иһэллэр.
Эдьиий, түүн баттатан да биэрдиҥ ээ? Итиччэ айылаах тугу түһээтиҥ? Ньукулай сэмээр ыйытар.
Оттон бэҕэһээ оһохпутун аһаппатахпыт ити баар дии? Өкүлүүнэ Маайа диэки кынчарыйан ылар.
Маайа эрэйдээх буруйдаах киһи быһыытынан, кыра бэйэтэ өссө эбии намтыырга дылы буолар.
Аата, дьэ, ол оһохпутун аһаппатахпыт аайыттан баттаппатыҥ ини!
Дьэ, билбэтим Дьиэ-уот, сир-дойду өһүргэннэҕэ дии
Тугу түһээтиҥ? Ньукулай билиэн баҕарара сүр.
Туох эрэ, туман курдук эрээри, хоп-хойуу салгын муоста анныттан кэлэн, муомахтыырга дылы гыммыта
Эчи кутталын!
Куттал буолбакка!
Эйигиттэн сылтаан Куока ытаабыта.
Миигиттэн сылтаан буоллаҕай? Киэһэ дэлби мэниктээн, уу бөҕөтүн хааламмыта хайа аанньа буолуой? Өкүлүүнэ Куока диэки сүүһүн аннынан дьүккүччи көрөр. Ол эрээри анарааҥҥыта киниэхэ эрэ аахайбат, тоҕо диэтэргит Өкүлүүнэ кинини барыларыттан ордорорун бэркэ диэн билэр.
Оттон уруунньукпун аҕалбатаххыт дии? диир кини хап-сабар, туох да буолбатаҕын курдук.
Һы! Бэйэҥ малгын бэйэҥ аҕалыахтаах этиҥ буоллаҕа!
Ээ, оттон, умнан кэбиспиппин! Уонна уруунньук тута сылдьыам дуо? Кыбыстыыта бэрт.
Оччотугар таһырдьа тахсан ииктиэххин. Улахаҥҥын буотта?
Ээ, суох, түүн таһырдьа тахсарбыттан куттанабын.
Пахай, куттас куобах эбиккин! Лөглөө, таах олоруохтааҕар орооһор.
Аныгыскы сырыыга, иигиҥ кэллэҕинэ, ийэҕин туруораар, Оппоо хос сыҥаах буолар. Куока кыһыытыттан туох да диэбэт, кытаран баран, килиэбин остуолга бытарыта олорор.
Ону-маны солуута суоҕу саҥарымаҥ! Оҕону эрэйдээбэккэ-муҥнаабакка, саатар, туох эрэ бааҥката булан биэриҥ ээ! Чэ, ийэтэ тугу эмэ толкуйдуур ини. Уонна сэниэлээх соҕустук аһаан ньумньугуратан иһиҥ. Хайа, Куока, тоҕо аһаабаккыный?
Ээ, аһыахпын баҕарбаппын.
Ити баар, оҕону мээнэ ыстырыыстааҥҥыт, аһыан да баҕарбат буолбут! Тото оҕустуҥ дуо ити ыккардыгар?
Тотон
Һы, дьикти эбит. Хайдах аһыыргын биир бэйэм көрбөккө да хааллым, Өкүлүүнэ, бадаҕа, уолун аһынар.
Кини күн сырдыгыттан күүс ылар, Лөглөө тыл быраҕар.
Чэ, ону-маны тыллаһан бүтүҥ! Билигин ньирэйдэрбитигэр тахсыахпыт, диэн эдьиийдэрэ хамаандалыыр
Чуур, Эриэнчикэйи мин аһатабын! Куока тиллэ түһэр.
Аһатаар, аһатаар! Өкүлүүнэ «уучукурук!» диэбиттии, Куока диэки мүчүк гынар.
* * *
Тыа олоҕо бүппэт үлэ. Любуска иһит сууйа турар, балта муоста харбыыр, арай Баанньыска күн кыһалҕата суох «Мурзилка» ааҕа сытар.
Чэ, сып-сап үлэҕитин үмүрүтэ охсуҥ! Тахсарга уолдьаста! ийэлэрэ киирэн тиэтэтэр.
Ээ, мин тахсыбаппын, манна хаалабын, Баанньыска атааҕа эмиэ киирбит.
Бай, ол тоҕо эн хааллаххыный? Ыарыйдыҥ дуо? Мотуруона долгуйбуттуу ыйытар.
Ааспыкка почтальон Бааһа саҥа «Мурзилка» аҕалбыта. Онтукайбын ситэри ааҕыахпын баҕарабын.
Ээ, хайдах буоллаххыный? Бачча обургу уол, ама, «Мурзилка» ааҕан таралыйа сытыаҥ дуо? Оннооҕор Куока дьонугар көмөлөһөр!
Оо дьэ Баанньыска хайдахтаах курдук сүрэҕэлдьиирэ сирэйигэр сурулла сылдьар.
Анаан-минээн сүрэҕэ да суох ыччат үөскээбит! Уйбаан абарбыттыы этэр. Соҕотох уолбут саамай сүрүн көмөлөһөөччүбүт буолуохтаах этиҥ буоллаҕа дии?
Бээ, бээ, эрдэтинэ наһаа инньэ диэмэ. Баҕар, мантыкайгыттан учуонай киһи тахсыа! ийэлэрэ кэм да көмүскэһэр.
Үлэһит киһи учуонай буолар ини! Маннык сүрэҕэ суох буоллаҕына, ыраатара саарбах. Нохоо, тахсыахха! Ол-бу араас буолума!
Баанньыска баҕарбатар да турар. Ньирэйдэр далларыгар Силэпсиэптэр бастакынан тиийэллэр.
Аҕаа, ким да кэлэ илик эбит дии? Биһиги уруттаабыппыт, Баанньыска таах сибиэ эрдэ кэлэн диэбит курдук этэр.
Куттаныма, билигин кэлиэхтэрэ. Көрөҕүн ньирэйдэр барахсаттар аһаары үтүрүһүү бөҕөлөрө!
Ээ, кырдьык да, аччыктаабыттар
Баанньыска аттыгар турар ньирэйи бытыылкалаах үүтүнэн аһатан барар. Алаастыыраптар эмиэ ити кэмҥэ далга чугаһыыллар. Эмискэ Куока сүүрэн кэлэн, Баанньыска илиититтэн бытыылкалаах үүтү былдьаан ылар.
Баанньыска, бу мин ньирэйим! Мин эрэ аһатыахтаахпын! диир ыксаабыт куолаһынан.
Хайдах эн эрэ ньирэйиҥ буолуоҕай? Бу барыта уопсай ньирэйдэр! Сопхуос киэннэрэ, Баанньыска соһуйбуттуу этэр.
Суох! Эриэнчикэй миэнэ! Куока иннин туох да иһин биэрбэт, ньирэйин бэйэтэ аһаппытынан барар. Баанньыска таах туруо дуо, кыыһыран, бытыылканы Куокаттан былдьаан ылар.
Олох да эн ньирэйиҥ буолбатах! диир. Онуоха Куока биир биэс тыла суох Баанньыскаҕа саба түһэр. Ол эрэн сааһынан да, уҥуоҕунан да кырата бэрт буолан, сатаан охсуспат. Баанньыска ылар да, кинини төттөрү садьыйар. Куока сиргэ баран сууллан түһэр. Оччолооҕу көрөн, Өкүлүүнэ уолун быыһыы ыраахтан сүүрэн кэлэр.
Охсуһан бүтү-өҥ, сатаналар! Баанньыска, бачча улахан эрээригин, тоҕо кыра оҕону тыытаҕыный? диэн, хаһыытыы былаастаан, этэн-тыынан барар.
Оттон бэйэтэ бастакынан түспүтэ буолбат дуо? Баанньыска таах турбат, аахсар.
Бу ньирэйи талбыт буоллаҕына, тоҕо эн былдьаһаҕыный? Кыра буолбат дуо? Өкүлүүнэ Баанньысканы мөҕөн барар.
Ити тухары саҥата суох турбут Мотуруона, уолун тыытан бараары гыммыттарын, биллэн турар, сөбүлээбэт.
Һы, кыра буолла да, талбытынан сылдьыахтаах үһү дуо? Буойуоххутун! Уолгут туох да аһары бас баттах барбыт! диэн Мотуруона хаһыытыы быластаан этэр.
Эн да, соҕотох уолум диэн, ыччаккын сиэри таһынан атаахтатыма! Өкүлүүнэ тыла-өһө өһүллэн барар.
Баанньыска тарбыйаҕы аһатан барбыта эмиэ буруй буоллаҕай? Мотуруона да хаалсар, бэйэтин атаҕастатар санаата суох.
Айыка, бу дьахталлар кэллэ кэлээт, этиһэн ньамалаһан эрэллэр! Бүтүҥ! Оҕолор эһигинэ да суох бэйэлэрэ быһаарсан сылдьыахтара, Уйбаан тохтото сатыыр.
Баанньыска Куокаҕа, ким да көрбөтүнэ, тылын көрдөрөн баран, биирдэ тэйэр. Ол эрээри Куока кыайыылаах курдук сананар: Эриэнчикэйи кини аһата турдаҕа. Ити мучумааҥҥа ньирэй үүтүн түргэн баҕайытык иһэн кэбиһэр.
Эдьиий, Эриэнчикэйгэ өссө үүт биэрэбин? Куока Өкүлүүнэҕэ кураанах бытыылкатын көрдөрөр.
Бүтэрбит буоллаҕына, сөп буолуо. Түксү!
Оттон топпотох быһыылаах дии?
Куока, көрөҕүн, атын ньирэйдэр хам аччык тураахтыыллар дии? Олору эмиэ аһатыахха наада. Үүппүт тиийиэ суоҕа.
Куока өрө тыынаат, Эриэнчикэйигэр тиийэн, моонньуттан кууһан ылар уонна кэпсэтэн барар.
Эриэнчикэй, миэхэ кыыһырыма сөп? Эдьиий үүт биэрбэтэ. «Атыттары эмиэ аһатыахха наада» диир. Эн миигин өйдүүгүн?
Куока ньирэй таас курдук хап-хара харахтарын одуулуур. Кини ити курдук төһө баҕарар туруох көрүҥнээх да, Өкүлүүнэ саҥата иһиллэр.
Куока, аһатан бүппүт буоллаххына, эн биһикки кыратык хаамса түһүөххэ..
Сөп, эдьиий.
Ньирэйдэрин аһатан бүтэрээт, Өкүлүүнэ Куокалыын күөл кытылыгар хааман кэлэллэр.
Эдьиий Өкүлүүнэ, бу күөлгэ балык баара буолуо дуо?
Сураҕа, буолунай үһү, Өкүлүүнэ, били биригэдьиир эппитин саныы биэрэр.
Оттон оонньууллара көстүбэт дии? күөл ньуура, кырдьык да, остуол ньуурун курдук көнө, төрүт хамсаабат.
Баҕар, түгэххэ уста сылдьаллара буолуо, ким билиэ баарай?
Оттон андаатар? уолчаан билиэн баҕарара эчи элбэҕин!
Ээ дьэ, ону билбэтим. Һычы, хата иһит эрэ кэҕэ этэрин?
Иккиэн кэҕэ «кук-куук» диэн этэрин истэн олороллор.
Кэҕэ, кэҕэ, хас сыл олоруохпунуй? диир эмискэ Өкүлүүнэ.
Кэҕэ, хаста да этээт, бөтөн хаалар. Өкүлүүнэ тоҕо эрэ курутуйар.
Эдьиий, ама, итиччэ кылгастык олороҕун дуо? диир Куока, хайдах эрэ хомойбуттуу.
Ээ, ити диэн сымыйа буоллаҕа. Эдьиий уһунну-ук да уһуннук олоруо, оҕото хайдах улаатарын, дьээдьэ буоларын көрүөн наада дии?
Ааһа
Өкүлүүнэ Куокатын диэки тапталлаахтык көрөр. Өтөр уолчаан кини тобугар утуйан хаалар.
Чыкырыгым барахсан Наһаа да үчүгэйгин, наһаа да минньигэскин
Өкүлүүнэ күөл долгуна суох чуумпу ньуурун одуулуу олорор. Арааһа, маннык, бэйэтин кытта бэйэтэ хаалар түгэннэригэр эрэ, кини уруккутун саныыр-ахтар, эдэр сааһыгар төннөр кыахтанар буоллаҕа.
Оо, арай кэргэним Сүөдэр сэрииттэн эргилибитэ, игирэ кыргыттарым тыыннаах хаалбыттара эбитэ буоллар, төһө эрэ дьоллоох буолуом этэй?
Ити олорон, кини хаһан да эргиллибэт эдэр сааһыгар төннүбүккэ дылы буолар. Кини да кэргэн, ийэ буола сылдьыбыта. Сүөдэринээн иккиэн суулаах кыргыттарын көтөҕөн, уулусса устун хааман иһэллэрэ бу баарга дылы Оо, дьоллоох да этилэр! Ол эрээри быстах дьол диэн эмиэ баар эбит.
Чороҥ соҕотох хаалан баран, хайыамый? Сурдьум ыччаттарыгар сыстаммын, олору атахтарыгар туруорар туһуттан кыаҕым баарынан көмөлөһө сатыыбын Сотору Моттоком кэлиэ, устудьуон кыыс биһигини кэм сэргэхситиэ этэ буоллаҕа Кини баар буоллаҕына, бары да бэйэ бодобутун тардынаа инибит Моттоко барахсан оннук киһи Күн тэҥэ Бээ, ол эрээри дьиэлээбит киһи! Һычы, Куока, уһугун, барыахха.
Нуктаабыт уол харахтарын арыйар. Иккиэн сиэттиспитинэн дьиэлэрин диэки бараллар.
* * *
Уолаттар тыа устун хааман иһэллэр. Арай Куока эрэ кинилэри кытта барсыбатах. Моҕотойу көрөн, «Моҕотой, моҕотой!» диэн хаһыытаһа-хаһыытаһа, ону эккирэтэллэр. Күлсүү-салсыы, үөрүү-көтүү, мэнигилээһин!