Мин билбэтэҕим, көннөрү сэрэйбитим эрэ, диэтэ. Таксофоҥҥа тиийэн, кини джинсытын сиэбиттэн кумааҕы ороото уонна ону көрө-көрө кнопкалары баттаталаата.
Хайа? Миша, аттыгар туран, тулуйбакка ыйытта.
Тоҕо эрэ эппиэттээбэттэр Костя курустук хоруйдаата.
Баҕар, аһара долгуйаҥҥын, сыыһа баттаталаабытыҥ буолуо, аҕал эрэ, мин боруобалаан көрүүм! Миша Костя илиититтэн били нүөмэрдээх кумааҕыны сулбу тардан ылла да, туһа суох: туруупкаҕа хоруй иһиллибэтэ.
Сэрэйбит сэрэх! Эппиэттээбэттэр, ол аата эдьиийиҥ аах ханна эрэ барбыттара буолуо. Даачалаахтар дуо?
Баар.
Биллэн турар, бачча итиигэ ким таас дьиэҕэ хаайтаран олоруой? Сотовайдарыгар эрий!
Сөпкө этэҕин!
Ол эрээри трубкаҕа «абонент временно не доступен» диэн саҥа иһилиннэ, уолаттар эрэллэрин бүтэһик кыыма уостан хаалла.
Соруйан араарбыттар, Миша санаата холунна.
Оннук буолуон сатаммат, маамам биһигини кэлиэхтэрэ диэн сэрэппитэ ээ.
Этэбин дии, биһигини кытары бодьуустаһымаары куоттахтара. Бээрэ, оттон бу аллара ким нүөмэрэ суруллубутуй?
Мила киэнэ, Костя баҕарбатахтыы хоруйдаата.
Ханнык Мила? Миша тута уларыйа түстэ.
Оттон, били кыһын олимпиадаҕа кэлэ сылдьан билсиспит кыыһым.
Оттон эрий ээ, оччоҕуна! Миша хаайда.
Ээ, суох.
Куттанаҕын дуо?
Тоҕо куттаныахпыный? Табыгаһа суох.
Биир өттүнэн сөпкө этэҕин. Куорат кыыһа ол хаһан эрэ буолбут түгэни ама саныы сылдьыа дуо, умунна ини.
Костя ити тыллары саҥата суох «ыйыстан» кэбистэ, истибэтэх курдук тутунна. Оттон Миша туох да буолбатаҕын курдук:
Чэ, хайыахпытый? Акаарылар курдук манна тэпсэҥнии туруохпут дуо, олоруохха. Көр, ол миэстэ босхолонно! диэт, инники дьулуста. Па, сыта-сымара дьаабы даҕаны! Эн тыыныҥ хаайтарбат дуо?
Дойдубутугар билигин төһө эрэ үчүгэй: түптэ буруота, от-мас сыта-сымара Костя бэл диэтэр сирэйдиин сырдыы түстэ. Кыахтааҕа буоллар, билигин да төрөөбүт дойдутугар төннүөх курдук.
«Түптэ буруота, от-мас сыта» Адьас оҕонньор курдук тыллаһаҕын дии? Мин биири сатаан өйдөөбөппүн: эн үөрэххэр дьоҕурдаах эрээригин тоҕо соҕуруу бара сатаабаккыный? Дьокуускай диэн син биир дэриэбинэ буоллаҕа дии?
Манна сөптөөх үөрэх баарын кэннэ, тоҕо ханна эрэ ыраата сатыахтаахпыный?
О-о, арай мин эн курдук мэйиилээҕим буоллар, ырыых-ыраах, ким да миигин билбэт сиригэр талаһыам этэ уонна дьэ, онно тиийэн, үчүгэй уолчаан аатырыам этэ.
Ким эйигин тутарый? Барыаххын?!
Билигин өссө эрдэ. Кэмэ кэллэҕинэ миигин туох да тутуо суоҕа.
Оттон арай быйыл үөрэххэ сатаан кииримэ, оччоҕуна хайыыгын?
Ити туһунан Миша толкуйдаан да көрбөтөх быһыылаах, мух-мах барда.
Эн санааҕар миигин ылыахтара суоҕа дуо? диэн кини сэрэнэн ыйытта.
Биллэн турар эн олус дьоҕурдааххын эрээри, сүүс бырыһыан этэр кыах суох, Костя бу кэпсэтиини саҕалаабытын бэйэтэ да кэмсиннэ быһыылаах: төһөнөн өр толкуйдуугун, ырытаҕын, оччонон үүтүн-хайаҕаһын аччаабыкка дылы буолан иһэр. Миша чочумча саҥата суох олорон баран:
Чэ, буоллун, өскөтүн үөрэххэ кыайан киирбэтэхпинэ үлэ булуом, өлөн-охтон биэриэм суоҕа, диэтэ.
Оччоҕуна Хатыҥнаахха төннүбэккин?
Костик, көрдөһөбүн-ааттаһабын, баһаалыста, санатыма даҕаны! Мин төһө кыалларынан умна сатыыбын, эн буоллаҕына
Һы, дьикти киһигин дии, төрөөбүт дойдугуттан букатын аккаастанаары гынаҕын дуо?
Сөрү-сөпкө эттиҥ. Кэлин оннооҕор пааспарбар «төрөөбүт сирэ» диэн графаҕа «Хатыҥнаах» оннугар «Дьокуускай» диэн суруйтарыам. Көрөөр да истээр!
Оттон дьоҥҥун хайыыгын, эмиэ умнаҕын?
Отчиммын баҕас, олбуор аанын сабаат, умнубутум. Оттон ийэбэр кэлин кыаҕырдахпына, төһө да кини мин иннибэр буруйдааҕын иһин, көмөлөһүөм, хайыахпыный.
Оттон бырааккар?
Киниэхэ эмиэ көмөлөһүөм. Ханныгын да иһин быраатым буоллаҕа дии. Интикэҥ бээ, төһө да кыра буоллар, миигин мэлдьи көмүскэһэ сатааччы. Адвокатым диэххэ сөп. Эмиэ эн курдук «правильнай» оҕо. Уу-чукучук, тугу эрэ гынан букунайа сырыттаҕа. Хата, кинини ахтыахчабын. Уонна бүттэ, Хатыҥнаахха миигин туох да туппат. Онон куоракка хайаан да хаала сатыахха наада. Чэ, Костик, тахсан табахтыахха.
Ээ, бэйэҥ таҕыс, мин тардыбат эрээрибин тоҕо эйигин батыһан иһиэхтээхпиний?
Оттон ыараабакка-чэпчээбэккэ тахсыс ээ!
Һы, миигинэ суох харыс да сири хардыылыа суоххун дуу?
Оннук, Костик, оннук. Эйигинэ суох салгыы хайдах олорорум буолла? Өйүм сатаан хоппот, Миша күлэ-күлэ эттэ.
Костя, төһө да баҕарбатар, турда, Мишаны батыста.
Били умнаһыт оҕонньор олорорун курдук олорор. Чаһы диэҥҥэ наадыйбат, ханна да тиэтэйбэт киһи, хата, кини. Иһитигэр харчы элбээбитэ көстүбэккэ дылы. Миша обургу таах ааһыа дуо, оҕонньор иһитин тэппитигэр бытархай харчылар сиргэ ыһылыннылар. Куйааска баттатан нухарыйа олорбут оҕонньор уһукта биэрдэ, торуоскатынан Мишаны үҥүлүтэ-үҥүлүтэ: «Щэрэн» диэтэ уонна, ким эрэ былдьыа диэбиттии, харчытын дуомун итигэстээн барда.
Тыытыма! өссө да наһаалыах киһини, Костя күөйэ түһэн тохтотто: уоскуй!
Уоскуйдум, уоскуйдум.
Түргэнник табахтаа уонна төттөрү киириэххэ, Костя дьаһайда. Кини санаата түспүтэ сирэйигэр сурулла сылдьар. Миша да улаханнык үөрбүт-көппүт быһыыта суох.
Өскөтүн отчимым хаһан эмэ итинник быраҕыллар күннээх эбит буоллаҕына, мин ымыр да гыныам суоҕа, аттынан ааһа туруом.
Кытаанаххын даҕаны!
Бэрди, эн ийэ-аҕа тапталыгар улааппыт киһи миигин сиилиириҥ чуолкай. Эн билбэккин, Түмэппий биһиги дьиэбитигэр киирээт да, аҕыйах хонон баран, миигин «дьиккэр» диэн үөҕэн барбыта. Маамам буоллаҕына, куттаҕаһа бэрдиттэн, хаһан да көмүскэспэт этэ, Түмэппий суоҕар эрэ имэрийбитэ-томоруйбута буолара. «Биһиги толору дьиэ кэргэн буолуохтаахпыт» диэн санааны ким кини мэйиитигэр иҥэрбитэ буолла?! Тыла эрэ ол этэ.
Уоскуй, аны кэлэн тугу да уларыппаккын.
Сөпкө этэҕин, аны кэлэн тугу да уларыппаккын, Миша уһун, синньигэс тарбахтарынан сигаретатын уоһугар даҕайда, ону кытары буруо, аргыый аҕай иэҕиллэ-иэҕиллэ өрө тахсан иһэн, салгыҥҥа симэлийэн хаалла. Ол эрээри, төһө да барыта ааспытын иһин, саныырга син биир куһаҕан. Саныырга эрэ буолуо дуо, олорорго эмиэ. Бэйэҥ билэҕин, кыраттан да кыйытта түһэбин.
Оттон ити оҕонньор сордоох эйиэхэ туох куһаҕаны оҥорбутун иһин атаҕастыыгыный?
Тугу оҥоруой? Ол эрээри кэтэх санаам син биир этэр: уруккута кини дьаабы кэргэн, аҕа буолан итинник ыттыы олоххо тиийдэҕэ диэн.
Өһүргэнимэ, ол эрээри, мин саныахпар эйиэхэ психотерапевт көмөтө наада быһыылаах, Костя табаарыһын диэки кытаанахтык көрөн ылла.
Һы, ону билбэтэ буолуо диигин дуо? Кимнээҕэр бэркэ билэбин. Мин ыарыым манна баар, диэт, уолчаан төбөтүн диэки ыйда. Ол эрээри психотерапевт миэхэ көмөлөһөрө саарбах. Урукку баастарым оһоллоругар бириэмэ наада.
Оҕо саастарыгар ыараханнык иитиллибит дьон кэлин олохторугар, хата, кимнээҕэр табыллаллар дииллэр.
Баҕар буолуо, баҕар суох. Ону эн хантан билэҕин? Миша сигаретатын эҕирийдэ. Буруо салгыны кытары салгын буолла.
Кинигэлэргэ аахпытым.
Һы, «кинигэлэргэ аахпытым»! Кинигэлэр албынныылларын билбэккин дуо? Суруйааччылар сымыйа олоҕу, атыннык эттэххэ, суоҕу баар оҥорон, тупсаран суруйаллар, ол иһин дьон ааҕар. Өскөтүн кырылаан турар кырдьыгы этэллэрэ буоллар, кинилэр үгүс ааҕааччылара куһаҕан буолар инилэр. Чэ, киириэххэ, төһөнөн элбэҕи толкуйдуугун, оччонон санаан түһэр.
Киирбиттэрэ мааҕыҥҥы миэстэлэригэр оҕонньордоох эмээхсин лаглаһан олороллор. Киһиэхэ кыра да наада: олорор сирдэнэннэр муҥура суох дьолломмут көрүҥнээхтэр. Итиитэ бэрдиттэн сирэйдэригэр саба түһэр көлөһүннэрин субу-субу болотуоктарынан ньуххарына соттоллор. Ботур-ботур бэйэ-бэйэлэрин кытта кэпсэтиһэн ылаллар.
Уолаттар, турбахтыы түһэн баран, түгэх диэки ыскамыайка босхоломмутугар лах гына олордулар. Автовокзал иһэ кымырдаҕас уйатын санатар: кэлии-барыы, киирии-тахсыы. Миша, тугу да гынара суох буолан, плеерин холбоото, эбиитин салгын ачыкытын кэттэ. Ити аата «миигин тыытымаҥ» диэбит буоллаҕа. Оттон Костя сурунаалын ылан көрүтэлээтэ. Сурунаал таһыгар «СЧАСТЬЕ ЗЕМЛИ ВАНУАТУ» диэн улахан буукубаларынан суруллубут. Сирэйэ кырааскаламмыт абориген мичээрдиир. Ханнык да психотерапевт көмөтүгэр наадыйбат киһи, хата, кини быһыылаах
Сурунаал ааҕа олорон, Костя сыыйа-баайа нухарыйан барда.
* * *
Төһө өр утуйбута буолла, Миша кини саннын дьигиһиппитигэр биирдэ уһугунна. Олорон эрэ утуйар саҕа куһаҕан суох: араастаан сордоно сатаан баран, төбөтүн Мишка санныгар уурбут.
Төбөҥ баата буолбатах, санным дэлби көһүйдэ, Миша сыҕарыс гынна, айка, киһиэхэ сыстыма, бэйэм да тиритэ ахан олоробун.
Өссө да ситэ уһукта илик буолан, Костя, ханна-ханна кэллим диэбиттии, быһаарыыта суох тулатын эргиччи көрүтэлээтэ. Били оҕонньордоох эмээхсин оннуларыгар икки эр киһи кэлэн олорбуттар. Биллэрээччи дьахтар быыстала суох кэлэр-барар рейстэри этэр.
Костик, баран төлөпүөннээ эрэ, бириэмэ да ыраатта, Миша дьаһайда.
Костя, хайыай, турда. Таксофон чахчы туһатыттан тахсыбыт мал быһыылаах, бэйэтэ бэйэтигэр ыйанан турар, ки-им да чугаһаабат, ким да наадыйбат. Арай соҕотох Костя эрэ баран талкыйар курдук. Кини нойосуус өйдөөбүт нүөмэрин баттаталаата да мэлигир, «алло» диэн саҥа иһиллибэтэ. Хайа муҥун аһара өр туһата суох иһиллии туруой, уол трубканы уйатыгар төттөрү уурда.
Хайа, эппиэттээбэттэр дуу? Миша ыйыта тоһуйда.
Костя туох да диэн хоруйдаабата: билэр аата тоҕо эмиэ ыйытарый?
Сэрэйбит сэрэх: куорат дьоно куоттахтара. Оттон саатар Милаҕа эрийиэххин?
Ээ, суох, кэлин.
Тоҕо эмиэ кэлин? Син биир тугу да гынарбыт суох, таах олоробут дии?! Миша, биир сиргэ сатаан өр тулуйан-тэһийэн олорбот буолан, чахчы да улаханнык хал буолбут көрүҥнээх.
Хайыахпытый, олорорбутугар тиийэбит.
Ээ, суох, туохтуохха, Гришаняҕа барыахха, оччотугар!
Гришаня уолаттар биир дойдулаахтара. Костя кинилиин улаханнык хаһан да билсибэт этэ, бэйэ-бэйэлэриттэн тэйиччи олорор буолан, алтыспыт да түгэннэрэ ахсааннаах. Гриша университекка киириэҕиттэн көрсүбэтэхтэрин да кэриэтэ. Ол оннугар Мишалыын кинилэр атастыылар диэххэ сөп. Каникулга дойдутугар кэллэҕинэ, Миша этэринэн, «тусуйся» гыналлар үһү.
Кини ол биһигини кэтэһэр үһү дуо уонна арай суох буоллун? Костя саарбаҕалаата.
Кэтэстин-кэтэспэтин, барыахха. Миэхэ аадырыһа баар, кыһын каникулугар кэлэ сылдьан бэйэтэ биэрбитэ. Онон, хата, күүлэйдэтиэ, баҕар киинэҕэ сырытыннарыа. Манна, биир миэстэни харабыллаан, күнү күннээн олоруохпут дуо? Онто да суох олоро сатаатыбыт, эн оннооҕор утуйан ыллыҥ. Тур, чэ, Миша Костяны санныга аста: кини тугу эрэ быһаарыннаҕына санаатын сүүстэ уларыппат, этэргэ дылы, түгэҕин көрөн баран биирдэ тэйэр идэлээх.
Онуоха холоотоххо Костя сымнаҕас, холку, арааһа, ол иһин кинилэр тапсаллара буолуо. Өскөтүн иккиэн «умайа» сылдьаллара буоллар, чаас да аҥаара бэйэ-бэйэлэрин тулуйсаллара саарбах. Костя хайыай, баҕарбатар да, доҕорун тылын «истэригэр» тиийдэ. Эбиитин дьоно аах төлөпүөннэрин ылбаттарыгар, ааранан, кини буруйдаах курдук буолан таҕыста.
Сэргэлээххэ уолаттар аҕыйах мүнүүтэнэн дайбаан тиийдилэр. Вахтер дьахтарга докумуоннарын ууммуттарыгар анарааҥҥылара ачыкытын кэтэн, сыныйан туран үөрэттэ, ол эрээри итинэн муҥурдаммата, «кимнээххитий, тоҕо кэллигит, хаһан бараҕыт?» диэн туоһуласта. Миша саҥаран баран кэлээр диэбит уоллара, онон вахтер боппуруостарыгар иҥнэн биэрбэккэ, таах эппиэттэстэ.
Һуу, ама да буоллар, токкоолоһон түһэн тугун сүрэй? бэл Костя сөхтө быһыылаах, вахтер кэмниэ кэнэҕэс «ааһыҥ» диэбитигэр, Мишаҕа сибис гынна.
Һыбыс-сымыйанан бары өҥнөнө сатыыллар, истэригэр бары холоон инилэр, Миша 424-с хос аттыгар кэлээт, тохтуу биэрдэ. Ааны тоҥсуйда да, ким да хоруйдаабата. Һы, хайдах баҕайыный? Тоҕо аспаттарый? Вахтер Гришаняны хоһугар баар диэбитэ ээ, Миша кулгааҕын ааҥҥа чугаһатан иһиллии сатаата да, арааһа, хос иһигэр сахсырҕа эрэ дыыгыныыр.
Костя итини эрэ кэтэспиттии: «Барыахха, ким да суох эбит», диэтэ. Ол эрээри Миша итиччэ түргэнник иннин биэрбэт. «Суох, кэтэһиэххэ, ханна эрэ тахсыбыта буолуо, билигин кэлиэ», диэн тохтотто. Уолаттар аан аттыгар, истиэнэҕэ өйөнөн турдулар. Миша ааһан иһэр кыыстан: «Гришаны көрбөтүҥ дуо?» диэн ыйыппытыгар, анарааҥҥыта: «Никакого Гришу я не знаю!» диэн хайдах эрэ аанньа ахтыбатахтыы хоруйдаата. Кыыс үрдүк хобулуктаах түүппүлэлэринэн тоһугураан, көрүдүөрү биир гына хааман, түгэх хоско киирбитигэр, Миша: «Дура!» диэн үөҕүстэ. Сайын буолан эбитэ дуу, мээнэ ким да көстүбэт. Таракааны эмтээбиттэрин курдук, бары ханна эрэ сүтэн хаалбыттар. Дьиэлээтэхтэрэ. Кэмниэ кэнэҕэс ким эрэ ыарахан-ыараханнык үктэнэн кирилиэһинэн тахсан иһэрэ иһилиннэ. Бу сырыыга куудара баттахтаах, сибилигин аҕай баанньыктан тахсыбыт курдук көлөһүн аллыбыт сирэйдээх уол көһүннэ. Миша эмиэ Гриша туһунан ыйытан көрдө да, уол аҕылыы-аҕылыы: «Үс күн буолла, көрбөтөҕүм», диэтэ. Итиччэлээҕи истэн, Костя: «Бардыбыт, Гриша суох эбит», диэн этэн көрдө да, Миша саараабыттыы тура түһэн баран, ааны анньыбытыгар, аана арылла биэрдэ: төрүт да хатаммакка турар эбит! Уолаттар, боруогу атыллаат, боппуолдьаҕа түспүт курдук сананнылар: түннүккэ орон сабыытын курдук халыҥ таҥас ыйаныллыбыт буолан, хараҥа. Ол эрээри бэрт сотору харахтара үөрэнэн хос иһэ, холорук үлтү ытыйан ааспытын тэҥэ, ыһыллаҕаһын бэлиэтии көрдүлэр. Остуолга кирдээх иһит хайа курдук өрөһөлөммүт, истиэнэ тула пиибэ бытыылкалара кыстаммыттар. Бэл Миша, «бу ханна биһиги кэллибит?» диэбиттии, иһиирэн ылла. Түгэх диэки икки ороҥҥо кимнээх эрэ суорҕанынан саптан утуйан буккурата сыталлар, төбөлөрө эрэ харааран көстөр. Миша: «Гриша-а», диэн ыҥыран көрдө да, хоруй иһиллибэтэ. Арай хараҥаҕа үөрэммит сахсырҕалар остуол үрдүгэр көрүлүү сылдьаллар. «Миша, арааһа атын хоско кэлбиппит. Мэһэйдээмиэххэ, барыахха», диэн Костя орооһо сатаата да, табаарыһа истиэ баара дуо, утуйа сытар уолаттарга сыбдыйан тиийэн, биирдии-биирдии сирэйдэрин өҥөйтөлөөн көрдө, онтон биирдэрин иннигэр тохтоон: «Гришаня, уһугун!» диэн кулгааҕар улахан баҕайытык саҥарда. Уола, иһиттэ эрэ, истибэтэ эрэ, оронугар лах гына олоро түстэ. Бастаан утаа дьүүлүн-дьаабытын өйдөөбөккө мээнэнэн көрүтэлээтэ, онтон дьэ кэмниэ кэнэҕэс кимнээх кини иннигэр туралларын өйдөөн, үчүгэй соҕустук маатыралаан субуруппата дуо! Миша итиччэлээх саҥаны истэн, күлэн тоҕо барда. Иккис утуйа сытар уол ити аймалҕаҥҥа уһуктан кэллэ.
Кимнээхтэрий? диэн төбөтүн өндөтөн ыйытта.
Земляктарым кэлбиттэр! Хата, киһини куттаатылар!
Тоҕо баччааҥҥа диэри утуйа сытаҕытый? Миша ыйыталаһааччы буолла.
Ээ, бэҕэһээ капитально бырааһынныктаабыппыт, ол иһин. Айуу-айа! Төбөм хайа барыах курдук. Жесть! Леха, оттон эн хайдаххыный? Гриша табаарыһыттан ыйыталаста.
Өлүөх курдукпун. Турар кыах суох. Хата, бу уолаттарынан пиибэтэ атыылаһыннар эрэ! Абырахтаныахха наада!
Точно! Уулусса нөҥүө кыра маҕаһыын баар. Ыт атахтар сүүрэн баран аҕалыҥ эрэ!
Ээ, суох, Костя, Мишаны урутаан, өрүһүспүттүү эттэ.
Бай! Ол тоҕо? Гриша соһуйбута буолла.
Пиибэни 18 саастарыттан саҕалаан атыылыыллар, оттон биһиги уон алталаахпыт эрэ, Костяттан саҥата нэһиилэ тахсарга дылы.
Тууй-сиэ, манна эн сааскар ки-им да наадыйбат, оннооҕор 13 саастаах оҕолор пиибэ атыылаһаллар, сымыйанан «төрөппүттэрбитигэр» диэн куотуналлар. Олорго холоотоххо, эһиги диэн сиппит-хоппут дьээдьэлэр буоллаххыт. Чэ, элбэхтик этиттэримэҥ, барыҥ. Кэллэххитинэ кэпсэтиэхпит!
Уолаттар хостон таҕыстылар. Кирилиэһинэн аллара түстүлэр. Вахтер дьахтар соһуйбуттуу көрдө эрээри, Миша обургу билигин кэлиэхпит диэн дакылааттаата.
Ньиэрбинэйдээн бүт, Миша инники хааман иһэн тииһин быыһынан саҥарда.
Һы, хайдах ньиэрбинэйдиэм суоҕай? Эмиэ онно-манна булкуллан эрэбит. Пиибэттэн саҕаламмыт дьыала хаһан да үтүөнэн түмүктэммэт.
Куһаҕаны биттэнимэ, барыта этэҥҥэ буолуо, Миша маҕаһыын аанын тэлэччи аһан бастакынан киирдэ.